ԹԵՐԱՀԱՒԱՏ ԹՈՎՄԱՍԸ

«Կասկածամտութեան» եւ «թերահաւատութեան» յայտնի օրինա՛կ մըն է Թովմաս Առաքեալ։ Արդարեւ Թովմասի օրինակին կարելի է հանդիպիլ կեանքի ամէն շրջաններուն եւ պարագաներուն, ամէնուրեք, քանի որ միշտ եղած են «Թովմաս»ներ՝ կասկածոտ, վարանոտ եւ մինչեւ իսկ թերահաւատ։ Թովմասներ կը գտնուին թէ՛ եկեղեցւոյ շրջանակէն ներս եւ թէ եկեղեցիէն դուրս, հոն ո՛ւր կայ մարդ արարածը։ Կարելի է հանդիպիլ «Թովմաս»ներու ընտանիքներու մէջ, առօրեայ ընկերային հասարակական կեանքի մէջ, զանազան հաւաքական փոխյարաբերութիւններու ընթացքին, ամէնուրեք, ամէն շրջանի մէջ։ «Թովմաս»ներ անպակա՛ս են…։

Արդարեւ, թերահաւատութեան առաջին պատճառն է՝ չճանչնալ, հեռու մնալ իրողութենէն, անծանօթ նկատել որեւէ բան, որուն պէտք է հաւատք ընծայել կամ ո՛չ։ Սիրոյ մասին ալ նոյն խորհրդածութիւնը կարելի է կատարել. մարդ սիրելու կամ ատելու համար նա՛խ պէտք է ճանչնայ, ծանօթանայ, տեղեկութիւն ունենայ սիրոյ կամ ատելութեան առարկայ որեւէ էութեան մասին եւ մանաւանդ մարդու նկատմամբ։

Եթէ մէկը չենք ճանչնար, ինչպէ՞ս կրնանք սիրել կամ ատել զայն։ Անշուշտ այս մասին կրնան առարկողներ ըլլալ, ըսելով, թէ սիրելու համար կը բաւէ «մարդ» ըլլալ, եւ կամ ըսել, որ քանի ամէն ինչ Աստուծոյ ստեղծագործութիւնն է, այդ իսկ պատճառով պէտք է սիրել ամէն բան, մանաւանդ «մարդ»ը՝ որ աստուածային արարչութեան ամենէն սիրելին է։

Որպէս գաղափար, որպէս մտածում ճիշդ կրնայ ըլլալ ասիկա, բայց գործնականին մէջ, պէտք է անկեղծութեամբ խոստովանիլ, թէ «սիրել»ը այնքան ալ դիւրին բան մը չէ, մանաւանդ դժուա՛ր։

Ի՞նչ կ՚ըսէք, կարելի բան է որ ամէն մարդ սիրէ ամէն մարդը, տեսնուած է որ ընկերութեան մէջ, նոյնիսկ ընտանիքի մէջ ամէն անդամ բոլորը նոյն չափով սիրէ, չըսելու համար մէկը սիրէ եւ միւսը չսիրէ։ Ընթացիկ կեանքը մեզի ցոյց կու տայ, թէ ամէն մարդ չի սիրեր բոլորը, եթէ նոյնիսկ չատէ զայն։ Արդարեւ չսիրել ատել չի նշանակեր։ Բայց գործնականի մէջ մարդ կրնայ չսիրել մէկը կամ միւսը։

Չէզոք ըլլալ՝ սիրել չի նշանակեր, ինչպէս՝ ատելութեան զգացում չունենալ չի՛ նշանակեր սիրել, քանի որ սիրելը «գործ» մըն է՝ շարժում մըն է եւ «պատճառ - արդիւնք» յարաբերութեան մէջ աշխատանքի մը հետեւանք զգացում մըն է։

Սէրը «սէ՛ր» է, երբ գործի կը վերածուի, այսինքն՝ սէրը «սէր» է, երբ կը սիրուի։ Ուրեմն սէրը միայն վերացական գաղափար մը կը մնայ՝ ամուլ եւ անիմաստ զգացում մը, եթէ ան գործնականի կը փոխուի, շարժման չանցնի, օգուտ եւ բարիք չփոխանցէ սիրոյ առարկային՝ մարդո՛ւն։

Կենդանի, ապրող եւ յայտնեալ սէրը իսկական սէ՛ր է, այլապէս միա՛յն բառ մը։

Նոյնն է պարագան հաւատքին համար, հաւատքը «հաւա՛տք» է, եթէ կենդանի է, եթէ կը գործէ եւ կը գործադրուի, կ՚ապրի եւ կ՚ապրեցնէ։

Հաւատք, ուրեմն կը նշանակէ՝ ապրի՛լ, ինչպէս սէր կը նշանակէ՝ սիրե՛լ։ Եւ ուրեմն հաւատալու եւ սիրելու համար պէտք է ներկա՛յ ըլլալ, քանի որ ապրելու համար պէտք է մարմնապէս ե՛ւ հոգեպէս ե՛ւ մտապէս տեղ գրաւել աշխարհի վրայ, հոն ուր մարդ պիտի հաւատայ կամ պիտի սիրէ։ Հաւատքը եւ սէրը վերացական գաղափարներ չեն, այլ՝ տեսանելի, շօշափելի եւ զգալի, կանդանի երեւոյթներ։

Հարց մըն ալ սա կրնայ ըլլալ, թէ՝ հաւատալու համար պէ՞տք է սիրել, կամ փոխադարձաբար՝ սիրելու համար պէ՞տք է հաւատալ։ Խորհելու, խորհրդածելու եւ ուսումնասիրելու կարօտ հարց մը…։

Հաւատքի եւ սիրոյ փոխյարաբերութիւնները պահ մը թողունք, եւ տեսնենք, թէ Թովմաս Առաքեալ ինչո՞ւ թերահաւատութեան մատնուեցաւ, թէ ի՞նչ էր իսկական պատճառը անոր թերահաւատութեան։ Թովմաս Առաքեալ թերահաւատութեան մատնուեցաւ, քանի որ ինք կը բացակայէր, իր ընկերներուն հետ չէր, ուստի շատ բնական էր իր ընթացքը, քանի որ զինք թերահաւատութեան առաջնորդող դէպքը իր բացակայութեան պատահած էր։

Արդարեւ, մարդկային միտքը դիւրաւ կրնայ ժխտել, մերժել կամ երկմտիլ իրողութեան մը վրայ, երբ ան պատահած է իր բացակայութեան ընթացքին, ուղղակի չէ տեսած եւ վկայած անոր։ Եւ Թովմաս ալ, որպէս «մարդ» բնական էր որ վարանում ունենար դէպքի մը մասին՝ որ իր բացակայութեան պատահած էր։ Ահաւասիկ այս պատճառով է որ Յիսուս կ՚ըսէ, «Երանի՜ անոնց որ առանց տեսնելու կը հաւատան»։ Բայց պէտք է ընդունիլ, պէտք է խոստովանիլ, թէ մարդ ընդհանրապէս կը հաւատայ իր տեսածին եւ զգայարաններու շնորհիւ յարաբերութիւն կազմածին, եւ երբեմն այդ պարագային իսկ մարդ կրնայ կասկածի մատ-նըւիլ, երկմտիլ, քանի որ զգայարաններն ալ երբեմն կրնան սխալմունքի մատնել մարդկային միտքը՝ որ ընդհանրապէս նախապաշարումներով եւ կանխակալութեամբ պաշարուած է, որոնք արգելք կ՚ըլլան ճշմարտութիւնը յստակ կերպով ըմբռնելու։ Ուրեմն բացակայութիւնը թերահաւատութեան կարեւոր պատճառներէն մին է։ Եւ ինչպէս սէրը կենդանի, ապրուած իրողութիւն մըն է, եւ կը կարօտի ճանաչումի, հաւատքն ալ, նո՜յնպէս կենդանի, ապրուած երեւոյթ մըն է եւ ճանաչումի համեմատութեամբ արտայայտութեան ասպարէզ կը գտնէ։ Ասիկա մարդկային մտքի թերի եւ տկար կողմին բնական մէկ հետեւանքն է։

Կեանքի մէջ գործնականը եւ ակնկալուածը՝ այն ի՛նչ որ ըլլալու է, նոյն բաները չեն. մին գիտական է, իսկ միւսը՝ բարոյագիտակա՛ն։

Այս նիւթին վրայ հարց մըն ալ սա է, թէ հաւատալու, եւ կամ սիրելու համար պայմա՞ն է հաւատարմութիւնը։ Եթէ հաւատարմութիւնը հասկնանք որպէս անկեղծութեան յատկութիւններէն մին, ինչպէս ամէն զգացումի մէջ, սիրելու համար ալ պայմա՛ն է։ Իսկ հաւատքի պարագային հաւատարմութիւնը կ՚ամրացնէ զայն, կը զօրացնէ եւ կ՚ամբողջացնէ, կը կատարելագործէ։ Հաւատարմութիւնը անհրաժե՛շտ է թէ՛ սիրոյ եւ թէ հաւատքի համար, քանի որ հաւատարմութիւնը առաքինութիւն է եւ ազնուութի՛ն։

Թովմաս Առաքեալ, մարդկային սովորական եւ բնական զգացումներուն օրինա՛կն է, թերեւս ինքնավստահութեան եւ հաստատամտութեան մարդկայնաբար տրուած ուղեցո՛յցը…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յուլիս 17, 2017, Իսթալպուլ