ԲԱՌԱՐԱՆ ԿԱՐԴԱԼ

Գիրք կար­դալ, ընդ­հան­րա­պէս ըն­թեր­ցա­նու­թիւն, մար­դուս հա­ճոյք պատ­ճա­ռող զբա­ղում մըն է, քա­նի որ մար­դուս մէջ հե­տաքրք­րու­թիւ­նը, տե­ղե­կու­թիւն ու­նե­նա­լը եւ սոր­վի­լը ըն­դո­ծին զգա­ցում մըն է։ Այս ի­մաս­տով կար­դա­լը պա­հանջք մըն է։ Եւ ե­թէ «գիրք կար­դալ», կ՚ը­սենք՝ ընդ­հան­րա­պէս կը հասկ­նանք գի­տա­կան կամ ա­րուես­տա­կան, այ­սինքն մտքի եւ զգա­ցու­մի ար­տադ­րած զա­նա­զան գիր­քեր, քա­նի որ ինչ­պէս ը­սինք՝ հե­տաքրք­րու­թիւ­նը բնա­ծին զգա­ցում մըն է մար­դուս հա­մար եւ ան կ՚ու­զէ ծա­նօ­թա­նալ նոր մտա­ծում­նե­րու եւ նոր ու զա­նա­զան զգա­ցում­նե­րու հետ։

Ուս­տի հե­տաքրք­րու­թիւ­նը մար­դուս շատ մը գի­տա­կից կամ ան­գի­տա­կից շար­ժում­նե­րուն գլխա­ւոր շար­ժա­ռի­թը կամ դրդա­պատ­ճառն է։ Ուս­տի հե­տաքրք­րու­թեան մղու­մով, մարդ ու­շադ­րու­թիւ­նը կը կեդ­րո­նաց­նէ ա­ռար­կա­նե­րու, ե­րե­ւոյթ­նե­րու վրայ, որ կը նշա­նա­կէ՝ մշա­կոյ­թի եւ գի­տու­թեան աս­պա­րէ­զին մէջ կը շրջի եւ կեր­պով մը գո­հա­ցում եւ յա­գե­ցում կը փնտռէ։ Հո­գե­կան եւ մտա­յին ա­մէն գո­հա­ցում, բնա­կա­նա­բար հա­ճո՛յք կը պատ­ճա­ռէ են­թա­կա­յին։ Եւ հե­տաքրք­րու­թեան պա­հան­ջը, մարդ, ա­մե­նէն ա­ւե­լի կը գո­հաց­նէ կար­դա՛­լով։ Եւ այս իսկ պատ­ճա­ռով՝ կ՚ը­սուի, թէ կար­դա­լը, ընդ­հան­րա­պէս հա­ճոյք կը պատ­ճա­ռէ կար­դա­ցո­ղին։

Ար­դա­րեւ հե­տաքրք­րու­թիւ­նը սոր­վե­լու նկատ­մամբ յա­ջո­ղու­թեան նա­խա­պատ­ճա­ռը եւ նա­խա­պայ­մա՛նն է։

Նոր գի­տե­լիք­ներ ձեռք բե­րե­լու փա­փա­քը զա­նա­զան հո­գե­կան ու մտա­յին ե­րե­ւոյթ­նե­րու նկատ­մամբ, հե­տաքրք­րու­թեան զգա­ցու­մին մէկ ար­դիւնքն է։

Ուս­տի, քա­նի որ մարդ բա­նա­կան էակ մըն է, ա­պա ու­րեմն բնա­կան է, որ միշտ հարց­նէ. «ի՞նչ», «ինչ­պէ՞ս» եւ «ին­չո՞ւ» հար­ցում­նե­րը եւ խո­րա­նայ ի­մաստ­նե­րու եւ գա­ղա­փար­նե­րու խո­րը՝ ուր ի վեր­ջոյ պի­տի գտնէ ինք­զինք՝ որ միշտ փնտռած է…։

Այս­պէս կը հաս­նինք կա­րե­ւոր կէ­տի մը մարդ­կա­յին էու­թեան. ինք­նա­գի­տակ­ցու­թիւն կամ ինք­նա­ճա­նա­չու­թիւն։ Եւ երբ «ինք­նա­ճա­նա­չու­թիւն» կամ «ինք­նա­գի­տակ­ցու­թիւն» կ՚ը­սենք, կա­րե­ւոր դեր մը կը խա­ղայ «ա­նուն»ը, իր ի­մաս­տին հա­մա­ձայն ազ­դե­ցու­թիւն կը գոր­ծէ են­թա­կա­յին վրայ։

Ուս­տի, ինք­նա­ճան­աչու­թիւ­նը եւ ինք­նա­գի­տակ­ցու­թիւ­նը մարդ­կա­յին էու­թեան կազ­մա­ւոր­ման եւ բա­րե­լաւ­ման հա­մար կա­րե­ւոր եւ նոյ­նիսկ անհ­րա­ժեշտ ազ­դակ մը, շար­ժա­ռիթ մըն է։ Ուս­տի ինք­նա­գի­տակ­ցու­թիւ­նը մարդ­կա­յին գի­տակ­ցու­թեան բարձ­րա­գոյն ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը եւ մա­կար­դա՛կն է։ Եւ այս բո­լո­րը կ՚ի­րա­կա­նա­նայ՝ գիտ­նա­լով, տե­ղե­կա­նա­լով եւ ծա­նօ­թա­նա­լով, ի­մաստ­նե­րու թա­փան­ցե­լով, խո­րա­նա­լով, ճշմար­տու­թեան բա­րի­քը վա­յե­լե­լով…։

Բո­լոր այս խորհր­դա­ծու­թիւն­նե­րէն կա­րե­լի է սա եզ­րա­կա­ցու­թեան հաս­նիլ, թէ՝ գի­տե­լի­քը, սոր­վի­լը բնա­կան ու բա­նա­կան պա­հանջք մըն է մար­դուս հա­մար եւ թէ գի­տե­լի­քը ո՛ւժ մըն է։ Եւ ու­րեմն մարդ կ՚ուղ­ղուի դէ­պի գի­տե­լիք, ո­րուն ա­մե­նէն սո­վո­րա­կան մի­ջոցն է՝ կար­դա՛լ։

Ինչ­պէս նա­խա­պէս ը­սինք, մարդ, երբ կար­դա­լու մա­սին կը խօ­սուի, կը հասկ­նայ զա­նա­զան գիր­քեր կար­դալ՝ գի­տա­կան կամ գրա­կան-գե­ղա­րուես­տա­կան։ Զոր օ­րի­նակ՝ մար­դոց մէջ ընդ­հան­րա­ցած է ա­մե­նէն շատ՝ կար­դալ հե­տաքրք­րա­կան անց­քե­րու, դէպ­քե­րու կամ ան­ձե­րու ըն­դար­ձակ ու ման­րա­մասն նկա­րագ­րու­թիւ­նը՝ ի­րա­կան կամ մտա­ցա­ծին ե­րե­ւոյթ­նե­րով։

Վէ­պը ա­մե­նէն ա­ւե­լի կը հե­տաքրք­րէ մար­դոց ու­շադ­րու­թիւ­նը, քա­նի որ վէ­պին մէջ ա­նոնք կ՚ապ­րին այն՝ ի՛նչ որ կը փա­փա­քէին ապ­րիլ, կ՚ու­զէին զգալ ի­րենց կեան­քի ըն­թաց­քին, բայց չեն կրցած ապ­րիլ կամ զգալ ի­րենց ի­րա­կան կեան­քին մէջ։ Վէ­պը այս պատ­ճա­ռով կը գրա­ւէ մար­դոց հե­տաքրքրու­թիւ­նը։ Պատ­մուածք­ներ, զա­նա­զան գրա­կան գոր­ծեր, բա­նաս­տեղ­ծու­թիւն­ներ ու քեր­թուած­ներ կը կար­դան մար­դիկ, ընդ­հան­րա­պէս նոյն պատ­ճա­ռով։ Գրա­կա­նու­թիւ­նը մար­դուս զգա­ցա­կան կեան­քը կը ճո­խաց­նէ եւ կը զար­գաց­նէ։

Եւ երբ կար­դա­լը, ընդ­հան­րա­պէս կը հասկ­ցուի՝ գրա­կան կամ գի­տա­կան գիրք կար­դալ, շատ ան­գամ աչ­քէ կը վրի­պի «բա­ռա­րան կար­դալ»ը։

Մինչ­դեռ «բա­ռա­րան կար­դալ»ը՝ հե­տաքրք­րա­կան է այն­քան՝ ո՛ր­քան շա­հե­կան վէպ մը, օգ­տա­կար է այն­քան՝ ո՛ր­քան հե­տաքրք­րա­շարժ գի­տա­կան գիրք մը։ Ար­դա­րեւ «բա­ռա­րան կար­դալ» կը նմա­նի՝ լո­ղա­ցո­ղի մը եր­բեմն ջու­րին խո­րը սու­զուե­լուն՝ ուր ան­բա­ցատ­րե­լի, հիա­նա­լի գե­ղեց­կու­թիւն­ներ, տե­սա­րան­ներ կը տես­նէ։ Բա­ռա­րան կար­դա­լը՝ թէեւ շատ ընդ­հան­րա­ցած ըն­թեր­ցու­մի ձեւ մը չէ, բայց ան­գամ մը երբ մարդ փոր­ձէ, թէ՛ մտա­յին եւ թէ հո­գե­ւոր հա­ճոյք­ներ կ՚ապ­րի ու կը վա­յե­լէ։ Կ՚ար­ժէ ան­գամ մը փոր­ձել «բա­ռա­րան կար­դալ», եւ սո­վո­րու­թիւն պի­տի դառ­նայ այ­լեւս։

Մենք յա­ճախ բա­ռա­րան կը կար­դանք, եւ կար­ծես ա­մէն ան­գա­մին նոր «բա­րե­կամ»նե­րու հետ կը ծա­նօ­թա­նանք, նոր խան­դա­վա­ռու­թիւն­ներ, ո­գե­ւո­րու­թիւն­ներ կ՚ապ­րինք, եւ ան­շուշտ զա­նոնք կը փա­փա­քինք բաժ­նել, դուք ա­ւե­լի ըն­թեր­ցող բա­րե­կամ­նե­րու հետ։

Ար­դա­րեւ Ժան Ժագ Ռու­սօ կ՚ը­սէ. «Կա­րե­ւո­րը լա՛ւ հասկ­նալն է՛, ոչ՝ շատ բան հասկ­նա­լը», ի՛նչ որ կու տայ մար­դուս բա­ռա­րան մը՝ ա­մէն մէկ բա­ռով, խո­րա­նա­լով ու թա­փան­ցե­լով ա­նոր ի­մաս­տին։

Վե­րը անդ­րա­դար­ձանք ա­նու­նի ազ­դե­ցու­թեան վրայ, շե­ղում մը ը­նե­լով մեր խորհըր-դա­ծու­թեան բուն նիւ­թէն։ Կրկնենք՝ ա­նու­նը մեծ մա­սամբ կ՚ազ­դէ զանյն կրո­ղին նկա­րա­գրին վրայ, կեր­պով մը իր ա­նու­նով «ինք­նու­թիւն» եւ «անձ­նա­ւո­րու­թիւն» կը ստա­նայ մարդ, կեան­քին ըն­թաց­քը մեծ մա­սամբ ո­րո­շե­լով եւ «կեան­քի գիծ» մը գծե­լով ա­նոր։ Եւ այս իսկ պատ­ճա­ռով կա­րե­ւոր եւ նոյ­նիսկ անհ­րա­ժեշտ կը նկա­տենք, իւ­րա­քան­չիւր ան­ձի հա­մար գիտ­նալ իր ա­նու­նին ի­մաս­տը։ Կա­րե­ւոր է նախ այն պատ­ճա­ռով, որ մարդ ի­րեն սե­փա­կա­նը պէտք է ճանչ­նայ, ի­րեն պատ­կա­նա­ծին ծա­նօ­թա­նայ, գիտ­նայ ա­նոր էու­թիւ­նը։ Ար­դա­րեւ մարդ երբ ո­րե­ւէ ա­ռար­կայ կը գնէ՝ ծա­խու կ՚առ­նէ բծախնդրու­թեամբ կ՚ու­սում­նա­սի­րէ զայն։ Հա­պա իր ան­ձին ան­մի­ջա­կան յատ­կա­նի­շը՝ ա­նու­նը, շատ ան­գամ ան­գի­տակ­ցա­բար կը կրէ, եւ կրնանք  ը­սել՝ շա­տեր ան­ծա­նօթ եւ օ­տա՛ր են ի­րենց ա­նու­նին, զոր ի­րենց կը պատ­կա­նի, ի­րենց սե­փա­կա­նու­թիւնն է։ Մինչ­դեռ ա­նու­նը իր ներք­նազ­գես­տէն շա՜տ ա­ւե­լի մօտ է…։

Եւ ճի՛շդ այս պատ­ճա­ռով իսկ, փա­փա­քե­ցանք ու­սում­նա­սի­րել ա­նուն­նե­րու ի­մաստ­նե­րը եւ բաժ­նել մեր սի­րե­լի ըն­թեր­ցող­նե­րուն ­հետ, օգ­տուե­լով մա­նա­ւանդ Հրա­չեայ Ա­ճա­ռեա­նի «Հա­յոց Անձ­նա­նուն­նե­րու Բա­ռա­րան»էն, Թ. Խ. Յա­կո­բեան, Ստ. Տ. Մե­լիք-Բախ­շեան եւ Հ. Խ. Բար­սե­ղեա­նի «Հա­յաս­տա­նի եւ Յա­րա­կից Շրջան­նե­րու Տե­ղա­նուն­նե­րու Բա­ռա­րան»էն եւ Ար­տա­շէս Տէր Խա­չա­տու­րեան, Հրանդ Գանգ­րու­նի եւ Փա­րա­մազ Կ. Տօ­նի­կեա­նի «Հա­յոց Լեզուի Նոր Բա­ռա­րան»ի «Անձ­նա­նուն­նե­րու Բա­ռա­րան» յա­ւե­լուա­ծէն, ո­րոնք հետզ­հե­տէ պի­տի ներ­կա­յաց­նենք…

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Հոկ­տեմ­բեր 26, 2015, Իս­թան­պուլ