ԵԶՆԻԿԻ «ԵՂԾ ԱՂԱՆԴՈՑ»ԷՆ՝ ՇԱՀԵԿԱՆ ՀԱՏՈՒԱԾՆԵՐ - Բ -

Մարդ­կա­յին միտ­քը միշտ զբա­ղե­ցու­ցած է սա հար­ցը, թէ ի՞ն­չու կայ «չար»ը եւ թէ քա­նի որ Աս­տուած բա­րի՛ է, ա­պա ու­րեմն ի՞ն­չու ա­ռիթ կու տայ չա­րին՝ որ գոր­ծէ եւ վնա­սէ իր ա­րա­րած­նե­րը։ Այս հե­տե­ւո­ղու­թեամբ կը հար­ցուի նաեւ, թէ՝ «բա­րի»ն «չար» կրնա՞յ ըլ­լալ, եւ քա­նի որ ա­մէն ինչ Աս­տու­ծոյ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան ար­դիւնքն է, ու­րեմն ըստ էու­թեան «բա­րի» է եւ պէտք չէ որ «չար»ը գո­յու­թիւն ու­նե­նայ, եւ դար­ձեալ, նոյն պատ­ճա­ռով «բա­րի»ն պէտք չէ՛ վե­րա­ծուի «չար»ի։

Բայց ո­մանք ալ կ՚ը­սեն, որ պէտք է կեան­քը հասկ­նալ եւ ապ­րիլ՝ ի՛նչ­պէս որ է, եւ քա­նի որ կեան­քի ըն­թաց­քին գո­յու­թիւն ու­նի «բա­րի»ն եւ՛ «չար»ը, ու­րեմն այդ­պէս ըն­դու­նե­լու է կեան­քը եւ շատ չզբա­ղեց­նել միտ­քը եւ ապ­րիլ ա­ռօ­րեայ կեան­քը՝ այն­պէս, ինչ­պէս որ կը ներ­կա­յա­նայ մե­զի. եր­բեմն «բա­րի» եւ եր­բեմն «չա՛ր»։ «Կե՛ր, խմէ՛, վա­յե­լէ. մնա­ցեա­լը պա­րապ է այս կեն­քին մէջ…»։ Այս­պէս կը խոր­հին ո­մանք։ Ընդ­հա­նուր ա­նուա­նու­մով «AGNOSTICISM», այ­սինքն՝ ստու­գա­պաշ­տու­թիւն, ան­գի­տա­կա­նու­թիւն է այն փի­լի­սո­փա­յա­կան տե­սու­թիւ­նը, որ կը խու­սա­փի խոր­հե­լէ եւ լու­ծում փնտռե­լէ այն հար­ցե­րու մա­սին՝ ո­րոնք վճռա­կան ելք մը, բա­ցատ­րու­թիւն մը, պա­տաս­խան մը չու­նին եւ գտնե­լու հա­ւա­նա­կա­նու­թիւնն ալ չկա՛յ։ Բայց ե­թէ հե­տե­ւինք «ան­գի­տա­պաշտ­ներ»ու այս տե­սու­թեան, ա­պա ու­րեմն կա­րե­լի չ՚ըլ­լար եր­բեք հաս­նիլ ճշմար­տու­թեան, եւ ա­մէն մարդ կ՚ըլ­լայ՝ ու­տող, խմող, վա­յե­լող ան­հատ մը՝ որ պա­րա­պու­թեան մէջ՝ պա­րապ կ՚ապ­րի կեան­քը։

Ա­հա­ւա­սիկ հա­կա­ռակ այս տե­սու­թեան, թէեւ կարգ մը ճշմար­տու­թիւն­ներ «խոր­հո՛ւրդ» են, եւ ի­րա­պէ՛ս կա­րե­լի չ՚ըլ­լար ա­նոնց հաս­նիլ եւ ըմբռ­նել, բայց մենք ու­զե­ցինք իր հմտու­թեամբ համ­բա­ւուած, ինք­նա­տիպ եւ ու­շագ­րաւ մա­տե­նա­գի­րէ մը՝ Ե. դա­րու կար­կա­ռուն դէմ­քէն՝ Եզ­նի­կէ լսել, եւ կար­դալ «բա­րի»ի եւ «չար»ի մա­սին։ Ուս­տի կը շա­րու­նա­կենք հա­տուած­ներ ներ­կա­յաց­ներ իր «Եղծ Ա­ղան­դոց»էն։

«… Իսկ ե­թէ հիւ­լէն եր­բեմն ան­զարդ էր, ան­ձեւ ու ան­կեր­պա­րան եւ Աս­տուած զար­դա­րեց զայն, ա­նոր յո­ռու­թիւն­նե­րէն լա­ւի դարձ­նել կա­մե­նա­լով,- ա­պա ու­րեմն կար ժա­մա­նակ կը, երբ Աս­տուած ալ ան­զարդ էր, ան­ձեւ ու ան­կեր­պա­րան եւ հարկ էր որ հիւ­լէին նման ինքն ալ խառն ի խուռն շար­ժէր։

«Եւ ե­թէ, ինչ­պէս կ՚ը­սեն, ամ­բողջ հիւ­լէին մէջ էր Աս­տուած՝ երբ զայն զար­դի, ձե­ւի եւ կեր­պա­րան­քի կը բե­րէր.- ինք, ի­րա­պէս, ո՞ւր պէտք էր ամ­փո­փուիլ, զի կա­րե­լի չէր որ տեղ մը ամ­փո­փուէր։ Մի՞­թէ ինք­զինքն ալ հիւ­լէին հետ զար­դի, ձե­ւի եւ կեր­պա­րան­քի կը բե­րէր, քա­նի որ ամ­փո­փուե­լու տեղ մը չկար։ Բան մը՝ որ վեր­ջին ծայր ամ­բարշ­տու­թի՛ւն է։

«Ա­պա ե­թէ ը­սեն.- Հիւ­լէն Աս­տու­ծոյ մէջ էր. նոյն­պէս պէտք էր քննել, թէ իբ­րեւ ան­կէ ան­ջա՞տ բան մը, նման օ­դի մէջ գտնուող ա­նա­սուն­նե­րուն՝ ո­րոնք թէեւ օ­դին մէջ են՝ բայց զա­տուած են ան­կէ. թէ՛ իբ­րեւ տե­ղի մը մէջ, ինչ­պէս ջու­րե­րը երկ­րի մէջ։

«Եւ վեր­ջա­պէս, հիւ­լէին հա­մար կ՚ը­սեն, թէ ան­ճահ, ան­զարդ, ան­ձեւ եւ չար էր։ Ե­թէ այդ­պէս է, ինչ­պէս ի­րենք կը մտա­ծեն, ա­պա ու­րեմն Աս­տուած չա­րի­քի պատ­ճառ էր, զի ան­հե­թեթ­ներն ու ան­զարդ­նե­րը ա­նոր մէջ էին. ի՛նչ որ անհ­նա­րին ա­նօ­րէ­նու­թիւն է, կար­ծել թէ Աս­տուած եր­բեմն չա­րի­քի ասպն­ջա­կան էր եւ ա­պա ա­րա­րիչ չա­րի­քի. նաեւ ան­բա­ժա­նե­լի էր, ե­թէ հիւ­լէն իր մէջ էր՝ իբ­րեւ տե­ղի մը մէջ։

«Արդ, հարկ է գալ չա­րիք­նե­րու պատ­ճա­ռին եւ ցոյց տալ, թէ ո՛ւս­կից են չա­րիք­նե­րը, եւ թէ՝ Աս­տուած չէ՛ պատ­ճա­ռը չա­րիք­նե­րուն, քա­նի որ ա­նոր մօտ կը դնեն հիւ­լէն։

«Ուս­տի, ո՞ր հիւ­լէն կը դնեն Աս­տու­ծոյ մօտ. չէ՞ որ այն՝ ուս­կից Ան աշ­խարհն ստեղ­ծեց եւ որ ան­կեր­պա­րան էր. ան­զարդ եւ ան­ձեւ։

«Եւ ո­րով­հե­տեւ մենք կը տես­նենք աշ­խար­հը զա­նա­զան կեր­պա­րանք­նե­րով, զար­դե­րով ու ձե­ւե­րով, ա­պա ու­րեմն Աս­տուած ա­րա­րիչ է կեր­պա­րանք­նե­րու, զար­դե­րու եւ ձե­ւե­րու, եւ ո՛չ թէ գո­յա­ցու­թեան։

«Իսկ ե­թէ Ա­րար­չին գործն է գո­յա­ցու­թիւնն ալ ստեղ­ծել, եւ ո՛չ թէ մի­՛այն ձե­ւը, զարդն ու կեր­պա­րան­քը, յայտ­նի է, ու­րեմն, թէ ա­ւե­լորդ է կար­ծել որ Աս­տուած իր մօտ գտնուած նիւ­թէ մը ստեղ­ծեց այս աշ­խար­հը, եւ ո՛չ թէ ո­չին­չէ եւ չգո­յէ։

«Կը տես­նենք, որ մար­դիկ ալ չգո­յէն բան մը կը շի­նեն. այս­պէս, ճար­տա­րա­պետ­նե­րը քա­ղաք­նե­րէն չեն շի­ներ քա­ղաք­ներ, ոչ ալ տա­ճար­նե­րէն՝ տա­ճար­ներ։ Բայց ո­րով­հե­տեւ ա­նոնք բո­լո­րո­վին ո­չին­չէն չեն կրնար բան մը շի­նել.- այն քա­րե­րը՝ ո­րոնց­մով շէն­քե­րը կը կեր­տեն, այլ եւս չեն կո­չուիր քար, այլ կամ քա­ղաք­ներ կամ տա­ճար­ներ, զի քա­ղաք­նե­րը կամ տա­ճար­նե­րը բնու­թեան գործ չեն, այլ գո՛րծն են բնու­թեան մէջ ե­ղող ա­րուես­տին։ Եւ ա­րուես­տա­գէ­տը ոչ թէ բնու­թեան մէջ իր մօտ ե­ղող բա­նէ մըն է որ կ՚առ­նէ ա­րուես­տա­գի­տու­թիւ­նը, այլ գո­յա­ցու­թեան մէջ տե­ղի ու­նե­ցող պա­տա­հար­նե­րէն. վասն­զի գո­յա­ցու­թիւն մը՝ ո՛չ թէ գո­յա­ցու­թե­նէ մը կա­րող է ցոյց տալ ա­րուես­տը, այլ՝ հան­դի­պող պա­տա­հար­նե­րէն. ինչ­պէս դար­բի­նը՝ դարբ­նու­թե­նէն եւ հիւս­նը՝ հիւս­նու­թե­նէն. զի մար­դը ա­րուես­տէն ա­ռա՛ջ է. եւ ա­րուեստ չկա՛յ, ե­թէ նախ մար­դը չըլ­լայ. ուս­տի հարկ է ը­սել թէ՝ ա­րուես­տը մար­դուն մէջ ո­չին­չէն տրուած յար­մա­րու­թիւն մըն է։

«Եւ ե­թէ մար­դոց հա­մար այս­պէս է, որ­չափ ա­ւե­լի պատ­շաճ է հասկ­նալ Աս­տու­ծոյ մա­սին, թէ Ան ո՛չ միայն ա­րա­րիչ է ձե­ւե­րու, զար­դե­րու եւ կեր­պա­րանք­նե­րու, այլ նաեւ ո­չին­չէն կա­րող է ստեղ­ծել գո­յա­ցու­թիւն­ներ, եւ ոչ թէ ա­սոնք նկա­տել ար­գա­սիք նիւ­թի՝ որ­մէ Աս­տուած ընտ­րեց բա­րին՝ մէկ կող­մը եւ մրրա­խառն չա­րը՝ միւս կող­մը, ո­րով եւ մրրա­խառ­նը կը ջա­նայ պղտո­րել յստա­կը։

«Չա­րիք­նե­րը, որ կ՚ըլ­լան. ո՞ւս­կից են։

«Այս հար­ցու­մը մեզ կը տա­նի -չա­րի­քին սկիզբ-ին։

«Ու­րեմն մենք ալ հարց­նենք.- Չա­րի­քը, որ տե­ղի կ՚ու­նե­նայ, գո­յա­ցու­թի՞ւն է, թէ գո­յա­ցու­թեան ար­գա­սիք։

«Կ՚ը­սեն.- Պատ­շաճ է կար­ծել, թէ գո­յա­ցու­թեան ար­գա­սիք են չա­րիք­նե­րը…»։

-Ծա­նօ­թագ­րու­թիւն.- Աշ­խար­հա­բար թարգ­մա­նու­թիւն՝ Գա­րե­գին Ար­քե­պիս­կո­պոս Խա­չա­տու­րեան։

«Եղծ» = ա­ղա­ւա­ղում, հեր­քում, ժխտում, հա­կա­փաստ։

«Հիւ­լէ» = ան­բա­ղա­դիր ա­ռա­ջին տարր, կո­րիզ, մաս­նիկ։

«Ամ­բարշ­տու­թիւն» = ա­նօ­րէ­նու­թիւն, ա­նաս­տուա­ծու­թիւն։

«Ան­ճահ» = ան­յար­մար, ան­վա­յել, ան­պատ­շաճ, ան­տե­ղի։

«Ան­հե­թեթ» = ի­մաս­տա­զուրկ, հա­կա­սա­կան, անտ­րա­մա­բան։

«Ասպն­ջա­կան» = հիւ­րա­մե­ծար, հիւ­րա­սէր, հրա­ւի­րող։

«Դար­բին» = եր­կա­թա­գործ։

«Հիւսն» = ա­տաղ­ձա­գործ, տան ա­տաղ­ձը պատ­րաս­տող։

«Ար­գա­սիք» = ար­դիւնք, վաս­տա­կի պտուղ։

«Մրրա­խառն» = մրու­մով՝ հե­ղու­կի յա­տա­կի ա­ւել­ցու­քով, մնա­ցորդ՝ «դիրտ»ով խառ­նուած, բա­ղադ­րուած։

- Պի­տի շա­րու­նա­կենք։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յու­լիս 11, 2016, Իս­թան­պուլ