ԳԻՏՑԱԾԸ ՉՍՈՐՎԵՑՆԵԼ…

Մարդ­կա­յին տկա­րու­թիւն մը, կամ թե­րու­թիւն մըն է «գիտ­ցա­ծը չսոր­վեց­նե՛լ» ու­րի­շին, ի՛նչ որ կա­րե­լի է տես­նել շատ մը մար­զե­րու մէջ ընդ­հան­րա­պէս։ Մինչ­դեռ գի­տե­լիք ու գի­տու­թիւն՝ մարդ­կա­յին ար­ժէք մը, մշա­կու­թա­յին եւ ըն­կե­րա­յին հա­սա­րա­կաց հարս­տու­թիւն մըն է՝ որ պէ՛տք է փո­խան­ցուի սե­րուն­դէ սե­րունդ, ինչ­պէս կը փո­խան­ցուի ո­րե­ւէ ստա­ցուածք, որ­պէս ժա­ռանգ։ Մար­դիկ ընդ­հան­րա­պէս ժա­ռան­գու­թեան ա­ռար­կայ կ՚ըն­դու­նին նիւ­թա­կան ար­ժէք­նե­րը, հարս­տու­թիւ­նը, ստա­ցուած­քը։ Եւ դար­ձեալ մար­դիկ կ՚ան­տե­սեն բա­րո­յա­կան եւ մտա­ւոր ար­ժէք­նե­րու փո­խանց­ման եւ ժա­ռան­գի մի­ջո­ցաւ սե­րունդ­նե­րու հարս­տաց­ման կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը։

Վար­պե­տը իր աշ­կեր­տէն կը զլա­նայ, կը խնա­յէ աս­պա­րէ­զի, ար­հես­տի վե­րա­բե­րեալ բո­լոր գի­տե­լիք­նե­րը, կա՛մ պա­կաս եւ կամ ան­կա­տար կեր­պով կը փո­խան­ցէ զա­նոնք, կա­րե­ւո­րա­գոյ­նը ծած­կե­լով եւ պա­հե­լով ի­րեն, եւ շատ ան­գամ այդ կա­րե­ւոր գի­տե­լի­քը կ՚ամ­լա­նայ եւ կը կոր­սուի կ՚եր­թայ պատ­մու­թեան խա­ւար խո­ռոչ­նե­րուն մէջ։

Ու­սու­ցիչն ալ, յա­ճախ ան­գի­տակ­ցա­բար, կա­տա­րեալ կեր­պով չի փո­խան­ցեր ա­մէն գի­տե­լիք, կար­ծես միշտ պա­կաս կէտ մը կը մնայ ու­սա­նո­ղին փո­խան­ցուած­նե­րուն մէջ։ Ան­շուշտ այս մա­սին կա­րե­լի է հարց­նել, թէ՝ հա­պա ե­թէ ու­սու­ցի­չը կու տայ ա­մէն գի­տու­թիւն ու գի­տե­լիք ան­թե­րի կեր­պով եւ ու­սա­նո­ղը զա­նոնք ըն­դու­նե­լու մէջ թե­րա­նայ, ո՞վ է յան­ցա­ւո­րը, ո՞­րուն պէտք է վե­րագ­րել սխա­լը։ Ա­յո, բայց տա­լու դիր­քին մէջ գտնուո­ղին պար­տա­կա­նու­թիւ­նը եւ պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւ­նը կը պա­հան­ջէ ան­թե­րի եւ կա­տա­րեալ տա՛լ. ըն­դու­նո­ղին սխա­լը ի­րեն կը պատ­կա­նի եւ ա­մէն մարդ պէտք է ի՛ր սխա­լին ու թե­րու­թեան հա­մե­մատ տու­ժէ։ Եւ ե­թէ ա­մէն մարդ իր պար­տա­կա­նու­թիւ­նը ան­թե­րի կա­տա­րէ՝ ար­դէն ո­րե­ւէ հարց գո­յու­թիւն չ՚ու­նե­նար…։

Հոս հար­ցը տար­բեր է. ե­թէ տգի­տու­թիւն մը գո­յու­թիւն ու­նի, ե­թէ ան­կա­տա­րու­թե­նէ կը խօ­սուի, ո՞­րուն պէտք է վե­րագ­րել յան­ցան­քը կամ սխա­լը. չգիտ­ցո­ղի՞ն, թէ՝ չսոր­վեց­նո­ղին։ Ա­ւե­լի պարզ հարց­նենք. ե­թէ մէ­կը ո­րե­ւէ բան չի գի­տեր, ո՞վ է յան­ցա­ւո­րը այդ ան­գի­տու­թեան. չսոր­վո՞­ղը, թէ՝ չսոր­վեց­նո­ղը։ Ո՞ր մէ­կուն կը պատ­կա­նի այդ պար­տա­զան­ցու­թիւ­նը։

Ե­թէ մէ­կու մը ա­ռաջ­նոր­դո­ղը, ու­ղե­ցոյ­ցը կո՛յր է, հե­տե­ւո­ղը բնա­կա­նա­բար կը կորսնց­նէ իր ու­ղին եւ փո­սը կը գլո­րի։ Պարզ է ա­սի­կա։

Ու­րեմն երբ կը դի­մա­ւո­րուինք ան­գի­տակ, ան­տե­ղեակ ան­ձե­րու, պէտք է հարց­նենք, զա­նոնք քննա­դա­տե­լէ եւ մե­ղադ­րե­լէ ա­ռաջ, թէ՝ ա­նոնք յան­ցա­ւո՞ր են, թէ ա­նոնց չսոր­վեց­նող­նե­րը՝ սոր­վեց­նե­լու, ա­ռաջ­նոր­դե­լու եւ ու­ղե­ցոյց ըլ­լա­լու մէջ թե­րա­ցող­նե­րը…։

Բան մը պա­հան­ջե­լու ի­րա­ւունք ու­նե­նա­լու հա­մար, նախ պէ՛տք է տրուած ըլ­լայ, մա՛րդ չի կրնար պա­հան­ջել ո­րե­ւէ բան, ոե­ւէ ան­ձէ, ե­թէ այդ բա­նը, այդ ան­ձին նա­խա­պէս չէ տրուած։ Բնա­կան եւ բա­նա­կան չէ՞ այս։ Ի՞նչ տուած ես, որ ի՛նչ կը պա­հան­ջես։ Ուս­տի մէ­կը դա­տա­պար­տե­լէ ա­ռաջ պէտք է լաւ ու­սում­նա­սի­րել, թէ ո՛ր մէ­կուն կը պատ­կա­նի սխա­լը կամ յան­ցան­քը։

Սա ալ ա­ւելց­նենք. ա­մէն մարդ ինք­զինք ինք­նաշ­խա­տու­թեամբ զար­գաց­նե­լու յատ­կու­թիւ­նը եւ կա­րո­ղու­թիւ­նը չու­նի եւ պա­հանջ­քը կը զգայ միշտ ու­ղե­ցոյ­ցի մը, ա­ռաջ­նոր­դո­ղի մը, եւ ու­րեմն այդ ու­ղե­ցոյ­ցին կամ ա­ռաջ­նոր­դո­ղին կը վե­րա­բե­րի ան­թե­րի եւ կա­տա­րեալ կեր­պով կա­տա­րել իր պար­տա­կա­նու­թիւ­նը եւ գի­տակ­ցիլ իր պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան՝ մարդ հասց­նե­լու նկատ­մամբ։

Բո­լոր այս խորհր­դա­ծու­թիւն­նե­րը կը կա­տա­րենք, երբ կը դի­տենք մեր շուր­ջը՝ ուր ընդ­հան­րա­պէս կը քննա­դա­տենք եւ եր­բեմն ալ կը մե­ղադ­րենք ո­րոշ պաշ­տօ­նա­տար­ներ, դիրք ու աս­տի­ճան ու­նե­ցող­ներ, ո­րոնք կը թե­րա­նան ի­րենց պար­տա­կա­նու­թեան մէջ։ Բայց չենք խոր­հիր, թէ ի­րենց ի՞նչ տրուած է որ ի­րենց­մէ պա­հան­ջուի, այդ պաշ­տօ­նին՝ դիր­քին կամ աս­տի­ճա­նին լա­ւա­գոյն կեր­պով պատ­րաս­տուած ըլ­լա­լու հա­մար պէտք ե­ղած գի­տե­լիք ու գի­տու­թիւն տրուա՞ծ է, ո­րոշ չա­փով փոր­ձա­ռու­թեան հա­մար ա­ռիթ ըն­ծա­յուա՞ծ է, թէ ոչ ա­ռանց պատ­րաս­տե­լու, չը­սե­լու հա­մար ա­նար­ժա­նա­բար, ան­գի­տակ­ցա­բար պաշ­տօ­նի մը կո­չուած են, կամ աս­տի­ճան ու դիրք տրուած է ա­նոնց։

Դի­տե­ցէ՛ք ձեր շուր­ջը սի­րե­լի՜ բա­րե­կամ­ներ, դուք ալ պի­տի վկա­յէք նման ե­րե­ւոյթ­նե­րու եւ ան­ձե­րու։

Ինք­նաքն­նու­թեան եւ քննա­դա­տու­թեան մի­ջո­ցով է, որ ըն­կե­րու­թիւ­նը կրնայ յա­ռաջ­դի­մել ու զար­գա­նալ։

Եւ կեան­քի մէջ իս­կա­կա՛ն յա­ջո­ղու­թիւ­նը եւ ի­րա­կան հե­րո­սու­թիւ­նը շի­տա՜կ ապ­րիլն է՝ ի­րա­ւա­ցի եւ ար­դար ըլ­լալ ա­մէն գոր­ծու­նէու­թեան մէջ…։

Զար­ման­քով կը դի­տենք, թէ այս մա­սին բո­լո­րո­վին խա­ւա՜ր ան­տար­բե­րու­թիւն մը կը տի­րէ ա­մէ­նու­րեք եւ ո­րե­ւէ աշ­խա­տանք ո­րե­ւէ քա­ջա­լե­րան­քի ա­ռար­կայ չի դառ­նար։ Եւ ա­ւե­լի եւս մաս­նա­ւո­րե­լով, մեր մէջ, դժբախտ մտայ­նու­թիւն մը կայ, մա­նա­ւանդ կղե­րա­կան դա­սուն մէջ, այն է՝ «գիտ­ցա­ծը ու­րի­շին չսոր­վեց­նել», կար­ծես, կրօ­նա­կան ա­րա­րո­ղու­թիւն­ներն ու խոր­հուրդ­նե­րը «գաղտ­նիք»ներ ե­ղած ըլ­լա­յին, եւ միայն ո­րոշ ան­ձե­րու յա­տուկ շնորհ­ներ՝ տե­սակ մը մե­նաշ­նորհ, որ եր­բեք պէտք չէ ու­րի­շին եւ շա­տե­րուն փո­խան­ցել, որ­պէս «գաղտ­նի գի­տու­թիւն»։

­Մինչ­դեռ գի­տակ­ցօ­րէն եւ ի­մաս­տին թա­փան­ցե­լով կա­տա­րուած ա­մէն գործ, նաեւ պաշ­տա­մունք շատ ա­ւե­լի ար­դիւ­նա­բեր կ՚ըլ­լայ։ Զոր օ­րի­նակ, երբ ե­կե­ղեց­ւոյ ոե­ւէ ծա­ռա­յո­ղի աս­տի­ճան եւ ի­րա­ւա­սու­թիւն կը տրուի, նա­խա­պէս զայն լա՛ւ պատ­րաս­տել, գի­տու­թեան ու գի­տակ­ցու­թեան մի­ջո­ցով սպա­ռա­զի­նել եւ յե­տոյ ա­նոր պար­տա­կա­նու­թիւն եւ ի­րա­ւա­սու­թիւն, մէկ խօս­քով՝ պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն տալ ա­ւե­լի նպա­տա­կա­յար­մար չ՚ըլ­լա՞ր։ Մեր շուր­ջը «ան­գի­տա­կից ի­րա­ւա­սու»ներ եւ «ան­պա­տաս­խա­նա­տու պա­տաս­խա­նա­տու»ներ տես­նել ի­րա­պէ՛ս կ՚ան­հանգս­տաց­նէ մեզ, ո՛չ միայն մեզ, այլ ա­մէն գի­տա­կից եւ ան­կեղծ ծա­ռա­յա­սէր­նե­րը, նուի­րուած­նե­րը կը վշտաց­նէ այս ե­րե­ւոյ­թը։

Խոր­հե­ցէ՛ք, սի­րե­լի՜­ներ. պաշ­տօ­նա­տա­րի մը, ի­րա­ւա­սու ճանչ­ցուած մէ­կու մը իր պաշ­տօ­նին ու իր պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան ան­գի­տա­կից եւ ան­հա­ղորդ մնա­լը եւ ճշմա­րիտ նուի­րա­կան­ներ չտես­նել ո՜ր­քան ցաւ կը պատ­ճա­ռէ ի­րաւ, ան­կեղծ ու նուի­րուած ծա­ռա­յա­սէր­նե­րու։ Եւ այս անն­պաստ ե­րե­ւոյ­թին պատ­ճառ­նե­րէն մէ­կը եւ ա­ռաջ­նա­կարգն է՝ գի­տու­թիւ­նը որ­պէս «գաղտ­նիք» պա­հե­լու եւ նո­րե­րու չփո­խան­ցե­լու թիւր եւ մո­լար մտայ­նու­թիւ­նը։

Մինչ­դեռ մարդ սոր­վեց­նե­լով կը սոր­վի եւ սոր­վե­լով կ՚ան­մա­հա­նայ, ե­թէ հար­ցը «ան­մա՛հ» մնալ է…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Փետ­րուար 26, 2016, Իս­թան­պուլ