ԽՐԻՄԵԱՆ ՀԱՅՐԻԿԻ ԽՕՍԱԾ ԻՄԱՍՏԱԼԻՑ ՅՂԱՑՈՒՄՆԵՐԸ

Մկրտիչ Ա. Վա­նե­ցի Խրի­մեան՝ Ա­մե­նայն Հա­յոց Կա­թո­ղի­կոս (1892-1907), Հայ ե­կե­ղե­ցա­կան պատ­մու­թեան մէջ ե­զա­կի դէմ­քե­րէն մէկն է ե­ղած եւ այս իսկ պատ­ճա­ռով, ա­նուա­նուած է «Խրի­մեան Հայ­րիկ»։ Իր «տի­պա՛ր հո­գե­ւո­րա­կան»ի կե­ցուած­քով, կեան­քով եւ գոր­ծու­նէու­թեամբ ար­ժա­նա­ցած է «Հայ­րիկ» յոր­ջոր­ջու­մին՝ մա­նա­ւանդ իր հայ­րախ­նամ հո­գե­ւոր ծա­ռա­յու­թեամբ եւ հո­գա­ծու­թեամբ ժո­ղո­վուր­դին նկատ­մամբ։ Ար­դա­րեւ պատ­մու­թիւ­նը կը վկա­յէ, թէ «Խրի­մեան Հայ­րիկ» իս­կա­պէ՛ս հա՛յր մը ե­ղած է իր ժո­ղո­վուր­դին՝ իր հա­րա­զատ զա­ւակ­նե­րը նկա­տե­լով ա­նոր ա­մէն մէկ ան­դա­մը՝ անխ­տիր ու ա­ռանց զա­նա­զա­նու­թեան։ Ան ե­ղած է հա՛յր եւ ժո­ղո­վուր­դը՝ որ­դի­նե­րը…։

Եւ Խրի­մեան Հայ­րիկ, ա­մէն հօր նման, թո­ղած է իր կտա­կը իր զա­ւակ­նե­րուն՝ իր ժո­ղո­վուր­դին։ Իր կտա­կով կ՚ա­ւան­դէ պատ­գամ­ներ՝ ան­ժա­մա­նակ եւ մշտա­կա՛ն։

Ա­հա­ւա­սիկ, թէ՝ ի՛նչ կ՚ա­ւան­դէ մե­զի «Հայ­րիկ»ը։

«Կ՚ա­ւան­դեմ ձեզ ա­նանց օրհ­նու­թեան այս կտա­կը։

«Օրհ­նե­ցէ՛ք, որ ձեր զա­ւակ­նե­րը հայ­րա­կան սուրբ կրօ­նը, հա­ւատ­քը, սուրբ հայ­րե­րու ա­ւան­դու­թիւ­նը ա­նա­րատ ու ան­կեղծ պա­հեն, սի­րե՛ն Հա­յաս­տա­նեայց Ե­կե­ղե­ցին, չբա­ժա­նուի՛ն Թա­դէո­սի եւ Լու­սա­ւո­րիչ հօր հօ­տէն եւ չբաժ­նուի՛ն փա­րա­խէն։

«Օրհ­նե­ցէ՛ք, որ ա­նոնք Ա­ւե­տա­րա­նը գրկեն ու սոր­վին Ա­նոր սի­րոյ դա­սե­րը, սի­րեն եղ­բայ­րը, սի­րեն ըն­կե­րը եւ ըլ­լա՛ն մար­դա­սէր։

«Օրհ­նե­ցէ՛ք, որ ազ­գը սի­րեն, հայ­րե­նի­քը սի­րեն ու չմոռ­նան ա­նոր հին, ան­շու­քա­ցած փառքն ու յի­շա­տա­կը, յի­շեն ա­նոր կի­սա­կոր­ծան տա­ճար­նե­րը։

«Օրհ­նե­ցէ՛ք, դաս­տիա­րա­կէ՛ք, որ ա­նոնք ու­սու­մը սի­րեն, գի­տու­թիւն սի­րեն, դպրոց սի­րեն, յա­ռաջ­դի­մու­թիւ­նը պա­տուեն։ Օրհ­նե­ցէ՛ք եւ ու­սու­ցա­նե­ցէ՛ք, ե­թէ քա­ղա­քա­ցի են, նոր աշ­խար­հի այ­լե­ւայլ ար­հեստ­նե­րը սոր­վին, ան­խար­դախ ըլ­լան վա­ճա­ռե­լու եւ գնե­լու մէջ։ Իսկ ե­թէ շի­նա­կան են, հող սի­րեն, մաճ սի­րեն, աշ­խա­տանք սի­րեն, հայ­րե­նի նուի­րա­կան ու սե­փա­կան հո­ղե­րէն Բուռ մը ան­գամ չզի­ջեն։

«Ի վեր­ջոյ, օրհ­նե­ցէ՛ք, որ ա­նոնք ա­մուս­նա­սէր ըլ­լան, տնա­շէն ու տնա­րար ըլ­լան, բա­րի ու ազ­նուա­կան ըն­տա­նիք կազ­մեն՝ ո­րով միայն հնա­րա­ւոր կ՚ըլ­լայ, որ ազ­գա­յին կեան­քը բար­ւո­քի, բարձ­րա­նան ա­նոր համ­բաւն ու փառ­քը»։

(Ծա­նօ­թագ­րու­թիւն.- «շի­նա­կան» կը նշա­նա­կէ՝ գիւ­ղի բնա­կիչ։ «մաճ»՝ գու­թա­նի՝ ա­րօ­րի կո­թը կամ բռնա­տե­ղին, «sapan ağacı»։ «Բուռ»՝ ափ, ա­փի մը մէջ պա­րու­նա­կուող քա­նա­կու­թիւն)։

Խ­րի­մեան Հայ­րիկ ու­նի նաեւ ի­մաս­տա­լից խօս­քեր՝ ա­մէն մէ­կը գան­ձի ար­ժէք ներ­կա­յաց­նող պա­տուէր­ներ եւ յոր­դոր­ներ՝ ո­րոնք ոս­կի բա­նա­լի­ներ են կեան­քի պայ­քա­րէն յաղ­թա­կան դուրս գա­լու եւ կեան­քը ապ­րե­լու այն­պէ՛ս, ի՛նչ­պէս պէտք է ապ­րիլ…։

Ուս­տի Խրի­մեան Հայ­րիկ կ՚ը­սէ.

«Մի­թէ կա­րե­լի՞ է մեր­ձա­ւո­րէն խլած հա­ցով կշտա­նալ։ Ո՛չ, գող­ցուած եւ ու­ժի զօ­րու­թեամբ ձեռք բե­րուած հա­ցը շատ շուտ կը վեր­ջա­նայ։ Ան­հատ­նե­լի է եւ ար­դար այն հա­ցը՝ որ ձեռք կը բե­րուի ճա­կա­տի քրտին­քով։ Ո՛վ որ այս սկզբուն­քը ոտ­նա­տակ տա­լով հաց կ՚ու­տէ՝ ան կը քան­դէ Աս­տու­ծոյ պա­տուի­րա­նը»։­

«Աշ­խա­տանք եւ ար­դա­րու­թիւն ե­թէ հա­մըն­թաց են ըն­կե­րա­յին կեան­քին մէջ՝ ա­պա ու­րեմն հա­սա­րա­կաց բա­րի­քը եւ ըն­կե­րա­յին  ար­դա­րու­թիւ­նը կը հաս­տա­տուի եւ ան­հատ­ներ կ՚ապ­րին խա­ղա­ղու­թեան մէջ»։

«Մար­դիկ հա­ւա­սար կը ծնին, ան­հա­ւա­սար կ՚ապ­րին, հա­ւա­սար ալ կը մեռ­նին»։

«Մար­դու ազ­նուու­թեան ա­մե­նա­փայ­լուն փաս­տը, ա­նոր մե­ծա­հո­գու­թիւնն է, եւ ո՛չ թէ՝ ու­նե­ցած հարս­տու­թիւ­նը»։

«Ներ­քին ան­հա­մե­րաշ­խու­թիւ­նը ա­ւե­լի շատ կո­րուս­տի կը մատ­նէ Հայ­րե­նի­քը քան ե­կած ո­րե­ւէ թշնա­մին»։­

Այս­տեղ կ՚ու­զեմ յի­շել սա ի­րո­ղու­թիւ­նը՝ թէ մար­դուս ներ­քին խա­ղա­ղու­թիւ­նը նո՛յն­քան կա­րե­ւոր եւ անհ­րա­ժեշտ է իր մարմ­նա­կան ա­ռող­ջու­թիւ­նը. ար­դա­րեւ ե­թէ մարդ մարմ­նա­պէս ա­ռողջ ըլ­լայ եւ սա­կայն ներ­քին խա­ղա­ղու­թիւ­նը պակ­սի, ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին կրնայ կորսնց­նել նաեւ իր մարմ­նա­կան ա­ռող­ջու­թիւ­նը։ Ան­հա­տա­կան գետ­նի վրայ մեր այս խո­նարհ խորհր­դակ­ցու­թիւ­նը կը հա­մա­ձայ­նի նաեւ ըն­կե­րա­յին-հա­ւա­քա­կան կեան­քին։ Ուս­տի խա­ղա­ղու­թիւն, հա­մե­րաշ­խու­թիւն, ան­դոր­րու­թիւն, ի­րեր­հաս­կա­ցո­ղու­թիւն, հա­մա­ձայ­նու­թիւն անհ­րա­ժեշտ են թէ՛ ան­հա­տա­կան եւ թէ հա­ւա­քա­կան կեան­քի բար­ւոք ըն­թաց­քին հա­մար։

Եւ դար­ձեալ Խրի­մեան Հայ­րիկ կ՚ը­սէ.

«Ան է իս­կա­կան ազ­նիւ ան­ձը՝ որ դէ­պի ժո­ղո­վուրդ ու­նե­ցած սի­րոյ մէջ կը փնտռէ իր փառ­քը»։­

Ուս­տի ժո­ղո­վուր­դը կա­ռա­վա­րե­լու լա­ւա­գոյն ճամ­բան՝ ժո­ղո­վուր­դի հան­դէպ ան­կեղծ սէ՛րն է։

«Տէ­րը իր իշ­խա­նա­կան կա­հոյ­քը դնե­լով եր­կին­քի մէջ, ամ­բողջ տիե­զեր­քը կը կա­ռա­վա­րէ բնա­կան եւ յա­ւի­տե­նա­կան օ­րէնք­նե­րով։ Այս օ­րէնք­նե­րը ան­քակ­տե­լի, մշտնջե­նա­ւոր, ա­նայ­լայ­լե­լի եւ ան­փո­փոխ են, ո՛չ ոք կրնայ քան­դել կամ փո­խել նման աշ­խար­հա­կան կա­նոն­նե­րը, ո­րոնք ձեռ­քով մը գրուած են, իսկ միւ­սով՝ կը ջնջնուին»։­

Ուս­տի մար­դը կը մաս­նակ­ցի ի­մաս­տու­թեան եւ բա­րու­թեան Ա­րար­չին՝ որ կու տայ ա­նոր իր ա­րարք­նե­րուն տի­րա­պե­տե­լու եւ ինք­զինք կա­ռա­վա­րե­լու կա­րո­ղու­թիւ­նը՝ ճշմար­տու­թեան եւ բա­րիին հաս­նե­լու հա­մար։

Բնա­կան օ­րէն­քը կ՚ար­տա­յայ­տէ սկզբնա­կան բա­րո­յա­կան ի­մաս­տը՝ որ թոյլ կու տայ մար­դուն իր բա­նա­կա­նու­թեամբ զա­նա­զա­նե­լու ի՛նչ որ բա­րի է եւ չար, ի՛նչ որ ճշմար­տու­թիւն է եւ սուտ։ Աս­տուա­ծա­յին եւ բնա­կան օ­րէն­քը ցոյց կու տայ մար­դուն այն ճամ­բան՝ ո­րուն ան պի­տի հե­տե­ւի՝ գոր­ծե­լու հա­մար բա­րին եւ հաս­նե­լու հա­մար իր վախ­ճա­նին։

Բնա­կան օ­րէն­քը ցոյց կու տայ ա­ռա­ջին եւ էա­կան պա­տուէր­նե­րը, ո­րոնք կը կա­ռա­վա­րեն բա­րո­յա­կան կեան­քը։ Ան իբ­րեւ ա­ռանցք ու­նի տեն­չը եւ հնա­զան­դու­թիւնն Աս­տու­ծոյ՝ աղ­բիւր եւ դա­տա­ւոր ա­մէն բա­րիի, ինչ­պէս նաեւ ըմբռ­նու­մը «ու­րիշ»ին՝ իբ­րեւ հա­ւա­սար իր ան­ձին։ Բնա­կան օ­րէն­քը ցու­ցա­կագ­րուած է Տաս­նա­բա­նեա­յին մէջ իր գլխա­ւոր պա­տուէր­նե­րուն տակ։ Այս օ­րէն­քը կո­չուած է՝ «բնա­կան» եւ ո՛չ թէ ան­բան ա­րա­րած­նե­րուն բնու­թեան հետ իր ա­ռըն­չու­թեան հա­մար, այլ ո­րով­հե­տեւ զայն հրա­հան­գող բա­նա­կա­նու­թիւ­նը կը պատ­կա­նի մարդ­կա­յին բնու­թեան իբ­րեւ ա­նոր սե­փա­կան։

Սուրբ Օ­գոս­տի­նոս կ՚ը­սէ, թէ՝ այս կա­նոն­նե­րը ար­ձա­նագ­րուած են, ե­թէ ո՛չ մա­տեա­նին մէջ, այլ սրտե­րուն վրայ՝ այն լոյ­սին, զոր կը կո­չեն «ճշմար­տու­թի՛ւն»։ Հո՛ն է որ ար­ձա­նագ­րուած է ա­մէն ար­դար օ­րէնք, ան­կէ է որ ան կ՚անց­նի ար­դա­րու­թիւն գոր­ծող մար­դուն սրտի՛ն մէջ…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Օ­գոս­տոս 31, 2015, Իս­թան­պուլ