ՀԱ­ՅԱԴ­ՐՈՇՄ ԱՅ­ԲՈՒ­ԲԵ­ՆԸ

Հայ գի­րե­րու գիւ­տը սկզբնա­կէ՛տն է հա­յադ­րոշմ մշա­կու­թե­նա­կան շար­ժու­մի, հա­յադ­րոշմ գրա­կա­նու­թեան եւ հա­յա­շունչ դպրու­թեան ու դաս­տիա­րա­կու­թեան։ Մէկ խօս­քով, Հայ գի­րե­րու գիւ­տը՝ նոր եւ նո­րո­գուած ըն­կե­րա­յին եւ մշա­կու­թա­յին կեան­քի մը եր­ջան­կա­բեր սկիզբն է։ Հայ գի­րե­րու գիւ­տով շա՜տ բան բա­րե­փո­խուե­ցաւ հայ ժո­ղո­վուր­դին կեան­քին մէջ, թէ՛ ան­հա­տա­կան եւ թէ ըն­կե­րա­յին տե­սա­կէ­տով։ Նոր շուն­չը՝ «նոր կեանք» կը նշա­նա­կէ, եւ այդ նոր շուն­չը ե­ղաւ Մես­րոպ Մաշ­տոց իր ե­զա­կի գիւ­տով՝ ան­գին հայ տա­ռե­րու ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեամբ։ Ար­դա­րեւ մեծ գոր­ծե­րը մեծ մար­դիկ միայն կրնան կա­տա­րել, իսկ հրաշք­նե­րը՝ անն­ման եւ ան­հա­մե­մատ, հո­գիով ու միտ­քով ի­րա­պէս «սո՛ւրբ» մար­դիկ՝ ե­զա­կի անձ­նա­ւո­րու­թիւն­ներ։

Այս ի­մաս­տով «մար­դիկ» ը­սել ճիշդ չէ՛, քա­նի որ այդ հրաշ­քը կրնայ գոր­ծել միայն մէկ մարդ, մէկ հո­գի, ե­զա­կի անձ­նա­ւո­րու­թիւն, ան ալ՝ Մես­րոպ Մաշ­տո՛ց։ Իր ամ­բողջ կեան­քը հա­ւաս­տիքն է իր գոր­ծին՝ իր հրա՜շք ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան։

Կան կեան­քի մէջ «յա­ջող» մար­դիկ, ո­րոնց յա­ջո­ղու­թիւ­նը ա­ռօ­րեայ է, միայն ներ­կան՝ իր շրջա­նը կը հե­տաքրք­րէ։ Կան նաեւ մար­դիկ՝ ո­րոնց գոր­ծը ո՛չ միայն ա­ռօ­րեան, այլ ամ­բողջ ա­պա­գան կը ձե­ւա­ւո­րեն։

Եւ ի­րա­պէս «յա­ջո՛ղ» մար­դը ա­պա­գա­յին վրայ ազ­դող, ա­պա­գան շի­նող, կազ­մա­ւո­րող մարդն է։ Օ­րա­կան յա­ջո­ղու­թիւն­նե­րը ժա­մա­նա­կա­ւոր են՝ կ՚անց­նին ու կ՚եր­թան, ի վեր­ջոյ կ՚ոչն­չա­նան։

Մինչ­դեռ ա­պա­գան ձե­ւա­ւո­րող­նե­րու յա­ջո­ղու­թիւ­նը մշտնջե­նա­ւոր է եւ մնա­յուն, ան­ժա­մա­նա՛կ։

Տե­սէ՛ք, սի­րե­լի­ներ, Մես­րոպ Մաշ­տոց գործ մը կա­տա­րեց, ա­նի­րա­կա­նա­լի կար­ծուած հրաշք մը ի­րա­կա­նա­ցուց, հրա՛շք մը, քա­նի որ սա պա­հուս երբ այս տրուպ գրի­չը այս տո­ղե­րը կը գրէ, կը պար­տի դա՜­րեր ա­ռաջ Մես­րոպ Մաշ­տո­ցի կա­տա­րած հրաշ­քին՝ ե­րա­զի մը ի­րա­կա­նաց­ման, տե­սիլ­քի մը մարմ­նաց­ման։ Եւ իւ­րա­քան­չիւր տառ որ կը գրէ, կը լե­ցուի ե­րախ­տա­գի­տու­թեան ջերմ զգա­ցում­նե­րով։ Հա­պա ե­թէ չըլ­լար այդ բազ­մա­տա­ղանդ սուր­բը, այդ ի­րա­պէս մե՛ծ անձ­նա­ւո­րու­թիւ­նը՝ պի­տի չշար­ժէր, պի­տի չկա­րե­նա­յինք շար­ժել ու գոր­ծա­ծել այս գրի­չը…։

Բնաւ խոր­հա՞ծ էք գրած ա­տեն, սի­րե­լի­ներ, ե­թէ չըլ­լա­յին այս հրա­շա­լի՜ այ­բու­բե­նը, այս տա­ռե­րը, կա­րե­լի պի­տի ըլ­լա՞ր գրիչ շար­ժել…։ Ու­րեմն ա­մէն մէկ տա­ռին, իւ­րա­քան­չիւր նա­խա­դա­սու­թեան ե­րախ­տա­պար­տու­թեամբ պէտք է մտա­բե­րենք, մտա­պէս միա­նանք հրա­շա­գործ սուր­բին՝ Մես­րոպ Մաշ­տո­ցին։ Ար­դա­րեւ ե­զա­կի անձ­նա­ւո­րու­թեան գործն ալ ե­զա­կի ե­ղաւ եւ մնաց որ­պէս մշտնջե­նա­ւոր, մշտա­կայ գործ։

Մշա­կու­թա­յին ա­միս է Հոկ­տեմ­բե­րը, եւ մենք կ՚ու­զենք Հայ գի­րին նուի­րեալ, հո­գեմ­տա­ւո­րա­կան եր­ջան­կա­յի­շա­տակ Շա­հան Ար­քե­պիս­կո­պոս Սվա­ճեա­նի մէկ գրու­թեամբ ճո­խաց­նել մեր հա­մեստ գրու­թիւ­նը։

Ու­րեմն Շա­հան Սրբա­զան սա­պէս կը գրէ.

«Զի Ուր Գանձն Ձեր Է, Անդ Եւ Սիրտք Ձեր Ե­ղի­ցին» (ՂՈՒ­ԿԱՍ ԺԲ 34)

Ա­մէն տա­րի ա­մա­ռուան սկիզբ Հինգ­շաբ­թի մը, Հայց. Ա­ռա­քե­լա­կան Ս. Ե­կե­ղե­ցին մեծ հան­դի­սա­ւո­րու­թեամբ մեր ե­րա­նե­լի թարգ­մա­նիչ ու գիւ­տա­րար Ս. Սա­հակ Պար­թեւ Հայ­րա­պե­տի եւ Ս. Մես­րոպ Մաշ­տոց Վար­դա­պե­տի յի­շա­տա­կի տօ­նը կը կա­տա­րէ։ Այն օ­րը պա­տա­րա­գի ըն­թաց­քին կար­դա­ցուած Ա­ւե­տա­րա­նը թե­լադ­րա­կան պատ­կե­րով մը, մեզ շատ կա­րե­ւոր մտա­ծու­մի մը կ՚ա­ռաջ­նոր­դէ։

Մեր Տէ­րը Յի­սուս կ՚ը­սէ մե­զի. «Ո­րով­հե­տեւ ուր որ ձեր գանձն է, այն­տեղ ալ ձեր սիր­տե­րը պի­տի ըլ­լան» (ՂՈՒ­ԿԱՍ ԺԲ 34)։­

Այս տա­րի ազ­գո­վին, հպար­տու­թեամբ, Հայ հնչա­կան նշա­նագ­րե­րուն, այ­սինքն գրոց գիւ­տի 1600-ա­մեա­կի տօ­նը պի­տի կա­տա­րենք։

Ե. դա­րէն մին­չեւ այ­սօր, գի­րե­րու գիւ­տը, կրթա­կան ու թարգ­ման­չա­կան բազ­մա­կող­մա­նի հարս­տու­թեամբ, քրիս­տո­նէա­կան քա­ղա­քակր­թու­թեան ու ստեղ­ծա­րար տա­ղան­դին «գան­ձա­րան»ը ե­ղած է մե­զի հա­մար։ Այժմ կ՚ապ­րինք 21-րդ դա­րու մէջ։ Աշ­խար­հի այ­սօ­րուան տուեալ դժուա­րին պայ­ման­նե­րը նկա­տի առ­նե­լով ի՛նչ պէտք է ը­նէ հայ ժո­ղո­վուր­դը, իր տոհ­միկ ինք­նու­թիւ­նը պա­հե­լու հա­մար։

Փաթ­թուի՞լ այդ սուրբ «գանձ»ին, թէ ոչ մեր սրտե­րէն զայն հե­ռու պա­հել։

Մենք ո՛ւր որ եր­թանք, ան­մի­ջա­պէս կը կա­ռու­ցա­նենք հո­յա­շէն տա­ճար­ներ, կրթա­կան ու մշա­կու­թա­յին փայ­լուն շէն­քեր։ Գո­վե­լի աշ­խա­տանք­ներ են ա­սոնք, ո­րով­հե­տեւ մեր քա­ղա­քա­կիրթ ազգ մը ըլ­լա­լու ան­բե­կա­նե­լի կամ­քին յատ­կու­թիւն­նե­րը կը բնո­րո­շեն։

Բայց պէտք է նաեւ գիտ­նանք որ ազգ մը, «ազգ» ը­նո­ղը իր լե­զուի միու­թիւնն է։ Յե­տոյ՝ կու գայ մեր ըն­տա­նե­կան յար­կե­րէն ներս, պատ­մա­կա­նօ­րէն ժա­ռան­գուած հայ ա­նուն­նե­րու գոր­ծա­ծու­թիւ­նը։ Ու­րեմն ու­շա­դիր ըլ­լանք, որ մեր նո­րա­հաս զա­ւակ­նե­րուն չդնենք ա­նուն­ներ, ո­րոնք ան­հե­թե­թու­թեան ծի­ծա­ղե­լի վի­ճա­կի մէջ կը դնեն են­թա­կան։

Ես, ինքս, կէս դա­րէ ա­ւե­լի, կրօ­նա­կան ու կրթա­կան ծա­ռա­յու­թեանս ըն­թաց­քին, այս ան­մե­կին սխալ­նե­րը տե­սած եմ կարգ մը ըն­տա­նիք­նե­րու մէջ, ու­րիշ սխալ­նե­րու կար­գին։

Անձ­նա­պէս վկայ ե­ղած եմ օ­րի­նա­կե­լի դէպ­քի մը, որ կ՚ու­զեմ զայն մեր հայ սի­րե­լի ըն­տա­նիք­նե­րուն ու­շադ­րու­թեան, գնա­հա­տու­թեան յանձ­նել։ Յի­սուն տա­րի ա­ռաջ, երբ նոր ա­բե­ղայ էի, զիս Պա­ղես­տի­նի Հայ­ֆա քա­ղա­քին ու Գա­լի­լիոյ շրջա­կայ­քի հո­գե­ւոր տես­չու­թեան նշա­նա­կե­ցին։ Տի­բե­րիոյ լճին ե­զեր­քը, Կա­փառ­նաու­մի մօտ, Ա­մե­րի­կեան հաս­տա­տու­թեան մը մէջ պաշ­տօ­նա­վա­րող հայ ըն­տա­նիք մը զիս ի­րենց ե­րա­խա­նե­րուն մկրտու­թիւ­նը ը­նե­լու հա­մար Տի­բե­րիա հրա­ւի­րե­ցին։ Գա­ցի։ Տե­սայ, որ զա­ւակ­նե­րուն հայ­րը հայ է, իսկ իր կի­նը՝ անգ­­լիա­ցիի կեր­պա­րան­քով՝ իր­լան­տա­ցի կին մըն էր։

Նախ քիչ մը ընդվ­զում ու­նե­ցայ։ Բայց օ­տա­րազ­գի կի­նը երբ սկսաւ շատ մա­քուր հա­յե­րէն լե­զուով խօ­սիլ, ապ­շե­ցայ եւ ու­րա­խա­ցայ։ Յե­տոյ երբ ե­կաւ խօս­քը իր զա­ւակ­նե­րուն մկրտու­թեան ա­նուն­նե­րուն, ան մեծ հրճուան­քով ը­սաւ. «Մեծ ման­չուս ա­նու­նը Վա­հագն պի­տի դրուի, իսկ կրտսե­րին՝ Ար­տա­ւազդ», եւ շա­րու­նա­կեց իր խօս­քը եւ ը­սաւ. «Հայ ազ­գը այս ու ա­սոնց նման ա­նուն­նե­րը կը գոր­ծա­ծէ հինգ հա­զար տա­րի­նե­րէ ի վեր…»։

Մկր­տու­թեան ա­րա­րո­ղու­թե­նէ յե­տոյ հիւ­րա­սի­րու­թեան պա­հուն մտեր­մա­բար ը­սաւ ին­ծի. «Հա­յոց մայ­րերն ու հայ­րե­րը հա­յե­րէն լե­զուով պէտք է խօ­սին ի­րենց զա­ւակ­նե­րուն հետ, ինչ­պէս որ ես կ՚ը­նեմ, հա­կա­ռակ օ­տա­րազ­գի ըլ­լա­լուս։ Ան­շուշտ պի­տի սոր­վին օ­տար լե­զու­ներ ալ»։­

Այս խօս­քե­րէն վերջ իր ճոխ գրա­դա­րա­նէն բե­րաւ Ս. Գրի­գոր Նա­րե­կա­ցիի «Ա­ղօ­թա­մա­տեան»ը, համ­բու­րեց ու կրօ­նա­կան ներշն­չու­մով կար­դաց մի քա­նի հա­տուած­ներ, եւ իր կար­դա­ցած ա­ղօթք­նե­րը սքան­չե­լի՜ հայ ա­ռո­գա­նու­թեամբ՝ գրա­բա­րէ աշ­խար­հա­բա­րի թարգ­մա­նեց։

Իս­կա­պէս զար­մա­ցայ ու հիա­ցայ այս օ­տար կնոջ վրայ։

Մեր ԳՐՈՑ ԳԻՒ­ՏԻ 1600-ա­մեա­կի ա­ռի­թով պի­տի փա­փա­քէի, որ մեր հայ մայ­րե­րը, ո­րոնց մէջ ան­շուշտ թէ կան ընտ­րեալ ու գի­տա­կից մայ­րեր, մնա­ցեալ­նե­րը ե­ռան­դուն ու ան­խոնջ սի­րով թող կեր­տեն ի­րենց զա­ւակ­նե­րուն ներ­կայ ու ա­պա­գայ նկա­րա­գի­րը, միշտ հե­ռու մնա­լով ե­սա­կեդ­րոն հա­կում­նե­րէ ու անտ­րա­մա­բան, քմա­հաճ, սնա­մէջ հրա­պոյր­նե­րէ, որ կը բե­րեն ըն­տա­նե­կան յու­սավ­րի­պում­ներ, ո­րոնց գլխա­ւորն է, ներ­կա­յիս շատ տես­նուած՝ տա­րա­մուս­նու­թիւն­նե­րը…։

Սի­րե­լի հա­յրեր ու մայ­րեր, ե­կե­ղեց­ւոյ ու կրօն­քի սպա­սա­ւոր­ներ, գրչի յար­գար­ժան մշակ­ներ, նուի­րեալ դաս­տիա­րակ ու­սու­ցիչ­ներ, մա­մու­լի մշտա­ջան սպա­սար­կող­ներ, ձեր առ­ջեւ դրուած կայ եր­կու ԳԱՆ­ՁԵՐ, մին նիւ­թա­կան գանձն է, ո­րուն մէջ կան ոս­կի, ար­ծաթ ու թան­կար­ժէք ի­րեր։ Ար­հա­մար­հե­լի չե՛ն ա­սոնք, ե­թէ ար­դար վաս­տա­կով շա­հուած են եւ ի պա­հան­ջել հար­կին, բա­րի գոր­ծե­րու հա­մար կը ծախ­սէք։

Բայց կայ նաեւ Ս. Ա­ւե­տա­րա­նի ԳԱՆ­ՁԱ­ՆԱ­Կը, ո­րուն մէջ կայ գի­րը, գիր­քը, հա­ւատ­քը, պատ­մու­թիւ­նը, մշա­կոյ­թը եւ հրայր­քը, այ­սինքն սրտի կրա­կը։ Այս թան­կա­գին հարս­տու­թիւն­նե­րը զմեզ հե­ռու պի­տի պա­հեն կրօ­նա­կան տգի­տու­թիւն­նե­րէ, ան­տար­բե­րու­թիւն­նե­րէ։

Մարդ­ա­կե­րտում եւ հա­յա­կեր­տու­մը թող միշտ ծա­ւա­լի մեր ե­կե­ղեց­ւոյ եւ ըն­տա­նե­կան կեան­քին մէջ։

Բարձ­րեալ եւ ա­մե­նա­կա­րող Աս­տուած Իր Հո­գիի շնորհք­նե­րով զօ­րաց­նէ մեզ, որ­պէս­զի խո­հե­մու­թեամբ, ի­մաս­տու­թեամբ եւ սրբու­թեամբ ար­դիւ­նա­ւո­րենք մե­զի պար­գե­ւուած կեան­քի օ­րե­րը։

ՇԱ­ՀԱՆ ԱՐ­ՔԵ­ՊԻՍ­ԿՈ­ՊՈՍ ՍՎԱ­ՃԵԱՆ
(2005)

Ե­րախ­տա­գի­տու­թեամբ կ՚ող­ջու­նենք բո­լոր ա­նոնք, որ հա­ւա­տար­մօ­րէն կը ծա­ռա­յեն Հայ գի­րին, գրա­կա­նու­թեան եւ կը տե­ւա­կա­նաց­նեն, կ՚ապ­րեց­նեն մե­ծանձն Ս. Մես­րոպ Մաշ­տո­ցի հրա­շա­կերտ ու ան­մահ գոր­ծը։

Մշտա­վառ՝ թո՛ղ փայ­լի Հայ գի­րը…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Սեպ­տեմ­բեր 26, 2015, Իս­թան­պուլ