ՄԱՐԴԿԱՅԻՆ ՆԿԱՐԱԳԻՐ ՄԸ

​Բնաւ տե­սա՞ծ էք տա­պա­լած ծառ մը։ Մին­չեւ իր տա­պա­լի­լը ան պար­տէ­զի մը պար­ծան­քը՝ ե­րէկ կան­գուն, իսկ այ­սօր՝ գետ­նա­մած… մե­ռա՜ծ…։ Տա­պա­լած այդ ծա­ռը ե­թէ մարդ մը ըլ­լար՝ յան­կար­ծա­մահ ե­ղաւ պի­տի ը­սէինք, պի­տի ցա­ւէինք։

Եւ տա­պա­լած, մե­ռած այդ ծա­ռը իր հիւծ­ման յե­տին աս­տի­ճա­նին մէջ իսկ յա­մառ եւ հե­րո­սա­կան կե­ցուած­քով հաս­ցու­ցած էր իր պտու­ղը։ Բայց տա­պա­լած ծա­ռը ին­կած, պառ­կած չոր­ցած ծառ մը չէր, այլ՝ տե­րե­ւա­լից, ո­րուն ճիւ­ղե­րուն վրայ պտուղ­նե­րը կա­խուած են, կար­ծես ծա­ռը տա­կա­ւին ա­ռողջ եւ կեն­դա­նի ըլ­լար։ Ծա­ռը տա­պա­լած էր, մե­ռած էր եւ պտուղ­նե­րը՝ կ՚ապ­րէին…։

Բնա­կան ու բա­նա­կա­նօ­րէն ի՞նչ կ՚ը­նէ մարդ, երբ տես­նայ տա­պա­լած ծառ մը՝ իր վրայ պտուղ­նե­րով։ Ինչ­պէ՞ս կը վա­րուի մարդ այդ մե­ռած ծա­ռին հետ։ Ա­յո՛, բնա­կան է, որ քա­ղէ բո­լոր պտուղ­նե­րը, իսկ ծառն ալ սղո­ցէ ձմրան իբ­րեւ վա­ռե­լա­նիւթ գոր­ծա­ծե­լու հա­մար։

Բնա­կան է եւ բա­նա­կա՛ն այս ե­րե­ւոյ­թը։

Եւ կան մար­դիկ, շատ մը մար­դիկ, որ կը նմա­նին այդ փտախ­տա­ւոր ծա­ռին, տա­պա­լած ծա­ռին, ո­րոնք, ի­րենք նկա­րագ­րով ա­նար­ժէք մար­դիկ են, հո­գիով հիւ­ծած, բա­րո­յա­պէս ա­պա­կա­նած, տա­պա­լած, մե­ռած, ո­րոնք սա­կայն «բա­րի» պտուղ­նե­րով օրհ­նած են ի­րենց շրջա­նա­կը, մի­ջա­վայ­րը։

Ուս­տի միայն «բա­րի մարդ»ը չէ՛ որ բա­րիք կ՚ը­նէ։ Բա­րու­թեան գա­ղա­փա­րը իսկ չու­նե­ցող, «ի՞նչ է բա­րին» չգիտ­ցող մար­դիկ ալ բա­րիք կ՚ը­նեն, եւ շա՜տ բա­րիք կ՚ը­նեն։

Երբ ու­սում­նա­սի­րենք եւ քննենք պատ­մու­թիւ­նը, ան պի­տի վկա­յէ այն մե­ծա­գու­մար դրա­մագ­լուխ­նե­րուն՝ ո­րոնք հաս­տա­տուած են աշ­խար­հի տար­բեր վայ­րե­րուն վրայ, եւ պի­տի տես­նուի, թէ ա­նոնց­մէ ա­մէնքն ալ, ո­րոնք այդ դրա­մագ­լուխ­նե­րը հաս­տա­տե­ցին կրթա­կան եւ բա­րե­սի­րա­կան նպա­տակ­նե­րու հա­մար, հո­գե­ւոր եւ բա­րո­յա­կան չա­փա­նիշ­նե­րով՝ ան­պայ­ման բա­րի եւ բա­րե­պաշտ մար­դիկ չէին։ Ա­ւե­լի քան փտած ծա­ռի մը վրայ՝ ինչ­պէս «փտած» մար­դու մը վրայ եր­բեմն ա­ռատ կ՚ըլ­լայ պտու­ղը։

Բայց եւ այն­պէս պտու­ղի ա­ռա­տու­թիւ­նը ա­պա­ցոյց չէ ո՛չ ծա­ռին եւ ո՛չ ալ մար­դուն հո­գե­ւոր եւ բա­րո­յա­կան ա­ռող­ջու­թե­ան։

Զոր օ­րի­նակ, մարդ մը՝ որ ան­պի­տան եւ անշ­նորհք կեանք մը ապ­րած է, մէյ մըն ալ կը մեռ­նի եւ ա­հա՛, երբ կտա­կը կը բա­ցուի, կը տես­նուի, թէ իր հարս­տու­թիւ­նը, մա­սամբ կամ ամ­բող­ջո­վին յատ­կա­ցու­ցած է մար­դա­սի­րա­կան, բա­րե­գոր­ծա­կան նպա­տակ­նե­րու։

Զար­մա­նա­լի, թէեւ բա­ցատ­րե­լի եւ հասկ­նա­լի ի­րո­ղու­թիւ­նը այն է, թէ սա մեր ապ­րած դա­րուն յա­ռաջ տա­րուած բա­րե­սի­րու­թիւն­նե­րու եւ բա­րե­գոր­ծու­թիւն­նե­րու մեծ մա­սը «մե­ռած» մար­դոց հայ­թայ­թած ու ա­պա­հո­ված մի­ջոց­նե­րովն է։ Ներ­կա­յիս օգ­տա­գոր­ծուած՝ բա­րե­սի­րա­կան ու բա­րե­գոր­ծա­կան նպա­տակ­նե­րու հա­մար տրա­մադ­րուած ա­մէն մէկ գու­մա­րին մօ­տա­ւո­րա­պէս կէ­սը «մե­ռած» մար­դիկ տուած եւ տրա­մադ­րած են։

Տա­պա­լած ծա­ռին ի՛նչ որ կ՚ը­նէ մարդ բա­նա­կա­նօ­րէն՝ նոյ­նը պէտք է ը­նել. պտու­ղը պէտք է առ­նուի, քա­ղուի եւ օգ­տա­գոր­ծուի ա­ռանց նկա­տի ու­նե­նա­լու «փտած ծառ»ը։

Ծա­ռը կրնայ փտած, տա­պա­լած եւ մե­ռած ըլ­լալ, ե­թէ պտու­ղը բա­րի է եւ օգ­տա­գոր­ծե­լի, ա­պա ու­րեմն ին­չո՞ւ զրկուին մար­դիկ այդ պտու­ղէն։ Ծա­ռը՝ տա­պա­լած, մե­ռած ծա­ռը կրնայ ար­ժէք չու­նե­նալ, ու­րեմն ա­ռանց ա­նոր պա­տիւ ըն­ծա­յե­լու՝ «փտած ծառ»ին պտուղ­նե­րուն կա­րե­լի է պա­տիւ ըն­ծա­յել, քա­նի ա­նոնք «բա­րի» են եւ եւ օգ­տա­կար։

Ար­դա­րեւ, բա­րե­գոր­ծը «մի­ջոց» է, իսկ բա­րե­գոր­ծու­թիւ­նը՝ նպա­տա՛կ։

Ուս­տի կա­րե­լի է պզտիկ «մի­ջոց»նե­րով մեծ «նպա­տակ»նե­րու հաս­նիլ։ Մեծ բա­րե­գոր­ծու­թիւն­ներ բայց պզտիկ բա­րե­գործ­ներ։

Ո՛չ ոք փտած, տա­պա­լած եւ մե­ռած ծա­ռը ա­ռողջ եւ գոր­ծա­ծե­լի փայ­տի տեղ կը դնէ. փտա­ծը իր ար­ժա­նի նպա­տա­կին կը ծա­ռա­յեց­նէ՝ կը վա­ռէ՛։ Բայց ա­ռողջ ու օգ­տա­գոր­ծե­լի պտուղն ալ կը քա­ղէ, կ՚օգ­տա­գոր­ծէ։

Ուս­տի մարդ, պէտք է բա­րե­րա­րը՝ «բա­րե­րար» ճանչ­նայ, բայց չկար­ծէ, թէ ո­րով­հե­տեւ «բա­րե­րար» էր՝ նոյն ժա­մա­նակ ա­մէն տե­սակ ա­ռա­քի­նու­թիւն­նե­րով օժ­տուած «մարդ» էր։

Ար­դա­րեւ, փտու­թիւ­նը ո՛ւր որ գտնուի, միայն «վա­ռել»ու ար­ժա­նի կը տես­նուի։ Այս պատ­ճա­ռով՝ փտած ծա­ռը կ՚այ­րուի, բայց ա­ռողջ պտու­ղը կ՚օգ­տա­գոր­ծուի իր ար­ժէ­քին հա­մե­մատ։ Թէ՛ պատ­մու­թեան, թէ՛ ընդ­հա­նուր կեան­քի փոր­ձա­ռու­թեան ցոյց տուած հա­մայ­նա­պետ­կե­րը ա՛յս է…։

Երբ կ՚ը­սենք, թէ փտած ծա­ռը ա­ռողջ պտուղ կու տայ, սա­կայն ա­սոր բո­լո­րո­վին հա­կա­ռակն ալ կը պա­տա­հի յա­ճախ։

Ծա­ռը ի՛նք ա­ռողջ կ՚ըլ­լայ, բայց պտու­ղը ա­նօգ­տա­գոր­ծե­լի։ Կրնայ ըլ­լալ նաեւ, որ ծա­ռը բա­րի եւ ա­ռողջ ըլ­լայ, բայց պտուղ չտայ։

Ընդ­հա­նուր սկզբունք ըն­դու­նուած է. «ծա­ռը իր պտու­ղէն կը ճանչ­ցուի…», ա­յո՛, բայց ո՛չ միշտ, ինչ­պէս կեան­քի ընդ­հա­նուր փոր­ձա­ռու­թիւ­նը եւ պատ­մու­թիւ­նը կը վկա­յեն։

Եւ ա­հա­ւա­սիկ, ա­սի­կա է որ ցոյց կու տայ մե­զի, ա­սի­կա է որ կը բա­ցատ­րէ մե­զի փտած, տա­պա­լած եւ մե­ռած ծա­ռը…։

Եւ բո­լոր այս խորհր­դա­ծու­թիւն­նե­րէ կը հաս­նինք սա եզ­րա­կա­ցու­թեան, թէ աշ­խար­հի վրայ ո՛չ մէկ սկզբունք, ո՛չ մէկ օ­րի­նակ բա­ցար­ձակ եւ ստոյգ ար­ժէք կը ներ­կա­յաց­նէ։ Այլ ա­մէն մէկ պայ­ման, ա­մէն մէկ պա­րա­գայ՝ դէպք կամ ե­րե­ւոյթ իւ­րա­յա­տուկ նկա­րա­գի­րը ու­նի, ինչ­պէս մարդ­կա­յին նկա­րա­գի­րը։ Կա­րե­լի չէ՛ մար­դիկ նոյն նկա­րա­գիր­նե­րով, նման նկա­րա­գիր­նե­րով դա­սա­ւո­րել. կա­րե­լի չէ՛ եր­կու կամ ե­րեք նկա­րա­գիր նա­խա­տե­սել եւ մար­դիկ այդ եր­կու կամ ե­րեք նկա­րա­գի­րե­րու մէջ դա­սա­ւո­րել։

Աշ­խար­հի վրայ որ­քան ան­հատ կայ, այն­քան նկա­րա­գիր կայ։ Ե­թէ այդ­պէս չըլ­լար, մար­դիկ այդ­քան զա­նա­զա­նու­թիւն եւ տար­բե­րու­թիւն պի­տի ու­նե­նա­յի՞ն։ Ե­թէ կա­րե­լի ըլ­լար եր­կու-ե­րեք նկա­րագ­րի դա­սա­ւո­րել մար­դիկ, աշ­խար­հի վրայ ա՜յս­քան ան­հա­մա­ձայ­նու­թիւն, ան­միա­բա­նու­թիւն, մտքի ու գա­ղա­փա­րի այս­քան տար­բե­րու­թիւն պի­տի ըլ­լա՞ր։

Կ՚ար­ժէ՛ ան­գամ մը խոր­հիլ այս մա­սին…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յու­լիս 18, 2016, Իս­թան­պուլ