ՉԱՐԸ՝ ԲԱՐԻԻ ՀԱՄԵՄԱՏՈՒԹԵԱՄԲ

Յաճախ մարդուս միտքը կը զբաղեցնէ՝ թէ աստուածային ստեղծագործութեամբ ամէն բան «բարի» է, ապա ուրեմն ինչո՞ւ կայ նաեւ «չար»ը։

Արդարեւ, արարչութեամբ ամէն ինչ բարի է, ուրիշ խօսքով էականը, սկզբնականը բարի է, իսկ «չար»ը ստացական, այսինքն բարիին այլասերումն է։ Չարը, այս իմաստով չէ ստեղծուած այլ՝ բարիին փոխուած վիճակը։ Ուստի առաջին մարդը ստեղծուեցաւ ո՛չ միայն բարի, այլ նաեւ հաստատուեցաւ իր Արարչին հետ բարեկամութեան մէջ, ինչպէս նաեւ իր անձին եւ շուրջի արարչութեան հետ ներդաշնակութեան մը մէջ, որոնց գերազանցեց միայն նոր արարչագործութեան փառքը՝ Յիսուս Քրիստոս։ Աստուծոյ արարչագործութեան ծրագրին մէջ ամէն ինչ «բարի» է. «Եւ Աստուած իր բոլոր ըրածը տեսաւ։ Ահա շատ բարի էր» (ԾՆՆԴ. Ա 31)։ Ուրեմն Աստուած ամէն ինչ բարի ստեղծեց։

Ադամ եւ Եւա հաստատուեցան սրբութեան եւ սկզբնական արդարութեան վիճակի մը մէջ։ Սկզբնական այս շնորհքը մասնակցութիւն մըն էր աստուածային կեանքին։ (ԾՆՆԴ. Բ 17, Գ 19, Ը 16)։

Որքան ատեն որ մարդը աստուածային մտերմութեան մէջ մնար, ո՛չ պիտի մեռնէր, ո՛չ ալ չարչարուէր։

Այս իմաստով, չարին եւ մահուան հանդէպ մարդոց հակումը կարելի չէ հասկնալ առանց անոնց Ադամի մեղքին հետ ունեցած կապին եւ այն իրողութեան, թէ Ադամ մարդկութեան փոխանցեց մեղք մը՝ որմէ բոլոր մարդիկ արատաւորուած կը ծնին, որ հոգիին մա՛հն է։

Մարդկային ցեղը ամբողջ՝ Ադամին մէջն է որպէս միակ մարդու մը միակ մարմինը։ Այս «միութեամբ մարդկային ցեղին», բոլոր մարդիկը կցորդուած են Ադամին մեղքին, ինչպէս որ ամէնքը բաժնեկից են Քրիստոսի արդարութեան։ Սկզբնական մեղքին փոխանցումը սակայն խորհո՛ւրդ մըն է, զոր մարդ չի կրնար լիովին հասկնալ։

Բայց, ինչպէս յայտնութեան մէջ ըսուած է, Ադամ ընդունած էր սկզբնական սրբութիւնը եւ արդարութիւնը, ո՛չ միայն իբրեւ իրեն համար, այլ համայն մարդկային բնութեան համար։ Տեղի տալով փորձիչին, Ադամ եւ Եւա «անձնական մեղք» մը կը գործեն, սակայն այս մեղքը կը վարակէ «մարդկային բնութիւնը», զոր անոնք պիտի փոխանցեն «անկեալ վիճակ»ի մէջ։ Ասիկա մեղք մըն է, որ տարածումով պիտի փոխանցուի ամբողջ մարդկութեան, այսինքն փոխանցումով սկզբնական սրբութենէն եւ արդարութենէն արդէն զրկուած մարդկային բնութեան մը։ Ասոր համար «սկզբնական մեղք»ը հանգիտութեամբ՝ նմանութեամբ կոչուած է «մեղք». ան «փոխանցուած մեղք» է, ո՛չ գործուած, վիճակ մըն է, ո՛չ արարք մը։ Ապա ուրեմն «չար»ը ո՛չ թէ սկզբնական է, այլ ստացական վիճակ մը…։

Սկզբնական մեղքը թէպէտ յատուկ է իւրաքանչիւրին, սակայն ան Ադամի ո՛չ մէկ զարմին մէջ «անձնական յանցանք»ի բնոյթ ունի։ Ան զրկումն է սկզբնական սրբութենէն եւ արդարութենէն, սակայն ան մարդկային բնութիւնը ամբողջովին չէ ապականած։ Ան խոցուած է իրեն յատուկ բնական ուժերու մէջ, ենթարկուած է տառապանքի, տգիտութեան եւ մահուան տիրապետութեան, եւ հակած է դէպի մեղքը։ Այս հակումը դէպի չարը կոչուած է «ցանկասիրութիւն»։

Մկրտութիւնը, Քրիստոսի շնորհքին կեանքը տալով մարդուն, կը ջնջէ սկզբնական մեղքը եւ կը վերադարձնէ մարդը դէպի Աստուած, սակայն տկարացած եւ դէպի չարը հակամէտ բնութեան մէջ, հետեւանքները կը մնան մարդուն ներսը եւ կը կանչեն զինք հոգեւոր պայքարի։

Սկզբնական մեղքին փոխանցումին մասին Եկեղեցւոյ վարդապետութիւնը յստակացաւ մանաւանդ Ե դարուն, յատուկ կերպով Սուրբ Օգոստինոս Ավրելիոսի պեղագիանութեան դէմ կատարած ուսումնասիրութիւններուն դրդումին տակ, ապա ԺԶ դարուն՝ ընդդիմութեամբ բողոքական բարեկարգութեան։ Պեղագոս կը պաշտպանէր, թէ «մարդը կարող էր իր ազատ կամքով, իր ազատ կամքին բնական ուժով, առանց անհրաժեշտ օգնութեան Աստուծոյ շնորհքին, ապրիլ կեանքը բարոյապէս բարի»։ Այսպէս, ան Ադամի յանցանքին գործած ազդեցութիւնը կը վերածէր գէշ օրինակի մը։

Իսկ բողոքական առաջին բարեկարգիչները, ընդհակառակն, կ՚ուսուցանէին թէ «մարդը արմատապէս ապականած է եւ անոր ազատութիւնը ջնջուած է սկզբնական մեղքով»։ Անոնք իւրաքանչիւր մարդէ ժառանգուած մեղքը կը նոյնացնէին դէպի չարը հակումին հետ (=ցանկասիրութիւն), որ անյաղթահարելի նկատուած է։ Սկզբնական մեղքին հայող յայտնութեան տուեալներուն իմաստին մասին, Եկեղեցին յատուկ կերպով արտայայտուած է։

Սկզբնական մեղքին եւ մարդոց գործած «անձնական բոլոր մեղքեր»ուն հետեւանքները ամբողջ աշխարհին կը փոխանցեն մեղանչական իրավիճակ մը՝ որ կարելի է բնորոշել սա խօսքով. «Աշխարհի մեղքը» (ՅՈՎՀ. Ա 29)։

Չարին իշխանութեան ամբողջութեամբ ենթարկուած աշխարհի այս ողբերգական կացութիւնը մարդուն կեանքը կը վերածէ պայքա՛րի մը։

Եւ ահաւասիկ էական հարցումը. «Բայց ի՞նչու համար Աստուած առաջին մարդուն մեղքին արգելք չդրաւ։ Սուրբ Լեւոն Մեծ կը պատասխանէ. «Քրիստոսի անպատում շնորհքը մեզի տուաւ աւելի լաւ բարիքներ քան ինչ որ սատանային նախանձը մեզմէ առած էր»։ Իսկ Սուրբ Թովմաս Աքուինացին կ՚ըսէ. «Ո՛չ մէկ բան կը հակադրուի թէ մարդկային բնութիւնը մեղքէն ետք աւելի գերակայ վախճանի մը սահմանուեցաւ։ Արդարեւ, Աստուած թոյլ կու տայ որ չարիքը գործուի, որպէսզի անորմէ շատ աւելի մեծ բարիք մը քաղէ»։ Ահա նաեւ Պօղոս Առաքեալի խօսքը. «Հոն ուր մեղքը առատացաւ, շնորհքը ա՛լ աւելի շատցաւ» (ՀՌՈՄ. Ե 20)։

Եւ Սուրբ Թովմաս Աքուինացի կ՚ակնարկէ երգի մը՝ ուր կ՚ըսէ. «Օ՜ երանելի յանցանք, որ արժանացաւ այսպիսի մեծ Փրկիչի մը…»։

Արդարեւ, մահը՝ մեղքը Աստուծոյ գործը չէ, Աստուած բարի է եւ անոր համար Անոր բոլոր գործերը բարի՛ են, եւ Աստուած երբեք չ՚ուրախանար կենդանի, ապրող էակներու կորուստով։ Սատանային նախանձէն մահը՝ մեղքը աշխարհ մուտք գործեց. (ԻՄՏ. Ա 13, Բ 24)։

Բարիին եւ չարին նկատմամբ առարկայական չափանիշ մը կը պաշտպանուի եւ այդ չափանիշին համաձայն մարդկային կեանքի մէջ կերպով մը կը ներդաշնակուի բարին եւ չարը անվերջ հոգեւոր պայքարի մը հետեւանքով։ Ուստի, Սատանայէն հրապուրուած մարդը, պատմութեան սկիզբէն իսկ չարաչար գործածեց իր ազատութիւնը. ան սայթաքեցաւ փորձութեան մէջ եւ նախընտրեց, գործեց չա՛րը։

Մարդ իր անձին մէջ բաժնուած է։ Այս պատճառով մարդուն անհատական եւ հաւաքական ամբողջ կեանքը պայքա՛ր մըն է բարիին եւ չարին միջեւ։

Ժողովրդական իմաստութիւնը, կարծեմ, գոհացուցիչ պատասխան մը կու տայ այն հարցումին՝ թէ ինչո՞ւ համար գոյութիւն ունի չարը, որովհետեւ «չկա՛յ չարիք որ չծնի բարիք»։ Ուստի բարիին յայտնուելուն, Փրկչին փրկագործելուն եւ մարդկութեան մէջ շնորհքը եւ արդարութիւնը վերհաստատելուն համար անհրաժե՛շտ էր որ չարը գոյութիւն ունենար, Ադամ փորձուէր եւ մեղքի մէջ իյնար…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Փետրուար 20, 2019, Իսթանպուլ