ԱՄՈՒՍՆԱԼՈՒԾՈՒԹԻՒՆ

«Ա­մուս­նու­թիւն» եւ «ա­մուս­նա­լու­ծու­թիւն»՝ եր­կու կա­րե­ւոր մարդ­կա­յին պա­րա­գա­ներ կամ հար­ցեր, որ կը հե­տաքրք­րէ թէ՛ աշ­խար­հա­յին, թէ՛ հո­գե­ւոր կեան­քը։ Ա­մուս­նու­թիւն եւ ա­մուս­նա­լու­ծու­թիւն եր­կու խնդիր­ներ են, որ թէ՛ ան­հա­տա­կան, թէ՛ ըն­կե­րա­յին կեան­քը կը հե­տաքրք­րէ եւ ամ­բողջ կեան­քի ըն­թաց­քը ո­րո­շող՝ պա­տաս­խա­նատուու­թեամբ եւ ան­շուշտ բծախնդ­րու­թեամբ ո­րո­շե­լի եւ գոր­ծադ­րե­լի ի­րա­դար­ձու­թիւն­ներ են։ Ա­մուս­նու­թիւ­նը կը կանգ­նէ «շէնք» մը, իսկ ա­մուս­նա­լու­ծու­մը անխ­նայ եւ ա­նո­ղորմ կեր­պով կը քան­դէ, կը կոր­ծա­նէ շէն­քը։

Հա­սա­րակ, ա­ռօ­րեայ դէպք մը կը հա­մա­րուի ա­մուս­նու­թիւ­նը, սա­կայն ան այն­քան կա­րե­ւոր հանգ­րուան մըն է, որ կ՚ո­րո­շէ ամ­բողջ ա­պա­գայ մը, ա­նո­րոշ բայց տի­րա­կան ժա­մա­նա­կաշր­ջան մը՝ կեանք մը, քա­նի որ ան նպա­տակ ու­նի հասց­նել սե­րունդ­ներ, նոր մար­դեր, ան­հատ­ներ եւ ան­շուշտ ա­նոնց­մով կազ­մուե­լի ըն­կե­րու­թիւ­ն մը, հա­սա­րա­կու­թիւն մը։

Ա­մուս­նու­թիւ­նը լուրջ եւ նո՛յն­քան պա­տաս­խա­նա­տու գործ մըն է՝ շէնք մը կա­ռու­ցա­նել, կազ­մուածք մը կեր­տել, ստեղ­ծա­գոր­ծել, յօ­րի­նել, ուր պի­տի բնա­կին եւ կեանք պի­տի ապ­րին մար­դիկ, եւ պի­տի կազ­մեն ա­պա­գայ ըն­կե­րու­թիւ­նը։

Ար­դա­րեւ, «մարդ» եզ­րը հե­տաքրք­րող ա­մէն ա­րարք լուրջ եւ բծախն­դիր աշ­խա­տանք կը պա­հան­ջէ եւ այդ իսկ պատ­ճա­ռով է, որ պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն կը բեռց­նէ են­թա­կա­նե­րուն ու­սե­րուն վրայ, թէ՛ ան­հա­տա­պէս, թէ՛ հա­ւա­քա­պէս, ինչ­պէս նաեւ ա­նոնք պա­տաս­խա­նա­տու կ՚ըլ­լան ա­պա­գա­յին նկատ­մամբ։ Ի­րա­պէ՛ս ծանր պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն մը կը սպա­սէ ա­մուս­նա­ցող­նե­րուն, ո­րուն գի­տակ­ցու­թիւ­նը ու­նե­ցող­ներ միայն կրնան կազ­մել հաս­տատ եւ ան­խախտ ըն­տա­նիք մը՝ որ պի­տի ըլ­լայ եր­ջա­նիկ ու խա­ղաղ ըն­կե­րու­թեան մը զօ­րա­ւոր եւ ամ­րա­կազմ հի­մը։ Լաւ ըն­տա­նիք­նե­րու ա­մուր հի­մե­րուն վրայ միայն կրնայ բարձ­րա­նալ խա­ղաղ ըն­կե­րու­թեան մը շէն­քը։ Զօ­րա­ւոր ըն­տա­նի­քը հա­ւաս­տի­քը, ա­պա­հո­վա­գիրն է եր­ջա­նիկ, խա­ղաղ ա­պա­գա­յի մը…։

Թէ «լաւ ա­մուս­նու­թիւն» մը ի՞նչ կեր­պով կա­րե­լի կ՚ըլ­լայ կազ­մել։ Լաւ ա­մուս­նու­թիւ­նը, ար­դա­րեւ չի պա­հան­ջեր կա­տա­րեալ այր-մարդ կամ կա­տա­րեալ, ան­թե­րի կին-մարդ։ Ա­մուս­նու­թիւ­նը կը պա­հան­ջէ միա՛յն այր-մարդ եւ կին-մարդ՝ ո­րոնք կը պար­տա­ւո­րուին միա­սին ձգտիլ կա­տա­րե­լու­թեան։ Կա­տա­րեալ եր­կու հո­գի չէ՛ որ կը կազ­մեն ըն­տա­նիք, այլ կազ­մուած ըն­տա­նի­քի մի­ջո­ցով է, որ ա­նոնք կը կա­տա­րե­լա­գոր­ծուին, կը լիա­նան ու կը զօ­րա­նան։ Ուս­տի ա­մուս­նու­թիւ­նը կը կա­տա­րե­լա­գոր­ծէ մար­դը՝ միու­թեան մէջ, զի­րար լրաց­նե­լով, զի­րար ամ­բող­ջաց­նե­լով։ Եւ ու­րեմն ա­մուս­նու­թիւ­նը ամ­բող­ջաց­նող, կա­տա­րե­լա­գոր­ծող, լրաց­նող գոր­ծո­ղու­թեան մը ի­րա­գոր­ծումն է, եւ ու­րեմն շուրջ եւ խո­հեմ աշ­խա­տան­քի մը կը կա­րօ­տի։

Այս ի­րո­ղու­թեան տակ՝ պահ մը մեր ու­շադ­րու­թիւ­նը դարձ­նենք ա­մուս­նա­լու­ծու­թեան։ Ու­րեմն, ա­մուս­նա­լու­ծու­թիւ­նը հա­կա­դիր, հա­կա­ռակ գոր­ծու­նէու­թիւնն է ա­մուս­նու­թեան, այ­սինքն ձգտում մը՝ ան­կա­տա­րու­թեան, շի­նուա­ծը, կա­ռու­ցուա­ծը, ամ­բող­ջա­ցու­ցուա­ծը ան­ջա­տե­լու՝ քան­դե­լու, ի­րար­մէ բաժ­նե­լու, կոր­ծա­նե­լու ա­րարք մը։ Պարզ տրա­մա­բա­նու­թեամբ՝ ա­մուս­նու­թիւ­նը դրա­կան է, իսկ ա­մուս­նա­լու­ծու­թիւ­նը՝ բա­ցա­սա­կան, ժխտա­կան եւ մեր­ժո­ղա­կան։

Եւ դար­ձեալ բա­նա­կա­նու­թիւ­նը մար­դուս ցոյց կու տայ, թէ՝ դրա­կա­նը լա՛ւ է, բա­րի եւ օգ­տա­կար, իսկ ժխտա­կա­նը՝ գէշ է, չար է, վնա­սա­կա՛ր է։

Կը հե­տե­ւի, թէ ա­մուս­նա­լու­ծու­մը նուրբ հարց մըն է, քա­նի որ կը ստեղ­ծէ այն­պի­սի ու­ժեղ զգա­ցում­ներ եւ հե­տե­ւանք­ներ այն մար­դոց մէջ՝ ո­րոնք ան­կէ կը տու­ժեն եւ կ՚ազ­դուին զա­նա­զան ձե­ւե­րով։ Ո­մանք կը տես­նեն զի­րենք կամ ի­րենց մեր­ձա­ւոր­նե­րը՝ որ­պէս «ա­մուս­նա­լու­ծու­թեան զոհ»եր։

Մէ­կը՝ որ ինք­զինք կամ իր ոե­ւէ սի­րե­լին զո­հուած նկա­տէ ո­րե­ւէ պատ­ճա­ռով մը, այդ կը նշա­նա­կէ, թէ վնա­սա­կար եւ վատ վի­ճա­կով մը դի­մա­ւո­րուած է։ Եւ ընդ­հան­րա­պէս, ա­մէն ան­ջա­տում, ա­մէն բա­ժա­նում, ա­մէն քան­դում գէշ տպա­ւո­րու­թիւն մը կը թո­ղու մար­դոց վրայ…։

Սա­կայն կան նաեւ ան­ձեր՝ ո­րոնք այդ բա­ժա­նու­մը կը նկա­տեն որ­պէս շահ, որ­պէս օ­գուտ՝ ի­րենց կեան­քի ըն­թաց­քը բա­րե­լա­ւող, բա­րե­փո­խող պա­տե­հու­թիւն, ա­զա­տա­րար գօ­տի։

Ո­մանք ա­մուս­նու­թիւ­նը կը հա­մա­րեն որ­պէս չա­փա­նիշ յա­ջո­ղու­թեան, իսկ ստու­գա­նիշ՝ ձա­խո­ղու­թեան եւ փաստ ան­յա­ջո­ղու­թեա՛ն։

Ու­րիշ­ներ կը մտա­ծեն՝ հիմ­նա­կան ելք եւ լու­ծում կեան­քի խո­չըն­դոտ­նե­րուն, դժուա­րու­թիւն­նե­րուն ա­մուս­նու­թիւ­նը եւ շատ բան կը սպա­սեն ա­մուս­նու­թե­նէն։ Կեր­պով մը, կեան­քի նե­ղու­թիւն­նե­րէն փրկուե­լու մի­ջոց կը հա­մա­րեն ա­մուս­նու­թիւ­նը՝ միու­թեամբ զօ­րա­նա­լու մտա­ծու­մով։

Այս բո­լոր դէպ­քե­րուն ա­մուս­նա­լու­ծու­մը խո­րա­պէս կ՚ազ­դէ մար­դոց վրայ, ըն­տա­նիք­նե­րու վրայ եւ ան­շուշտ ըն­կե­րու­թեան վրայ։

Մտա­հո­գիչ է ան­շուշտ պա­րա­գան, բայց այս ար­գելք պէտք չէ ըլ­լայ, որ մարդ կորսնց­նէ իր յոյ­սը բա­րու­թեան նկատ­մամբ։ Ի­րա­տես ըլ­լալ պէտք չէ որ մարդս ա­ռաջ­նոր­դէ յա­ռե­տե­սու­թեան՝ ա­մէն ին­չի ժխտա­կան կող­մը տես­նե­լու վատ ու վնա­սա­կար տրա­մադ­րու­թեան։

Ա­մէն ին­չի գէշ կող­մը տես­նող մէ­կը յու­սալ­քուած մէկն է՝ ո­րուն հա­մար կեան­քը ո՛չ ի­մաստ եւ ոչ ալ նպա­տակ ու­նի։ Այ­լա­պէս մարդ պէտք է լու­ծում փնտռէ, ելք փնտռէ, ո­րո­շում ո­րո­նէ կեան­քի դժուա­րու­թիւն­նե­րուն, նե­ղու­թիւն­նե­րուն, տա­ժան­քին, փո­խա­նակ հա­տա­նե­լու, կտրե­լու, բաժ­նե­լու ան­դա­մը՝ մա­սը որ նե­ղու­թեան կամ դժուա­րու­թեան մատ­նուած է։

Ու­րիշ խօս­քով՝ փո­խա­նակ նե­ղուո­ղը զո­հե­լու պէտք է նե­ղու­թիւ­նը չէ­զո­քաց­նել՝ մէջ­տե­ղէն վերց­նել կամ ազ­դե­ցու­թիւ­նը կորսնց­նել տալ։

Ար­դա­րեւ ա­մուս­նա­լուծ­ման պա­րա­գա­յին ալ՝ պէտք է ո՛չ թէ ա­մուս­նու­թիւ­նը լու­ծել, այլ ա­մուս­նու­թեան մէջ հար­ցե­րը, վի­ճե­լի կէ­տե­րը, խնդիր­նե­րը լու­ծել, եւ ա­մուս­նու­թեամբ կազ­մուած միու­թիւ­նը միշտ հաս­տատ պա­հել։ Ուս­տի բնա­կա­նը ո՛չ թէ բա­ժա­նում, այլ միու­թի՛ւնն է։

Ա­մուս­նա­լու­ծու­մը ին­չո՞ւ սո­վո­րա­կան է դար­ձած։ Նախ այն է պատ­ճա­ռը՝ քա­նի որ ա­մուս­նու­թեան ի­մաս­տի եւ նպա­տա­կի գի­տակ­ցու­թիւ­նը կը պակ­սի ընդ­հան­րա­պէս։ Այն գա­ղա­փա­րը տի­րա­կան է, թէ՝ ա­մուս­նու­թիւ­նը սո­վո­րա­կան, պարզ եւ հա­սա­րակ բան մըն է։ Այս պատ­ճա­ռով ալ ան ա­ւե­լի կա­րե­ւոր եւ բարձր ար­ժէք­նե­րու, վսեմ կար­ծուած գա­ղա­փար­նե­րու եւ եր­բեմն ալ մարդ­կա­յին կիր­քե­րու սպառ­նա­լի­քին տակ է։

Դար­ձեալ, ընդ­հան­րա­պէս տի­րա­կան է այն կար­ծի­քը՝ թէ ա­մուս­նու­թիւ­նը անձ­նա­կան փոխ­յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու եւ ան­հա­տա­կան կա­պակ­ցու­թեան միու­թիւն մը, հա­մա­ձայ­նու­թիւն մըն է։ Եւ դժբախ­տա­բար ա­մուս­նու­թեան միու­թիւ­նը, շա­տե­րու հա­մար «փորձ­քար» մը կամ փոր­ձա­ռու­թեան շրջան մը կը հա­մա­րուի՝ իբր թէ լա­ւա­գոյն ա­մուս­նա­կան մի­ջա­վայ­րը կամ պայ­ման­նե­րը գտնե­լու հա­մար։ Եւ երբ այս մտադ­րու­թեամբ կամ խոր­հե­լա­կեր­պով կը տես­նուի ա­մուս­նու­թիւ­նը, ար­դէն եւ բնա­կա­նա­բար ըն­դունուած կ՚ըլ­լայ ա­մուս­նա­լու­ծու­մը, ը­սե­լով, թէ՝ փոր­ձուե­ցաւ եւ չյա­ջո­ղուե­ցա՛ւ…։ Մինչ­դեռ ա­մուս­նու­թիւ­նը «յա­ջո­ղու­թեան» կամ «ձա­խո­ղու­թեան» ա­ռար­կայ մը չէ, ա­ռիթ մը կամ եզր մըն ալ չէ՛, այլ «վի­ճակ» մը, ըն­թացք մը՝ կեն­ցա­ղա­կերպ մը, ապ­րե­լա­կերպ մըն է՝ սի­րոյ, հա­ւա­տար­մու­թեան, համ­բե­րու­թեան, համ­բե­րա­տա­րու­թեան, հան­դուր­ժո­ղու­թեան, զո­հո­ղու­թեան վրայ հիմ­նուած։ Այս ար­ժէք­նե­րը եւ մա­նա­ւանդ սէ­րը, ա­նայ­լայ­լե­լի եւ մշտնջե­նա­ւոր ար­ժէք­ներ են եւ ու­րեմն ա­նոնց հի­ման վրայ հաս­տա­տուած ա­մուս­նու­թիւնն ալ պէտք է ան­փո­փոխ եւ մշտա­տե՛ւ ըլ­լայ, ան­շուշտ նկա­տի ու­նե­նա­լով բո­լո­րո­վին բա­ցա­ռիկ եւ ար­տա­կարգ պա­րա­գա­նե­րը՝ հե­տե­ւե­լով այն հա­մո­զու­մին, թէ՝ «հար­կը կը լու­ծէ օ­րէն­քը», այ­սինքն՝ անհ­րա­ժեշ­տու­թեան եւ հար­կադ­րա­կան պա­րա­գա­նե­րու կա­րե­լի է եւ ըն­դու­նե­լի է շե­ղիլ եւ բա­ցա­ռա­բար հա­կադ­րել ընդ­հա­նուր օ­րէն­քին։ Բայց այս չի՛ նշա­նա­կեր, որ ա­մէն պա­րա­գա­յի թոյ­լատ­րե­լի է շե­ղիլ օ­րէն­քին տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րէն։

Ուս­տի «ամ­բողջ մը բաժ­նել» բնա­կա­նու­թեան եւ բա­նա­կա­նու­թեան հա­կա­ռա՛կ է, եւ այս օ­րէն­քին թու­լա­ցու­մը պատ­ճառ կ՚ըլ­լայ ո՛չ միայն ան­հա­տա­կան, այլ մա­նա­ւանդ՝ ըն­տա­նե­կան եւ ըն­կե­րա­յին, ո՛չ միայն ներ­կա­յին, այլ եւ ա­պա­գա­յին ան­դառ­նա­լի եւ ան­դար­մա­նե­լի վնաս­նե­րու…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Սեպ­տեմ­բեր 21, 2015, Իս­թան­պուլ