ԴՐԱՄ ԵՒ ԵՐՋԱՆԿՈՒԹԻՒՆ

Երբ հար­ցը եր­ջան­կու­թեան մա­սին է՝ կ՚ար­ժէ մտա­ծել, թէ՝ եր­ջան­կու­թեան բուն ա­կը դրա՞­մն է։ Շա­տեր կ՚ը­սեն, թէ ա­ռանց դրա­մի եր­ջան­կու­թիւն չ՚ըլ­լար, եւ այն­քա՜ն հա­մո­զուած են այն գա­ղա­փա­րին, որ դրա­մը հա­մա­զօր կը նկա­տեն եր­ջան­կու­թեան։ Ե­թէ դրամ ու­նիս՝ եր­ջա­նիկ ես, ե­թէ դրամ չու­նիս՝ դժբա՛խտ։ Կեան­քի ընդ­հա­նուր փոր­ձա­ռու­թիւ­նը մե­զի ցոյց կու տայ այս մտա­ծու­մին ճշդու­թիւ­նը։ Կեան­քի զա­նա­զան ե­րե­ւոյթ­ներ կար­ծես կը վկա­յեն այդ մտա­ծու­մին կամ հա­մո­զու­մին ի­րա­կա­նու­թեան, ճշդու­թեան։ Ե­րե­ւու­թա­պէս ի­րա­ւո՛ւնք ու­նին այդ հա­մո­զու­մը ու­նե­ցող­ներ, քա­նի որ դրա­մի տէր ան­ձեր ի­րա­պէ՛ս եր­ջա­նիկ ե­րե­ւոյթ մը կը պար­զեն։

Բայց հար­ցը հոն է, թէ՝ ար­տաք­նա­պէս, ե­րե­ւու­թա­պէս «եր­ջա­նիկ» ե­րեւ­ցող ա­մէն մարդ, ներք­նա­պէս, ի­րա­պէս եր­ջա­նի՞կ է, թէ՝ ո՛չ։ Եւ քա­նի որ եր­ջան­կու­թիւ­նը ներ­քին աշ­խար­հը հե­տաքրք­րող վի­ճակ մըն է, չի՛ բա­ւեր ե­րե­ւու­թա­պէս եր­ջա­նիկ ըլ­լալ, ա­պա ու­րեմն «եր­ջա­նիկ» կար­ծուած մէ­կուն, ներք­նա­պէս եր­ջա­նիկ ըլ­լա­լը կամ ո՛չ, կա­րե­ւոր է ե՛ւ ի­րա­տե­սու­թի՛ւն։

Չեմ գի­տեր, «դրամ-եր­ջան­կու­թիւն» փոխ­յա­րա­բե­րու­թեան մէջ՝ որ­պէս դժբախ­տու­թիւն­նե­րու մխի­թա­րա՞նք կը պատ­մուի կարգ մը դէպ­քեր, ո­րոնք ընդ­հան­րա­պէս կ՚ա­պա­ցու­ցա­նեն, որ «եր­ջան­կու­թիւ­նը դրա­մի կամ ստա­ցուած­քի մէջ չէ՛…»։

­Կը պատ­մուի, թէ ի­մաս­տու­նի մը կը հարցուի այս հար­ցու­մը. «Ճի՞շդ է ար­դեօք այն կար­ծի­քը, թէ եր­ջան­կու­թիւ­նը դրա­մի մէջ չէ՛»։ Ի­մաս­տու­նը ա­ռանց տա­րա­կու­սան­քի կը պա­տաս­խա­նէ. «Ա­յո՛, բա­ցար­ձա­կա­պէս ճի՛շդ է, եր­ջան­կու­թիւ­նը դրա­մի եւ ստա­ցուած­քի մէջ չէ՛»։ «Հա­պա ին­չո՞ւ», կը հարց­նեն դար­ձեալ։ Ի­մաս­տու­նը նոյն հաս­տա­տամ­տու­թեամբ կը պա­տաս­խա­նէ. «Եր­ջան­կու­թիւ­նը դրա­մի մէջ չէ՛, քա­նի որ մարդ դրա­մով կրնայ ան­կո­ղին գնել, բայց ո՛չ՝ քուն»։ Ա­սոր վրայ դար­ձեալ կը հարց­նեն. «Բայց քնա­նա­լու հա­մար դրա­մով կա­րե­լի է դե­ղօ­րայք գնել, բժիշ­կի դի­մել, ու­րեմն ի վեր­ջոյ դար­մա­նը դրա­մի մէջ չէ՞»։ Ի­մաս­տու­նը կը պա­տաս­խա­նէ. «Դրա­մով կրնաք դե­ղօ­րայք գնել, բայց ո՛չ ա­ռող­ջու­թիւն, ինչ­պէս որ ա­մէն բժիշ­կի դի­մող կրնայ չբժշկուիլ կամ չա­ռող­ջա­նա՛լ, ու­րեմն դրա­մը եր­ջան­կու­թեան ա­կը չէ՛…»։

«Դրա­մով կա­րե­լի է ու­տե­լիք գնել, եւ կուշտ մար­դը եր­ջա­նի՞կ, է թէ՝ ո՛չ», դար­ձեալ կը հարց­նեն ի­մաս­տու­նին։ Ի­մաս­տու­նը կը պա­տաս­խա­նէ ան­վա­րան. «Ա­յո՛, ի­րա­պէս, դրա­մով կա­րե­լի է ու­տե­լիք գնել, եւ կշտա­նալ։ Հա­պա ու­տե­լու հա­մար կա­րե­լի՞ է դրա­մով ա­խոր­ժակ գնել…»։ Եւ ի­մաս­տու­նը ա­ռանց սպա­սե­լու նոր հար­ցում­նե­րու, կը շա­րու­նա­կէ. «Քնա­նա­լու հա­մար ը­սած­ներս կը կրկնեմ. կրնաք ա­խոր­ժա­կի հա­մար դրա­մով դե­ղօ­րայք գնել, բայց ո՛չ ա­ռող­ջու­թիւն։ Նաեւ՝ կրնաք դրա­մով աշ­խա­տա­ւոր­ներ, սպա­սա­ւոր­ներ ու ծա­ռա­ներ վար­ձել, բայց ոչ եր­բե՛ք բա­րե­կամ­ներ։ Դրա­մի հա­մար կրնաք նոյ­նիսկ ա­մուս­նա­նալ, բայց սէ­րը դրա­մով չէք կրնար գնել, եւ ե­թէ ա­ռանց սի­րոյ ա­մուս­նա­ցած էք, ա­ռանց սի­րոյ միու­թիւն, ըն­տա­նիք կազ­մած էք, ե­թէ նոյ­նիսկ ե­րե­ւու­թա­պէս եր­ջա­նիկ էք, բա­ցա­կա՛յ է ան ձեր նե­րաշ­խար­հին մէջ, եւ ե­թէ ներք­նա­պէս եր­ջա­նիկ չէք՝ ա­պա դուք եր­ջա­նիկ չէ՛ք։ Դրա­մով կրնաք շէնք, բնա­կա­րան գնել, բայց ո՛չ՝ ըն­տա­նիք, ըն­տա­նե­կան օ­ճա­խի մտե­րմու­թիւն ու ջեր­մու­թիւն։ Դրա­մով կրնաք շա՜տ ու­սու­ցիչ­ներ վար­ձել, բայց ո՛չ գի­տե­լիք, ու­սում, կրթու­թիւն…»։ Եւ ի­մաս­տու­նը հար­ցու­մով մը ընդ­մի­ջեց իր իսկ խօս­քը, ը­սե­լով. «Կ՚ու­զէ՞ք շա­րու­նա­կեմ օ­րի­նակ­նե­րը»։ «Ո՛չ, հասկ­ցանք, թէ իս­կա­կան եր­ջան­կու­թիւ­նը դրա­մի եւ ստա­ցուած­քի մէջ չէ՛», պա­տաս­խա­նե­ցին հե­տաքր­քիր հար­ցում ուղ­ղող­նե­րը եւ մեկ­նե­ցան հոն­կէ՝ ու­րախ եւ եր­ջա­նի՛կ…։

Ի՞նչ կ՚ը­սէք, ի՞նչ կը խոր­հիք դուք՝ իմ սի­րե­լի ըն­թեր­ցող բա­րե­կամ­ներ. եր­ջան­կու­թիւ­նը դրա­մի՞ մէջ է, թէ՝ ո՛չ։ Ե­թէ այս մա­սին կաս­կած ու­նիք տա­կա­ւին, դի­տե­ցէք ձեր շուր­ջը՝ կեան­քեր պի­տի տես­նէք, եւ թե­րեւս ձեր նա­խան­ձը պի­տի շար­ժի ա­նոնց վրա­յով, բայց մի՛ խա­բուիք ե­րե­ւոյ­թին, ար­տաք­նա­պէս տես­նուա­ծին, եւ փոր­ձե­ցէք տես­նել ա­նոնց նե­րաշ­խար­հը՝ ար­դեօք ի­րա­պէս, տեսնուա­ծին պէս եր­ջա­նի՞կ են ա­նոնք, թէ՝ ո՛չ։ Ո­րո­շու­մը դուք տուէք սի­րե­լի­ներ։ Խնդրեմ, փոր­ձե­ցէք ան­գամ մը…։

Ան­շուշտ այս չի՛ նշա­նա­կեր, որ դրա­մը դժբախ­տու­թեան պատ­ճառ է, չի նշա­նա­կեր, որ դրա­մը եր­ջան­կու­թեան մէջ բա­ժին չու­նի։ Բայց դրա­մը ինք­նին, լոկ եր­ջան­կու­թեան շար­ժա­ռի­թը չէ, այլ լրա­ցու­ցիչ մը, ամ­բող­ջա­ցու­ցիչ պատ­ճառ­նե­րէն մին, հա­մադ­րու­թեան մը՝ եր­ջան­կու­թեան բա­ղադ­րիչ տար­րե­րէն մին, բայց ո՛չ միա­կը…։

Վեր­ջաց­նե­լէ ա­ռաջ ու­րիշ պատ­մուածք մըն ալ ներ­կա­յաց­նենք մեր սի­րե­լի բա­րե­կամ­նե­րուն։

Իշ­խա­նա­ւոր մը, կը պատ­մուի, թէ շատ դժբախտ է ե­ղեր։ Ո՛չ ոք կրնայ դար­ման մը գտնել ի­րեն։ Բո­լոր մի­ջոց­ներ ա­պար­դիւն կը մնան եւ իշ­խա­նա­ւո­րը եր­ջան­կաց­նել կա­րե­լի չ՚ըլ­լար…։

Յու­սալ­քուած իշ­խա­նա­ւո­րին, օր մը կը ներ­կա­յա­նայ ի­մաս­տուն մարդ մը, եւ կ՚ը­սէ, որ պէտք է հագ­նի եր­ջա­նիկ մար­դու մը շա­պի­կը՝ ա­զա­տուե­լու հա­մար դժբախտ հո­գե­վի­ճա­կէ եւ գտնե­լու հա­մար եր­ջան­կու­թիւ­նը։ Իշ­խա­նա­ւո­րին սպա­սա­ւոր­նե­րը կը շրջին ամ­բողջ եր­կի­րը եւ եր­ջա­նիկ մարդ մը չեն գտներ։ Յու­սա­հատ, վե­րա­դար­ձի ճամ­բուն վրայ կը լսեն մէ­կը՝ որ ու­րախ ու զուարթ կ՚եր­գէ։ Խոր­հե­լով, որ ի­րա­պէս եր­ջա­նիկ մէկն է եր­գո­ղը, կը մօ­տե­նան, եւ կը դի­մա­ւո­րուին ի­րա­պէ՛ս եր­ջա­նիկ մար­դու մը։ Ան­մի­ջա­պէս կը պատ­մեն ա­նոր՝ թէ իշ­խա­նա­ւո­րը ի­րեն նման եր­ջա­նիկ մար­դու մը շա­պի­կը ե­թէ հա­գուի, պի­տի ա­զա­տի դժբախտ ու տրտում հո­գե­վի­ճա­կէ եւ պի­տի ըլ­լայ եր­ջա­նի՜կ։ Եւ կը պա­հան­ջեն եր­ջա­նիկ մար­դուն շա­պի­կը՝ խոս­տա­նա­լով ա­նոր վճա­րել ի՛նչ որ կը փա­փա­քի։ Մար­դը նոյն ու­րա­խու­թեամբ կը նա­յի մար­դոց, եւ զար­մա­ցած, քիչ մըն ալ ա­մօ­թով, կը պա­տաս­խա­նէ. «Կը տես­նէք, որ մերկ եմ, քա­նի որ շա­պիկ մը իսկ չու­նիմ, կը ցա­ւիմ, որ ձե­զի պի­տի չկա­րե­նամ օգ­նել այդ մա­սին…»։­

Իշ­խա­նա­ւոր­ներ ու­րեմն կրնան շա­պիկ­ներ ու­նե­նալ, բայց կրնան նաեւ դժբախտ ըլ­լալ, իսկ կրնան գտնուիլ մար­դիկ՝ ո­րոնք շա­պիկ մը իսկ չու­նի՛ն, բայց եր­ջա­նի՜կ են…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Սեպ­տեմ­բեր 11, 2015, Իս­թան­պուլ