ՊԻՏՈՅՔՆԵՐԸ ԱՌԱՁԳԱԿԱՆ ԵՆ

Ստո­րեւ կը ներ­կա­յաց­նենք Ար­տա­շէս Գալ­փաք­ճեա­նի 18 Սեպ­տեմ­բեր 1937 թուա­կիր «ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ»ի այս նոյն սիւ­նակ­նե­րու մէջ հրա­տա­րա­կուած շա­հե­կան յօ­դուա­ծը։

Մեր պի­տոյք­նե­րը ա­ռաձ­գա­կան են. ո՛ր­քան որ կը լայն­նան, նոյն­քան ալ կրնան նեղ­նալ, այն­պէս որ նիւ­թա­կան շատ հա­մեստ վի­ճակ ու­նե­ցող մէկն ալ ան­վի­ճե­լիօ­րէն կրնայ խնա­յու­թիւն ը­նել։ Միայն թէ ա­մէն բան իր չափն ու սահ­մա­նը ու­նի, ո­րու մա­սին խօ­սիլ կ՚ու­զենք այ­սօր։

Բայց այս նիւ­թին՝ կ՚ու­զենք պա­րա­գայ մը յի­շեց­նե­լով ա­նոր ու­նե­ցած շատ մեծ կա­րե­ւո­րու­թիւ­նը վեր հա­նել։

Քա­ղա­քա­կան Տնտե­սու­թեան հան­րա­ծա­նօթ հե­ղի­նակ Շառլ Ժիտ իր գիր­քին մէջ (էջ 628) կը յայ­տա­րա­րէ.

«Ե­թէ Ֆրան­սա կրցած է ճար­տա­րա­րուես­տի կա­րո­ղու­թեան իր դիր­քը պա­տուա­ւո­րա­պէս պա­հել ա՛յն եր­կիր­նե­րուն քով ո­րոնք ի­րենց բնակ­չու­թեան թի­ւին, ի­րենց գոր­ծու­նէու­թեան աս­տի­ճա­նին եւ ի­րենց գոր­ծիք­նե­րուն կա­տա­րե­լու­թեան կող­մէ իր­մէ շա՛տ վեր են. ա­սի­կա՝ Ֆրան­սա՝ ա­մէ­նէ՛ն ա­ւե­լի պար­տա­կան է խնա­յե­լու իր սո­վո­րու­թեան, իր ը­րած խնա­յու­թեան»։­

Այս­պէս ալ, ե­թէ ֆրան­սա­ցի ե­րե­ւե­լի ու­սուց­չին վկա­յու­թեամբ, Ֆրան­սա կրցած է իր դիր­քը պա­տուա­ւո­րա­պէս պա­հել խնա­յու­թեան շնոր­հիւ, կրնանք վստահ ըլ­լալ թէ մե­զի ալ կը ներ­կա­յա­նան պա­րա­գա­ներ, ուր ան­հա­տա­պէս մեր դիր­քը կրնանք պա­հել խնա­յու­թեան շնոր­հիւ միայն։

Ը­սինք որ մեր պի­տոյք­նե­րը ա­ռաձ­գա­կան են, մենք կրնանք զա­նոնք մեծ չա­փով կրճա­տել, ո­րով նիւ­թա­կան շատ հա­մեստ վի­ճակ ու­նե­ցող մէկն ալ, այ­սինքն աղ­քատն ալ կրնայ խնա­յու­թիւն ը­նել։

Արդ, հա­րուստ ը­սե­լով մենք կը հասկ­նանք ա՛յն որ իր անհ­րա­ժեշտ պէտ­քե­րէն ա­ւե­լի ու­նի, իսկ աղ­քատ՝ ա՛յն որ իր անհ­րա­ժեշտ պէտ­քե­րը բա­ւա­կան չա­փով չու­նի։

Խնա­յել՝ վա­ղուա­նը մտա­ծել, խե­լա­ցի եւ պա­տուախն­դիր մար­դու մը հա­մար պար­տա­կա­նու­թիւն մըն է. ո­րով­հե­տեւ տղա­քը, մու­րա­ցիկ­նե­րը, ա­ւա­զակ­նե­րը ու թա­փա­ռաշր­ջիկ­նե­րը վա­ղուա­նը չեն մտա­ծեր։ Եւ սա­կայն այ­սօ­րը ի­րա­կա­նու­թիւն է, վա­ղը մին­չեւ աս­տի­ճան մը ան­ծա­նօթ է. գո­յու­թիւն ու­նի ե­րե­ւա­կա­յու­թեան մէջ։ Հե­տե­ւա­բար, շատ ալ ի­մաս­տուն մար­դու գործ չէ ներ­կան զո­հել ա­պա­գա­յին, շա­հա­ւոր չէ ներ­կան զրկան­քով ապ­րիլ եւ ա­պա­գան վտան­գել։

Եւ այս մտա­ծում­նե­րով խո­հեմ գործ մը չէ խնա­յու­թիւն ը­նե­լու հա­մար իր պի­տոյք­նե­րէն կրճա­տել յանձ­նա­րա­րե­լը աղ­քա­տին, որ ար­դէն իր ապ­րուս­տի անհ­րա­ժեշտ պէտ­քե­րէն բա­ւա­կան չա­փով չու­նի։ Բայց այս ա՛յս­պէս ըլ­լա­լով, չկար­ծուի թէ նիւ­թա­կան հա­մեստ վի­ճակ չու­նե­ցող մը կրնայ խնա­յու­թիւն ը­նե­լու պար­տա­կա­նու­թե­նէն զերծ մնալ։

Մենք խնա­յու­թիւն ը­սե­լով սո­վո­րա­բար կը հասկ­նանք՝ մեր ա­ռօ­րեայ ծախ­քե­րէն կրճա­տել եւ դրամ ա­ւելց­նե­լով պա­հել։ Եւ այս խնա­յու­թիւ­նը հա­մա­րենք որ չեն կրնար ը­նել ո՛չ նիւ­թա­կան հա­մեստ վի­ճակ ու­նե­ցո­ղը, ո՛չ ալ աղ­քա­տը։

Բայց խնա­յու­թիւ­նը միայն դրամ պա­հե­լով չ՚ըլ­լար։ Եւ շատ կա­րե­ւոր է ա­սի­կա։ Երբ մեր ձեռ­քը ան­ցած դրա­մը կամ մա­նա­ւանդ մեր ու­նե­ցած պա­րապ ա­տե­նը կը յատ­կաց­նենք ա­նա՛նկ գոր­ծե­րու ո­րով մեր ար­տադ­րո­ղա­կան կա­րո­ղու­թիւ­նը կ՚ա­ւել­նայ եւ կամ ա­տով ձեռք կ՚անց­ը­նենք գոր­ծիք մը, ո­րով կրնանք ա­ւե­լի շատ ու ա­ւե­լի լաւ ար­տադ­րել. ա­սով խնա­յու­թեան լա­ւա­գոյնն ու ար­դիւ­նա­ւէ­տը ը­րած կ՚ըլ­լանք։

Խնա­յու­թեան նպա­տա­կը ա­պա­գա­յի ա­պա­հո­վու­թիւնն է, բայց միեւ­նոյն ա­տեն ա­նոր բուն պաշ­տօնն է՝ ի­րա­րու վրայ բար­դուե­լով դրա­մագ­լուխ ըլ­լալ։ Ե­թէ դրա­մագ­լու­խը՝ դրա­մը միայն ե­ղած ըլ­լար, աղ­քա­տին ու նիւ­թա­կան հա­մեստ վի­ճակ ու­նե­ցո­ղին հա­մար կա­րե­լի չէր խնա­յու­թիւն ը­նել եւ դրա­մագ­լու­խի մը տի­րա­նալ։

Բայց դրա­մագ­լու­խը միայն դրա­մը չէ, միայն նիւ­թա­կան չէ։ Կայ ան­նիւ­թա­կան դրա­մագ­լու­խը՝ գոր­ծի մը հմտու­թիւ­նը, ճար­տա­րու­թիւ­նը, փոր­ձա­ռու­թիւ­նը, զորս կրնայ ձեռք բե­րել ա՛յն որ իր խա­ղի, զբօ­սան­քի ժա­մե­րը կը յատ­կաց­նէ կար­դա­լու, սոր­վե­լու նոր գա­ղա­փար­ներ, նոր մե­թոտ­ներ ի­մա­նա­լու։

Խնա­յո­ղու­թեան ջերմ պաշտ­պան­նե­րը կ՚ը­սեն.- բա­ւա­րար սնունդ մը, լաւ հա­գուստ մը, ա­ռողջ բնա­կա­րան մը, հանգս­տա­ւէտ կա­րա­սի մը, եւ, ա­սոնց­մէ շատ ա­ւե­լի վեր, հրա­հան­գիչ ու շա­հե­կան գիր­քեր ո՛չ միայն նե­րե­լի այ­լեւ յանձ­նա­րա­րե­լի ծախ­քեր են, ո­րով­հե­տեւ մար­դուն ար­ժէ­քը կը բարձ­րաց­նեն, ար­տադ­րո­ղա­կան կա­րո­ղու­թիւ­նը կ՚ա­ւելց­նեն։

Ըլ­լա՛յ ան­հա­տա­կան, ըլ­լայ հան­րա­յին, ա­մէն ծախք որ մար­դուն ֆի­լի­քա­կան ու մտա­ւո­րա­կան կա­րո­ղու­թիւ­նը կ՚ա­ւելց­նէ, ո՛չ միայն յանձ­նա­րա­րե­լի է, այ­լեւ խնա­յու­թե­նէն նա­խա­մե­ծար է։ Ո­րով­հե­տեւ մարդ իր ա­ռող­ջու­թիւ­նը կազ­դու­րե­լու հա­մար, կազ­դու­րե­լէ կամ իր միտ­քը զար­գաց­նե­լէ ա­ւե­լի ար­դիւ­նա­ւէտ ի՞նչ բա­նի կրնայ գոր­ծա­ծել իր ու­նե­ցած դրա­մը, իր հարս­տու­թիւ­նը։

Խնա­յու­թեան մա­սին, տղաս, բան մըն ալ ը­սեմ եւ ա­ւար­տեմ։

Ծախ­քեր կան որ ար­տադ­րող են, ծախ­քեր ալ կան որ սպա­ռող են։ Գոր­ծիդ մէջ կա­րե­լի ե­ղա­ծին չափ զգու­շա­ցիր սպա­ռող ծախ­քեր ը­նե­լէ։ Բայց ա­ռանց խնա­յե­լու ը­րէ այն ծախ­քե­րը ո­րոնք ար­տադ­րող են, ո­րոնց­մով բան մը կը սոր­վիս, գործդ ա­ւե­լի լաւ եւ ա­ւե­լի դիւ­րաւ ը­նե­լու մի­ջո­ցը կը տե­ղե­կա­նաս, եւ ա­սոր է՛ն կարճ մի­ջո­ցը ընտ­րան­քով կար­դալն է։

Դրամ ծախ­սած ա­տենդ, տղա՛ս, չա­փէ դրա­միդ ար­ժէ­քը։ Դրա­մը եր­կու ար­ժէք ու­նի. մէ­կը՝ «փո­խա­նա­կու­թեան ար­ժէք», միւ­սը՝ «գոր­ծա­ծու­թեան ար­ժէք»։

­Փո­խա­նա­կու­թեան ար­ժէ­քը ա­մէ­նուն հա­մար միեւ­նոյնն է։ Մէկ լի­րա­նոց Պանք­նօ­թով տա­սը քի­լօ հաց կա­րե­լի է գնել, ո՛վ որ ալ այս պանք­նօ­թը տա­նի փու­ռը, տա­սը քի­լօ հաց միայն կրնայ գնել։ Ա՛յս է մէկ լի­րա­յին «փո­խա­նա­կու­թեան ար­ժէք»ը ան­փո­փոխ ա­մէ­նուն հա­մար։ «Գոր­ծա­ծու­թեան ար­ժէք»ը բայց իւ­րա­քան­չիւր ան­հա­տի հա­մար կը տար­բե­րի։

Գոր­ծա­ւոր մը օրն ի բուն կ՚աշ­խա­տի, ա­րիւն քրտինք կը թա­փէ եւ իր ա­ռած մէկ լի­րա օ­րա­վարձ­քո­վը իր ըն­տա­նի­քը կ՚ապ­րեց­նէ։

Մինչ­դեռ ա­մի­սը հա­զար լի­րա թո­շակ առ­նող պան­քա­յի տնօ­րէն մը այս մէկ լի­րան իր օ­թօ­մօ­պի­լին շօ­ֆէօ­րին նուէր կու տայ։ Ինչ­պէս կը տես­նուի գոր­ծա­ւո­րին ձեռ­քի լի­րա­յին գոր­ծա­ծու­թեան ար­ժէ­քը շատ սուղ է պան­քա­յի տնօ­րէ­նին ձեռ­քը գտնուած լի­րա­յին ար­ժէ­քէն։

Դրամ ծախ­սած ա­տենդ, միշտ չա­փէ ա­նոր գոր­ծա­ծու­թեան ար­ժէ­քը, նա­յէ՛ որ պատ­շա­ճեց­նես քու նիւ­թա­կան կա­րո­ղու­թեանդ եւ հա­սոյ­թիդ հետ ու պի­տի զգու­շա­նաս ը­նե­լու այն ծախ­քե­րը, ո­րոնք ու­րի­շի մը նե­րե­լի են եւ քեզ հա­մար դա­տա­պար­տե­լի։

Մտա­դիր ենք եւ պի­տի ջա­նանք խնդրոյ նիւթ ը­նել, ու­սում­նա­սի­րել գոր­ծի մար­դի­կը շա­հագրգ­ռող հար­ցեր ու ա­նոնց մա­սին կար­ծիք­ներ յայտ­նել։ Կը յու­սանք որ մեր ազ­նիւ ըն­թեր­ցող­նե­րը պի­տի կրնան մեր գրու­թիւնն­նե­րուն մէջ ի­րենց հա­մար օգ­տա­ւէտ գա­ղա­փար­ներ գտնել, ո­րով­հե­տեւ ի՛նչ որ պի­տի գրենք, քա­ղած ենք տնտե­սա­գի­տա­կան գիր­քե­րէ եւ ապ­րած մար­դոց մե­զի տուած փոր­ձա­ռա­կան դա­սե­րէն։

«ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ» 18 Սեպ­տեմ­բեր 1937

Մեր մեծ­հօր Ար­տա­շէս Գալ­փաք­ճեա­նի, մօ­տա­ւո­րա­պէս ութ­սուն տա­րի ա­ռաջ՝ այս սիւ­նակ­նե­րու մէջ հրա­տա­րա­կուած տո­ղե­րը վեր­յի­շել, մե­զի ան­բա­ցատ­րե­լի՜ հա­ճոյք մը կը պատ­ճա­ռէ՝ քա­նի որ ան կը շա­րու­նա­կէ ծա­ռա­յել իր ազ­նի՜ւ ըն­թեր­ցող­նե­րուն, ա՛յ­սօր ալ…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Օ­գոս­տոս 7, 2016, Իս­թան­պուլ