ԱՆ­ՑԵԱ­ԼԻ ՄԷՋ ՀԱՐ­ՑՈՒՄ­ՆԵՐ՝ ԿՐՕ­ՆԱ­ԿԱՆ ԺՈ­ՂՈ­ՎԻՆ ՈՒՂ­ՂՈ­ՒԱԾ

17 Սեպ­տեմ­բեր 1911 թուա­կիր Հայ Մա­մու­լին մէջ կը հան­դի­պինք «Բաց-հար­ցա­րան» նա­մա­կի մը՝ ուղ­ղուած Պատ­կա­ռե­լի Կրօ­նա­կան Ժո­ղո­վին՝ Մա­նուկ Դա­նիէ­լեա­նի կող­մէ, ուր պա­տաս­խան կը սպա­սուի կարգ մը քա­հա­նա­նե­րու զեղ­ծա­րար եւ ան­նե­րե­լի յան­ցանք­նե­րով պատ­ճառ դար­ձած գայ­թակ­ղու­թիւն­նե­րուն մա­սին։ Մա­նուկ Դա­նիէ­լեա­նի ստո­րագ­րու­թեամբ յանձ­նուած այս գրու­թեան մէջ, այդ­պի­սի քա­հա­նա­ներ կ՚ա­նուա­նուին՝ «գիժ-տէր­տէր­ներ»։ Ու­րեմն տես­նենք, թէ այս գրու­թեամբ ո՞ր հար­ցում­նե­րուն պա­տաս­խան կը սպա­սուի։

ԲԱՑ-ՀԱՐ­ՑԱ­ՐԱՆ ՊԱՏԿ. ԿՐՕ­ՆԱ­ԿԱՆ ԺՈ­ՂՈ­ՎԻՆ

Ցա­ւե­րով եւ ա­րիւն-ար­ցուն­քով իր օ­րա­կան հա­ցը ճա­րող ժո­ղո­վուր­դը տա­կա­ւին կ՚ապ­րի իր պա­պե­նա­կան մա­քուր հա­ւատ­քով եւ կրօ­նա­կան ջեր­մե­ռանդ սի­րով։ Եւ սա­կայն շի­նա­կան (=գիւ­ղա­ցի, ռա­միկ) աշ­խար­հի մէջ կան եւ կը գտնուին գիժ-տէր­տէր­ներ (=ան­խելք, խենթ, յի­մար-քա­հա­նայ), կրօ­նի ա­նար­ժան պաշ­տօ­նեա­ներ, ո­րոնք ի­րենց զեղ­ծա­րար ըն­թաց­քով, եւ ան­նե­րե­լի յան­ցանք­նե­րով գայ­թակ­ղու­թեան պատ­ճառ կը դառ­նան շի­նա­կան այս հա­ւա­տա­ւոր ժո­ղո­վուր­դին, կը պղտո­րեն ա­նոր մա­քուր հա­ւատ­քը եւ կրօ­նա­կան զգա­ցում­նե­րը, ու այս­պէս կը պա­ղեց­նեն զայն Ե­կե­ղե­ցիէն ալ, ե­կե­ղե­ցա­կան սրբու­թիւն­նե­րէն ալ։

Այս տխուր պա­րա­գա­նե­րը կը թե­լադ­րեն զիս հրա­պաա­րա­կա­յին քա­նի մը հար­ցում­ներ ը­նե­լու Կրօն. Ժո­ղո­վի Պատ. Հա­յե­րուն։ Կը յու­սամ եւ մա­նա­ւանդ վստահ եմ որ գո­հա­ցում պի­տի տրուի մեր այս ան­կեղծ փա­փա­քին, նոյն­պէս հրա­պա­րա­կաւ, եւ մա­մու­լի մի­ջո­ցաւ։ Տրուե­լիք հրա­պա­րա­կա­յին լու­սա­բա­նու­թիւն­նե­րը շա­տե­րուն հա­մար ալ օգ­տա­կար պի­տի կրնան ըլ­լալ։

1.- Երբ մարդ մը, ա­ռանց որ եւ է ժո­ղո­վուր­դի մը հա­ւա­նու­թեան եւ խնդրան­քին, ինք իր գլխուն կեղծ եւ շին­ծու հան­րագ­րու­թիւն­ներ (=ան­հատ­նե­րէ ստո­րագ­րու­թիւն հա­ւա­քել՝ իբր բո­ղոք կամ խնդրանք իշ­խա­նու­թեան մը դէմ) կը պատ­րաս­տէ եւ քա­հա­նայ կը ձեռ­նադ­րուի՝ Ազգն ալ, Ե­կե­ղե­ցին ալ եւ ձեռ­նադ­րող Ե­պիս­կո­պոսն ալ խա­բե­լով, ի­րա­պէս կրնա՞յ քա­հա­նայ կո­չուիլ։ Ժո­ղո­վուր­դը պէ՞տք է եւ պար­տա­կա՞ն է զին­քը իբ­րեւ օ­րի­նա­ւոր քա­հա­նայ ըն­դու­նիլ եւ յար­գել։ Ե­թէ ա­յո՛, ի՞նչ ա­պա­ցոյց­նե­րով եւ օ­րի­նա­կան փաս­տե­րով, իսկ ե­թէ ոչ, ու­րեմն ի՞նչ ը­նել պէտք է այս տե­սակ խա­բե­բա­յի մը։ Բռնու­թեամբ եւ խա­բե­բա­յու­թեամբ կա­տա­րուած պսակ­նե­րը չե­ղեալ եւ լու­ծեալ կը հա­մա­րուին, սա­կայն խար­դա­խու­թեամբ ձեռք բե­րուած քա­հա­նա­յու­թեան ի՞նչ ը­նե­լու է։

2.- Երբ լքուած, ե­րե­սի վրայ թո­ղուած կնոջ մը նախ­կին ա­մու­սի­նը իր կի­նը չու­զէ ար­ձա­կել որ եւ է փո­խա­րի­նու­թեամբ, առ­ջի «նի­քեահ»ը «նի­քեահ» (=ա­մուս­նու­թիւն, կար­գուիլ) մնա­լով, երկ­րորդ մըն ալ չի կա­տա­րուիր, մին­չեւ որ ա­ռա­ջին «նի­քեահ»ը չջնջուի։ Այս պա­րա­գա­յին, կը դի­մեն Հայ քա­հա­նա­յի մը, կի­նը ե­թէ քրիս­տո­նեայ չէ, մկրտել կու տան, կը հա­յաց­նեն։ Այս­պէս «նագ­լի մէզ­հէպ» (=հա­ւա­տա­փոխ, դա­ւա­նա­փոխ) ը­նե­լով նախ­կին «նի­քեահ»ը կը ջնջուի, եւ այդ կի­նը կրկին իր կրօ­նին դարձ­նե­լով՝ երկ­րորդ ան­գամ «նի­քեահ» ը­նել կու տան։

Ա՛րդ, քա­հա­նայ մը, երբ այս նպա­տա­կով, դրա­մի եւ շա­հու հա­մար, ոչ-քրիս­տո­նեայ կի­նը կը մկրտէ եւ կրկին իր կրօ­նին դարձ­նել կու տայ, կրօն­քը եւ կրօ­նա­կան սրբու­թիւն­նե­րը գոր­ծիք եւ խա­ղա­լիկ դարձ­նե­լով վա­ւա­շոտ (=լկտի, հեշ­տա­սէր, տռփոտ) կիր­քե­րուն, ի՞նչ ը­նել պէտք է։ Հայ­րա­պե­տա­դիր օ­րէնք­նե­րով՝ նե­րե­լի չէ՛ սրբա­լոյս Միւ­ռո­նը նոյ­նիսկ մարմ­նա­կան բժշկու­թեան գոր­ծա­ծել. ու­րեմն ի՞նչ ը­նել հարկ է քա­հա­նա­յի մը, երբ այս տե­սակ աղ­տոտ մի­ջոց­նե­րու եւ լպիրշ (=լիրբ, ա­նա­մօթ, լկտի) նպա­տակ­նե­րու կը գոր­ծա­ծէ սրբա­լոյս Միւ­ռո­նը։ Այս տե­սակ գիժ-տէր­տէր­նե­րուն հա­մար օ­րի­նա­կան ի՞նչ պա­տիժ­ներ կան։

3.- Տա­կա­ւին ե­րի­տա­սարդ, այ­րիա­ցեալ քա­հա­նա­նե­րուն նե­րե­լի՞ է ժո­ղո­վուր­դին մէջ մնալ եւ քա­հա­նա­յա­գոր­ծել։

4.- Կրօ­նա­կան Ժո­ղով­նե­րէ եւ Ե­պիս­կո­պո­սէ դա­տա­պար­տուած, փի­լո­նազր­կու­թեան (=քա­հա­նա­յա­կան պաշ­տօ­նէ զրկուած՝ որ­պէս պա­տիժ) են­թար­կուած քա­հա­նայ մը կրնա՞յ քա­հա­նա­յա­գոր­ծել, Խոր­հուրդ­ներ կա­տա­րել տա­կա­ւին իր դա­տա­պար­տու­թեան պայ­մա­նա­ժա­մը չա­ւար­տած։ Եւ երբ Ե­պիս­կո­պո­սին, Կրօ­նա­կան Ժո­ղով­նե­րուն ար­դար եւ ի­րա­ւա­ցի ո­րո­շում­նե­րուն չան­սայ եւ չհնա­զան­դի քա­հա­նայ մը, ի՞նչ ը­նել հարկ է ի­րեն օ­րի­նա­կան տե­սա­կէ­տով։

5.- Երբ քա­հա­նայ մը կը դա­ւա­ճա­նէ իր Ե­կե­ղե­ցին եւ ե­կե­ղե­ցա­կան­նե­րը, երբ քա­հա­նայ մը կը մատ­նէ իր ազգն ու ազ­գա­կից­նե­րը, պէ՞տք է զին­քը ըն­դու­նիլ իբ­րեւ կրօ­նի պաշ­տօ­նեայ։

6.- Ի՞նչ ը­նել հարկ է այն քա­հա­նա­յին, որ «տէ­րէ­պէ­յի»նե­րուն ա­պաս­տա­նե­լով, ա­նէծք մը, կա­տա­րեալ փոր­ձա՛նք մը կը դառ­նայ Ազ­գին եւ ժո­ղո­վուր­դին գլխուն։

7.- Ի՞նչ պէտք է ը­նել այն քա­հա­նա­յին, որ փո­խա­նակ իր քա­հա­նա­յա­կան գոր­ծե­րով պա­րա­պե­լու, կա­խար­դու­թեամբ, վհու­կու­թեամբ եւ «թուղթ ը­նել»ով իր ժա­մա­նա­կը կ՚ան­ցը­նէ։

Ե­կե­ղե­ցա­կան օ­րէնք­նե­րը, հայ­րա­պե­տա­կան կա­նոն­նե­րը կա­խարդ եւ «թուղթ բա­ցող» կղեր­նե­րուն հա­մար ի՞նչ տե­սակ պա­տիժ­ներ ո­րո­շած է։

Կը սպա­սենք սոյն հար­ցում­նե­րու հրա­պա­կա­յին լու­սա­բա­նու­թեան։

ՄԱ­ՆՈՒԿ ԴԱ­ՆԻԷ­ԼԵԱՆ (1911)

Երբ կը կար­դանք այս տո­ղե­րը՝ պէտք է նկա­տի ու­նե­նանք, որ այդ բո­լոր հար­ցե­րը կը պատ­կա­նին ա­ւե­լի քան դար մը ա­ռա­ջուան։ Ու­րեմն այ­սօր նոյն հար­ցում­նե­րը ուղ­ղել էա­պէս կա­րե­լի չէ՛, քա­նի որ ընդ­հա­նուր պայ­ման­նե­րը բո­լո­րո­վին, կամ ը­սենք մեծ մա­սամբ փո­խուած եւ բա­րեշր­ջուած են։ Ուս­տի ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին այդ բա­րեշր­ջու­մը բնա­կան է, քա­նի որ բնու­թիւ­նը միշտ ըն­թաց­քի մը մէջ է, ըն­թացք մը՝ որ միշտ կը յա­ռա­ջա­նայ դէ­պի լա­ւը, դէ­պի կա­տա­րեա­լը։ Մարդ­կա­յին ըն­կե­րու­թիւնն ալ եւ ա­նոր ան­մի­ջա­կան մա­սը՝ Ե­կե­ղե­ցին ալ են­թա­կայ է այս բա­րեշրջ­ման, այս դէ­պի կա­տա­րեալ ըն­թաց­քին։ Եւ ու­րեմն ան­ցեալ մէկ դա­րու ըն­թաց­քին ան­շուշտ որ բա­րե­փո­խուած է պայ­ման­նե­րը։

Պէտք է ըն­դու­նիլ եւ խոս­տո­վա­նիլ, որ այ­սօր ժո­ղո­վուր­դը այն­քան միա­միտ կամ պար­զա­միտ չէ, եւ բնա՛ւ չէ, որ քա­հա­նա­յի մը խա­բէու­թիւն­նե­րուն խա­ղա­լիկ ըլ­լայ։ Իսկ քա­հա­նա­յու­թիւ­նը, այ­սօր, ի­րա­պէս նոր նկա­րա­գիր մը, նոր կե­ցուածք մը ստա­ցած է՝ շնոր­հիւ բծախն­դիր ընտ­րու­թիւն­նե­րու։ Այ­սօր կա­րե­լի իսկ չէ հան­դի­պիլ վե­րո­յի­շեալ «բաց-հար­ցա­րան»ին մէջ յի­շուած քա­հա­նա­յի տի­պար­նե­րու։ Ան­ցեալ մէկ դա­րը ի­րա­պէս շատ բան փո­խած է՝ թէ՛ ժո­ղո­վուր­դին տե­սա­կէ­տէ եւ թէ հո­գե­ւո­րա­կա­նի, ե­կե­ղե­ցա­կա­նի տե­սա­կէ­տէ։

Բայց մենք կ՚ու­զենք գիտ­նալ, թէ ի՞նչ ե­ղած է այդ թուա­կա­նի Կրօ­նա­կան Ժո­ղո­վի պա­տաս­խա­նը։ Մենք չհան­դի­պե­ցանք ո­րե­ւէ լու­սա­բա­նու­թեան այս մա­սին, առ­նուազն մօ­տա­ւոր թուա­կան­նե­րու հրա­տա­րա­կուած թեր­թե­րու մէջ, մա­մու­լի է­ջե­րուն մէջ։

Ան­շուշտ հե­տաքրք­րա­կան պի­տի ըլ­լայ սոր­վիլ, ե­թէ ա­ռի­թը տրուի, նոյն թուա­կա­նի Կրօ­նա­կան Ժո­ղո­վի ո­րո­շում­նե­րը ու­սում­նա­սի­րե­լով գտնել եւ գիտ­նալ ո­րո­շում մը այդ մա­սին, ան­շուշտ ե­թէ կա՛յ…։

Ու­րիշ հարց մըն ալ սա է. այ­սօր կա­րե­լի՞ է աշ­խար­հա­կա­նի մը հա­մար վե­րո­յի­շեալ «բաց-հար­ցա­րան» մը ուղ­ղել ներ­կայ Կրօ­նա­կան Ժո­ղո­վին՝ օ­րուան ե­կե­ղե­ցա­կան հար­ցե­րու շուրջ։ Ե­թէ կա­րե­լի է, ա­պա ու­րեմն ա­նոր պա­տաս­խա­նելն ալ կա­րե­լի պէտք է ըլ­լայ։ Բա­նա­կա­նու­թիւ­նը այդ ցոյց կու տայ…։

Այ­սօր, օ­րուան հար­ցե­րու շուրջ, աշ­խար­հա­կան մը, կամ բա­նի­մաց, բծախն­դիր պարզ ե­կե­ղե­ցա­կան մը, ե­թէ հար­ցում­ներ ուղ­ղէ Կրօ­նա­կան Ժո­ղո­վին, ան կը պա­տաս­խա­նէ՞, եւ ի՞նչ­պէս կը պա­տաս­խա­նէ։

Պար­զա­պէս հասկ­նալ կ՚ու­զէինք…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Օ­գոս­տոս 6, 2016, Գնա­լը կղզի