ԳԱՂԱՓԱՐԻ ՄԱՐԴՈՒՆ ՓԱՌՔԸ

Մարդ­կա­յին պատ­մու­թեան ա­մէն շրջա­նին՝ գա­ղա­փա՛րն է, որ բարձր բռնած է մար­դուն ար­ժա­նա­ւո­րու­թիւնն ու ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւ­նը, քա­նի որ գա­ղա­փա­րի եզրն է, որ մարդս կը բարձ­րաց­նէ եւ կը զա­տէ միւս բո­լոր ապ­րող էա­կա­նե­րէ։ Ար­դա­րեւ գա­ղա­փա՛րն է, որ ըն­թա­ցքը կ՚ո­րո­շէ կեան­քին եւ մարդս կ՚ուղ­ղէ նպա­տա­կի մը՝ հասկ­նա­լու կեան­քին ի­մաս­տը իր բո­լոր ե­րես­նե­րով։ Կեան­քի մէջ նպա­տակ մը ու­նե­նալ անհ­րա­ժեշտ է, քա­նի որ ա­ռանց նպա­տա­կի ապ­րիլ կը հա­կա­սէ մարդ­կա­յին բա­նա­կա­նու­թեան։

Գա­ղա­փա­րի մար­դուն կեան­քը ի­մա՜ստ կը ստա­նայ, քա­նի որ գա­ղա­փարն է, որ կը ստեղ­ծէ նպա­տա­կը։

Պատ­մու­թիւ­նը կը վկա­յէ, թէ մարդ­կա­յին մտա­ւոր ե՛ւ հո­գե­կան յե­ղաշր­ջու­մը իր վե­րել­քին մէջ հա­ւա­սա­րապէս չէ՛ զար­գա­ցած, եւ այս իսկ պատ­ճա­ռով, ա­մե­նա­փա­ռա­ւոր շրջան­նե­րու յա­ջոր­դած են, ընդ­հան­րա­պէս ա­մե­նէն վատ­թար ու ան­կեալ վի­ճակ­ներ՝ թէ՛ ան­հա­տա­կան, թէ՛ հա­ւա­քա­կան կեան­քե­րու մէջ։ Պատ­մու­թեան այս կերպ վեր­լուծ­ման աշ­խա­տու­թիւն­ներ ցոյց կու տան ան­ներ­դաշ­նա­կու­թիւ­նը մարդ­կա­յին մտքին ու հո­գիին՝ ո­րոնք պէտք է հա­մըն­թաց ըլ­լան, բայց դժբախ­տա­բար, ստէպ կը գե­րա­զան­ցէ մին՝ մի՛ւ­սը։ Այս ի­մաս­տով, գա­ղա­փա­րը՝ հո­գիին ծա­ղի՛կն է. մար­դուն ա­նա­պա­կան մա­սը իր էու­թեան, ո­գե­ւո­րող, խան­դա­վա­ռող ու­ժը կեան­քին։

Ա­զա­տու­թեան եւ ան­կա­խու­թեան զգա­ցու­մը ար­դէն, որ դա­րե՜­րէ ի վեր հրահ­րած ու խան­դա­վա­ռած է մարդ­կա­յին հո­գին եւ շարժ­ման են­թար­կած է բա­նա­կա­նու­թիւ­նը՝ մարդ­կա­յին միտ­քը, բա­ւա­կան է ցուց­նե­լու, թէ ո՜ր­չափ նե­րուժ ու զօ­րեղ ե­ղած է գա­ղա­փա­րին սէ­րը մար­դոց մէջ։ Ա­զա­տու­թիւն եւ ան­կա­խու­թիւն ձեռք բե­րե­լու հա­մար մար­դիկ ի՜նչ զո­հո­ղու­թիւն­ներ, նուի­րում­ներ ցոյց են տուած՝ որ­պէս­զի ա­նոր «գա­ղա­փար»ը ապ­րի եւ գործ­նա­կա­նի վե­րա­ծուի։

Ար­դա­րեւ մար­դուս թէ՛ ան­հա­տա­կան, թէ՛ հա­ւա­քա­կան վազ­քը միայն նիւ­թի, շա­հու կամ հա­ճոյ­քի հա­մար ե­թէ ըլ­լար, այն ա­տեն զօ­րա­ւո­րին անխ­նայ տի­րա­պե­տու­թիւ­նը եւ տկա­րին ստրկու­թիւ­նը յա­ւեր­ժաց­նող գո­յա­պահ­պան­ման ու գո­յա­տեւ­ման պայ­քա­րը ա­ւե­լի խա­ղաղ կեր­պով պի­տի մղուէր, մար­դուն կեան­քը վե­րա­ծե­լով լոկ «հա­ցի պայ­քար»ի մը…։

Հոս շե­ղում մը ը­նենք եւ մեր ու­շադ­րու­թիւ­նը դարձ­նենք «գա­ղա­փա­րա­պաշ­տու­թեան» վրայ։ Իր լայն ա­ռու­մով «գա­ղա­փար»ը՝ մտքի մէջ ո­րե­ւէ մտա­ծու­մի մը պատ­կե­րա­ցումն է, այ­սինքն ի­րո­ղու­թեան մը նկատ­մամբ կազ­մուած ան­հա­տա­կան խոր­հուր­դը, միտ­քը, հա­յեաց­քը կամ տե­սա­կէտն է ան։ Իսկ «գա­ղա­փա­րա­կան»ը՝ ու­րիշ­նե­րու ծա­ռա­յե­լու վսեմ նպա­տակն է՝ տես­լա­կան մը, գա­ղա­փա­րի հա­յող մտա­ծում մըն է։

Ե­կե­ղե­ցին մեր­ժած է «ամ­բող­ջա­տի­րա­կան» եւ ա­նաս­տուած այն գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թիւն­նե­րը՝ ո­րոնք ար­դի ժա­մա­նակ­նե­րուն մէջ զա­նա­զան ծայ­րա­յեղ, չա­փա­զանց՝ մարդ­կա­յին ան­հա­տա­կան էու­թիւ­նը եւ ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւ­նը վի­րա­ւո­րող, ան­հա­տին ար­ժէ­քը նսե­մաց­նող բնոյթ կը ներ­կա­յաց­նեն։ Ուս­տի Ե­կե­ղե­ցին կը մեր­ժէ նաեւ ան­հա­տա­պաշ­տու­թիւ­նը։ Ուս­տի մի­միայն կեդ­րո­նա­ցած ծրագ­րա­ւո­րու­մի մի­ջո­ցով ըն­կե­րու­թեան կա­նո­նա­ւո­րու­մը հի­մէն կը զեղ­ծա­նէ ըն­կե­րա­յին կա­պե­րը՝ ի՛նչ որ թե­րա­ցում է «ըն­կե­րա­յին ար­դա­րու­թեան» դէմ։

Եւ ու­րեմն կը տես­նուի, որ «գա­ղա­փար»ը ըն­դու­նե­լի է այն հա­մե­մա­տու­թեամբ՝ որ կը նպաս­տէ մար­դուն, ան­հա­տա­կան ի­րա­ւունք­նե­րուն եւ ա­զա­տու­թեան պահ­պան­ման ու գո­յա­տեւ­ման։

Բայց բա­նա­ւոր ու հգե­ւոր էա­կը՝ մար­դը «միայն հա­ցով չ՚ապ­րիր…»։ Հա­մայն մարդ­կու­թիւ­նը իր գա­ղա­փա­րի մե՛ծ մար­դոց փա­ղան­գո­վը՝ պա­տե­րազ­միկ գուն­դո­վը միայն կրնայ պար­ծիլ, քա­նի որ ա­նո՛նք են մարդ­կու­թեան ճշմա­րիտ ու ան­կեղծ բա­րե­րար­նե­րը։

Գա­ղա­փա­րին գո­յու­թիւ­նը, ար­դա­րեւ հո­գե­պէս կեդ­րո­նա­ցած ու­ժի մը ներ­գոր­ծու­թիւնն է մարդ­կա­յին մտա­ւոր նե­րաշ­խար­հին մէջ։ Գա­ղա­փա­րի պայ­քա­րը կ՚են­թադ­րէ ներ­քին  պայ­քար մը՝ որ կը կա­տա­րե­լա­գոր­ծէ, կը զօ­րաց­նէ ու կը լիաց­նէ մար­դը իր մտա­ւոր աշ­խար­հին մէջ։ Մարդ, քա­նի որ բա­նա­ւոր էակ մըն է, ու­րեմն ա­նոր միտ­քը եւ հո­գին ճոխ է գա­ղա­փար­ներ հա­մա­ձու­լե­լու կա-­րե­լիու­թիւն­նե­րով։ Մարդ ըն­կե­րա­յին կեան­քին մէջ ան­հա­տա­կա­նու­թեան - ան­կա­խու­թեան գա­ղա­փա­րին յա­րած միա՛կ էակն է։

Ար­դա­րեւ, մարդ­կու­թիւ­նը, դա­րե՜ր շա­րու­նակ մե­ծա­գոյն սխա­լը կը գոր­ծէ. ան­տար­բեր է իր կա­րո­ղու­թիւն­նե­րուն, չ՚անդ­րա­դառ­նար իր ար­ժէ­քին եւ հե­ռո՜ւ է սրբագ­րե­լու իր էա­կան սխա­լը։ Ինչ­պէս ա­մէն շրջա­նի, նաեւ ներ­կայ ժա­մա­նակ­նե­րու մե­ծա­գոյն տագ­նա­պը «գա­ղա­փար­նե­րո՛ւ տագ­նապ»ն է, ո­րոնք այն­քան ա­րագ կը յղա­նան ու կ՚ըն­թա­նան՝ ա­պա վի­ժե­լու հա­մար, եւ ո­րոնք կը սպառ­նան կեան­քը, որ հետզ­հե­տէ ա­ւե­լի ա­նի­մաստ, անն­պա­տակ ու ա­նըմբռ­նե­լի կը դառ­նայ, կը թու­նա­ւո­րեն միտ­քը, որ այ­լեւս ճիշդ չի կրնար գոր­ծել եւ ու­ղիղ չի կրնար դա­տել։

Գա­ղա­փար­նե­րու ա­ռա­ջին շեր­տա­ւո­րու­մը կը սկսի ըն­կե­րա­յին աշ­խար­հի մէջ՝ բաժ­նե­լով ան­հատ­նե­րը զա­նա­զան յատ­կան­շա­կան խում­բե­րու, խտիր դնե­լով ա­նոնց մէջ։ Ար­դա­րեւ գլխա­ւոր բա­ժա­նու­մը կը տես­նուի սա եր­կու խում­բե­րու մէջ. մին՝ ո­րոնց միակ ի­րա­կա­նու­թիւ­նը հո­գին եւ գա­ղա­փարն է, իսկ միւ­սը՝ ո­րոնց ի­րա­կա­նու­թիւ­նը միայն նիւթն է ու շա՛­հը։

Մտա­ծու­թիւն­նե­րու այս զոյգ տա­րա­կար­ծու­թիւն­նե­րը կը բա­ւեն խրա­մա­տե­լու եւ աս­տի­ճա­նա­ւո­րե­լու զա­նա­զա­նու­թիւ­նը ի­րե­րա­հա­լած գա­ղա­փար­նե­րու։

Եւ մարդ­կա­յին այս նկա­տու­մը միայն կը բա­ւէ ստեղ­ծե­լու կեան­քին վի­հը, քաո­սը, ա­ռաջ­նոր­դե­լու մարդ­կու­թիւ­նը մու­թի եւ խա­ւա­րի, եւ յե­տոյ լոյ­սի եւ լու­սա­ւո­րու­թեան աշ­խա­տան­քով մը հան­դէս կու գայ մար­դը։ Մու­թը ստեղ­ծողն ալ ի՛նք է, լոյ­սը փա­փա­քողն ալ։ Եւ այս կը ստեղ­ծէ մարդ­կա­յին կեան­քի մէջ «ա­մուլ շրջան» մը։ Եւ ա­հա­ւա­սի՛կ մարդ էա­կը այս­պէս կ՚ապ­րի կեան­քը…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մարտ 28, 2015, Իս­թան­պուլ