ՀԻՆ ՈՒ ՆՈՐ ՄՏԱՀՈԳՈՒԹԻՒՆՆԵՐ

Ասկէ առաջ, եւ գրեթէ ամէն առիթով, աժմէական ու հիմնական կարգ մը «վերնագիրներու» մասին փորձած եմ քանի մը մատնանշումներ կատարել: Որովհետեւ, բոլորին նման, ես ալ մտահոգ եմ: Կը կարծեմ, որ իբրեւ մտահոգ հայ, նման «բաներ» պէտք է կրկին անգամ լոյսին բերել:

Միտքս պարզեմ:

Անցեալ տարիէն ի վեր, աշխարհի պատմութիւնը խառնեց իր էջերը, որովհետեւ անօրինակ համաճարակ մը հասաւ իր գլխուն: Այլ խօսքով, քորոնաժահրը յանկարծ անողոք եւ անզիջող «բուսաւ» եւ իր ներկայութեամբ, այս մեր գեղեցիկ ու կապոյտ երկրագունդը բոլորովին անծանօթ հունի մը մէջ մտցուց: Մարդիկ սկսան իրենց վախէն ու մահուան սպառնալիքէն, տուներէն ներս նոյնիսկ սարսափած՝ կամաւոր ամփոփուիլ: Ինքնամեկուսանալ: Ու այս ձեւով հեռախօսն ու հեռատեսիլը, ինչպէս նաեւ համակարգիչը, դարձան զիրար միաւորող միակ անմիջական կամուրջները:

Ասոնք նորութիւններ չեն: Գիտեմ: Նաեւ աւելցնեմ, որ իրարու ետեւէ զանազան արժէքներ ալ կորսուեցան: Մարդոց օրերը, իրենց երկար ու կարճ ժամերով, յոգնեցան: Միութիւններ, կազմակերպութիւններ, վարժարաններ, կրթական եւ ուսումնական մեծ ու փոքր կեդրոններ, համալսարաններ եւ տեսակաւոր հաստատութիւններ ու զանազան ծրագիրներ, իրենց մեծ ու փոքր առաքելութեան մէջ, եթէ ոչ բոլորովին, բայց մեծ մասով, անգործութեան դատապարտուեցան, կաղացին, միաժամանակ մեծ նահանջ ու բաց մը արձանագրելով իրենց սովորական ընթացքին մէջ: Մէկ խօսքով, աշխարհը կարծես դժբախտութեան հետ ակամայ դաշինք կնքած ըլլար, ու այսպէս անժամանակ տագնապի մը մէջ սկսաւ գալարուիլ: Մարդիկ, կորսնցուցին իրենց ներքին անդորրութիւնն ու հոգեկան խաղաղութիւնը:

Կեանքը, թէեւ կը կարծուէր, որ նոյնն էր, եւ սակայն այլեւս նոյնն ալ չէր: Եւ ահա տարի մը եւ աւելի՝ յատկապէս այս օրերուն, այս բոլորը հնութիւններ դարձած են, բայց ուզենք կամ ոչ, «վարժուեցանք» այս նոր ապրելակերպին: Թէեւ յաճախ խուճապով ապրեցանք, եւ մեր ժամերը տժգունեցան, ու մանաւանդ մեր բնականոն կեանքէն զրկուեցանք, թոռներէն եւ զաւակներէն հեռու մնացինք ու կարծես կամաց-կամաց սկսանք անճանաչելի դառնալ, բայց հիմա մեր տուներէն կամ բնակարաններէն դուրս ելլել չենք ուզեր: Ուտելիք, կամ ուրիշ որեւէ անձնական կամ էական թուող ամէն տեսակի կարիք կամ պիտոյք, մինչեւ տանդ դուռը կը բերեն: Ուստի, ինչո՞ւ դուրս, փողոց ելլել, քիթ-բերան գոցելով շուկայ երթալ: Տեսակ մը ծուլութեան վարժուեցանք: Ու այս նոր կեանքը ձեւով մը մեզի համար հաճելի սկսաւ թուիլ: Սովորութիւն: Դարձանք տեսակ մը նոր մարդ եւ մարդկութիւն:

Ու եթէ այս բոլոր «բաները» համայն մարդկութեան համար էին, հապա՞ հայերուս պարագային, ասոնց վրայ նաեւ աւելցաւ, ցարդ այս դարուս իր ճակատագրի ամենէն սարսափելի պատահարը՝ Արցախի պատերազմն ու անոր արհաւիրքը: Ու խորունկ ցաւը լեցուեցաւ մեր հոգիներուն մէջ, առանց խտրութեան: Ամէն օր աղօթքի մրմունջներ սկսան թեւածիլ հայկական բոլոր եկեղիցներէն, մինչեւ Եռաբլուրի տարածքին: Աշխարհով մէկ, բոլորս ալ շալկեցինք եւ տակաւին պատերազմի ամբողջ ծանրութիւնը: Ամէն ինչ գորշ է: Այս է իրականութիւնը: Անստոյգ ներկայ եւ նոյնքան ալ՝ ապագայ: Հասկնալի եւ անհասկնալի: Անկայուն եւ վտանգաւոր վիճակ: Տեսակ մը մեզի համար անվայել: Ահա քեզի կեանք եւ հայու իրավիճակ: Եւ տակաւին այս մղձաւանջներուն վրայ նաեւ աւելցան հին ու նոր մարտահրաւէրներ ալ:

Գիտեմ նաեւ, որ այլեւս շատերուն բերնին ծամոն դարձած է այս մարտահրաւէր բառը: Խե՜ղճ բառ. քեզ ամէն անգամ տեղի կամ անտեղի որքա՜ն օգտագործած են: Մաշեցուցած են քեզ կազմող բոլոր տառերդ: Հինցուցած են իմաստդ, նոյնիսկ՝ իմաստազրկած: Բայց իմ կարծիքով, մէկ կողմ նետելով այս բազմազան «մարտահրաւէրները», այս օրերուն կարեւորը՝ նախ ախտաճանաչումն է: Մեր ինքնագիտակցութիւնը: Եթէ կ՚ուզէք՝ մեր ինքնաքննադատութիւնը: Որովհետեւ այն ինչ որ այսօր, հայրենի մեր հողին վրայ տեղի կ՚ունենայ, կը կարծեմ, որ շատ մտահոգիչ է: Անտէր դարձած է մեր երկիրը: Ո՛չ գլուխ ունի եւ ո՛չ ալ՝ ոտք: Ցաւալի է: Բայց ո՞վ է, լսողը, կարդացողը, մտիկ ընողը...:

Ու հակառակ այս բոլորին, անկեղծօրէն կը հաւատամ՝ «Սփիւռքը՝ Հայաստանին եւ Հայաստանը՝ Սփիւռքին համար» լոզունգին: Ինծի համար ասիկա՛ է հայութեան մէկութիւնը արտայայտող միակ լոզունգը եւ կամ լոզունգներուն ամենէն կենսականը, եթէ կ՚ուզէք: Ամէն սրտով եւ հոգիով կ՚ուզեմ, որ նոր էջ մը բացուի հայութեան համար:

Ի՞նչն է մեր ամենէն մեծ թշնամին: Արդեօք մեր անմխիթար կացութի՞ւնը, թէ ոչ՝  յուսահատութիւնը, եւ կամ մեր կորսնցուցած ժպիտը, որուն բացակայութեամբ տխուր ազգ մը դարձած ենք:

Ուրեմն, ի՞նչ պարտինք ընել:

Գիտենք, որ ամէն հայրենիք եւ ամէն ազգ իւրայատուկ պայմանները ունի հաւաքական կենսունակութեան համար: Եթէ մենք մեր թերութիւններու մասին չխօսինք, անպայման պիտի տուժենք: Վկայ մեր պատմութիւնը: Մինչեւ հիմա, պատերազմէն կէս տարի ետք, տակաւին  ամէն բան յստակ չէ: Անոր համար կը մտածենք, կ՚աղօթենք, կը մաղթենք եւ կ՚երազենք: Ո՞ւր մնացին մեր մեծ բաղձանքները, յոյզերը, խորհուրդները եւ ակնկալութիւնները: Չենք ուզեր, որ մեր երկիրը իբրեւ անտունի կամ մուրացկան, ուրիշներու դռներուն առջեւ պտտի: Լաւատեղեակ ենք, որ  ենթակայ ենք քաղաքական աղտոտ պայմաններու: Ու շուարած ենք, թէ ինչպէ՞ս պիտի կարենանք երթեւեկել այս ներկային մէջ: Ինչպէ՞ս պիտի կարենանք շնչել հայրենի այս մթնոլորտին մէջ: Ու այս եւ նման մտածումներ կը շարունակուին չարչրկել մեր մտքերը: Գիշեր-ցերեկ կը մտածենք, թէ ինչպէ՞ս պիտի կարենանք վերագտնել կորսուածն ու կորսուածները: Նման կացութեան զգացումը արդէն բոյն շինած է մեր միտքերուն մէջ: Զարմանալի չէ: Բոլոր ժողովուրդներն ալ ունեցած են յաղթանակ եւ պարտութիւն, բայց ազգը իր նկարագրով կրցած է յաղթահարել: Հապա՞ մենք: Արդեօք այս գաղտնիքին լաւատեղեա՞կ ենք: Յայտնի է, թէ ինչպէ՞ս մեր մօտ տեղ մը, ազգային գիտակցութիւնը տեղի տուած է եւ մեր մտքի ու հոգիի աւերումը թափով շարունակուած: Նաեւ կը կարծենք, որ ճանչցած ենք իրականութիւնը, բայց չենք անդրադառնար, որովհետեւ ընդհանրապէս մեծամոլութենէ կը տառապինք: Ձրի հպարտութիւնը, սնապարծութիւնը իմաստ չունին: Չենք ուզեր աշխարհին նայիլ մորթուած գառնուկի աչքերով: Մեզի վայել չէ: Այս մէկը կրկնած եմ միշտ: Մեր կեանքը պէտք է տրոփէ մեր սիրտը: Որովհետեւ մեր պատմական վերջին դէպքերը, իրենց բազմատեսակ օղակներով, բոցի գոյն առած են: Անոր համար շատ տուժած ենք:

Անոր համար ալ, նաեւ կը տագնապինք:

Ըսինք, թէ ճիշդ է, որ ունէինք թշնամիներ, բայց միւս կողմէ ի յայտ եկաւ, թէ կարծեցեալ դաշնակիցներ ալ ունեցած էինք եւ մեր յոյսերը անոնց կապած: Ու չսորվեցանք, որ հայրենիքը շուկայ չէ, որ ուզած ատենդ հոնկէ առնես, թափես, սրբես, ծախես: Այլ՝ սրբազան գաղափար է: Իրականութիւն է: Անկախ պետականութիւնն է մեր փնտռածն ու ուզածը, եւ որուն տեւականութիւնը օտարէն կախեալ չէ՝ այլ մեզմէ: Կարծես կորսնցուցած ենք մեր հայու հոգին եւ պահած՝ միայն ձեւը:

Ժամանակն է, որ ստեղծենք յարմարագոյն եւ օգտաշատ ազգային մթնոլորտ մը, մեր ժողովուրդի բոլոր խաւերը հետաքրքրող եւ ներառնող ու միաժամանակ գնահատենք մեր երկրի բոլոր արժէքները: Քանի-քանի անգամներ, հայ մամուլը այս մասին անդրադարձած է: Բայց ո՞վ է կարդացողը: Բոլորս ալ անհամբեր կը սպասենք հայու գիտակցութեան եւ սթափումին: Կը ցանկանք, որ հայը անպայման եւ շուտով ինքզինք պիտի գտնէ, եւ իր ներկայութիւնը պիտի հաստատէ այս աշխարհի քարտէսին վրայ:

Հերի՛ք է, շատ երկարեցան հիւանդոտ միտքերով մեր արտայարտութիւնները: Վերջապէս երազին ե՞րբ պիտի յաղթենք: Խօսքէն գործի անցնելու ժամանակն է: Մեզի նոր առաքելութիւն է պէտք, ու նաեւ ազգային ոգիով լիցքաւորուած՝ ղեկավարութիւն, սակայն եւ անպայման հայրենի կեանքին նոր բանալի ապահովող ղեկավարութիւն: Կուռքեր ստեղծելու ժամանակը շատոնց անցած է: Կը կարծեմ, որ տակաւին մեզմէ շատեր, նման հարցերու արմատներէն ալ հեռու են:

Արդ, շատ տխուր պիտի ըլլայ, եթէ իրապէս չճանչնանք իրականութիւնը: Ա՛յս ուղղութեամբ պէտք է տարուին բոլոր աշխատանքները, որպէսզի հայու ամբողջութիւնը կանգուն մնայ: Ու ահա հին ու նոր մղձաւանջները: Բայց հակառակ այս բոլորին, էական է, որ ծանօթ եւ անծանօթ ձեռքերով մեր յոյսերը չմորթուին: Ժամանակն է, նաեւ վերագտնենք մենք զմեզ եւ մեր լիութիւնը:

ԳԷՈՐԳ ՊԵՏԻԿԵԱՆ

bedig43@aol.com