ԼՈՅՍԻՆ ՄԷՋ Կ՚ԱՃԻ ՅՈՅՍԸ

Փոր­ձա՞ծ էք բնաւ քա­լել մու­թիւն մէջ։ Հա­ւա­նա­բար կեան­քի մէջ պա­տա­հած է որ գո­նէ մի քա­նի ան­գամ քա­լե­լու ստի­պուինք խա­ւա­րի մէջ՝ ուր լոյ­սը ծած­կուած է մեր տե­սո­ղու­թե­նէն։ Քա­լած ենք այդ խա­ւար ճամ­բուն մէջ՝ յա­ճախ խար­խա­փե­լով, վա­խով եւ ա­ռանց գիտ­նա­լու, թէ ո՛ւր կ՚եր­թանք։

Ար­դա­րեւ, մու­թը, խա­ւա­րը ա­նո­րո­շու­թիւն է. ան­գի­տակ­ցու­թիւն, որ ծած­կուած է ա­մէն ճշմար­տու­թիւն, ստու­գու­թիւն եւ միա՛յն ան­ծա­նօթ, միա՛յն շփոթ եւ միայն մռայլ մի­ջա­վայր մը։ Մու­թը խա­ւա­րով կը պա­տէ նաեւ մարդ­կա­յին միտ­քը, զգա­ցում­նե­րը եւ ամ­բողջ կեան­քը։ Մու­թը յու­սա­հա­տու­թեան կը մատ­նէ մար­դը։

Մինչ­դեռ ո՛չ մէկ խա­ւար կար­ծուա­ծին չափ խա­ւար է, ո՛չ մէկ մութ այն­քան մո՛ւթ է, որ յու­սա­հա­տու­թեան մատ­նէ մար­դը, քա­նի որ ա­մէն մու­թի, ա­մէն խա­ւա­րի մէջ, ան­պայ­մա՛ն լոյ­սի նշոյլ մը կա՛յ։

Եւ ա­հա­ւա­սիկ, երբ մարդ անդ­րա­դառ­նայ այդ անն­շան բայց ի­րա­կան լոյ­սին, իր մո­լո­րած, տրտում սիր­տը կը լու­սա­ւո­րուի, կը լե­ցուի յոյ­սով եւ մեծ հրճուան­քով։ Խա­ւա­րէն լոյ­սի բա­ցուող ճեղ­քը կեան­քի տա­նող լայն ճամ­բու մը կը վե­րա­ծուի…։

Այս պատ­ճա­ռով է որ կ՚ը­սենք.- ա­մէն խա­ւար իր մէջ ու­նի լոյս, եւ ա­մէն լոյս իր հետ ու­նի յոյ­սը։ Այս ի­մաս­տով՝ լոյ­սը եւ յոյ­սը զի­րար կ՚ամ­բող­ջաց­նեն, զի­րար կը զօ­րաց­նեն եւ միա­սին «կեանք» կ՚ըլ­լան, ո­րոնք ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան հի­մե­րը կը կազ­մեն։

Աս­տուած «Լոյս ըլ­լա՛յ» ը­սաւ եւ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան ա­ռա­ջին հի­մը դրուե­ցաւ եւ լոյ­սը իր հետ բե­րաւ յոյ­սը՝ կեան­քին, յոյ­սը՝ լի­նե­լու­թեա՛ն։

Լոյ­սին զօ­րու­թեամբ «ներ­քին ուժ» մը կը մղէ ա­մէն ինչ եւ կը սկսի «ըլ­լալ», կը սկսի գո­յու­թիւն ու­նե­նալ, կեանք առ­նել եւ ապ­րիլ։ Ե­թէ չըլ­լայ լոյ­սը, կեան­քը կը վտան­գուի, յոյ­սը կը կորսնց­նէ իր էու­թիւ­նը եւ խա­ւա­րը կը տի­րէ. ա­նո­րո­շու­թիւն, յու­սալ­քու­թիւն, ան­գի­տու­թիւն եւ շփոթ։ Խա­ւա­րին մէջ կը տի­րէ վա­խը, երբ վա­խը տի­րա­կան է, այ­լեւս հոն կը վեր­ջա­նայ սէ­րը. սէ­րը՝ որ կեան­քի պատ­ճառն է։

Լոյ­սով, մարդ գի­տէ ա­մէն ինչ՝ գի­տէ նաեւ տո­կալ, համ­բե­րել, հան­դուր­ժել, քա­նի որ լոյ­սին մէջ կա՛յ յոյս, լոյ­սին մէջ կա՛յ սէր, ո­րոնք կեան­քը դիւ­րա­տար եւ հա­ճե­լի կ՚ը­նեն։

Լոյ­սը մար­դուս յո՛յսն է. ակն­կա­լուած եր­ջան­կու­թեան ի­րա­կա­նաց­ման ա­մուր եւ հաս­տատ ե­րաշ­խի՛­քը։ Եւ սա ստոյգ է, որ ա­ռանց լոյ­սի եւ յոյ­սի անհ­նար է կեան­քը՝ ա­նոր պահ­պա­նու­մը եւ  տե­ւա­կա­նա­ցու­մը։ Լոյ­սէն ծա­գած յոյ­սը կրա­ւո­րա­կան չէ՛, այլ՝ ներ­գոր­ծա­կա՛ն։ Քա­նի որ յոյ­սը ճշմար­տա­պէս «յո՛յս» է, երբ մար­դուն էու­թեան մէջ է, ա­նոր մէջ ա­նոր միա­ցած, ան­կէ ան­բա­ժան։ Յոյ­սը «յո՛յս» է, երբ մե՛րն է։ Մարդ երբ կը յու­սայ՝ կը յու­սայ Գե­րա­գոյ­նին, Ա­րար­չին եւ Նա­խախ­նա­մին, որ է մար­դուս հաս­տա­տուն, ա­նայ­լայ­լե­լի եւ մշտնջե­նա­ւոր Յո՛յ­սը։

Լոյ­սե­րու ա­մե­նէն պայ­ծառն է՝ յոյ­սի լոյ­սը։

Հոն ուր լոյս կայ, հո՛ն կայ կեանք, հո՛ն կայ կեն­դա­նու­թիւն, Ա­րար­չին եւ Նա­խախ­նա­մին զօ­րու­թիւ­նը։ Եւ յոյսն է, որ խա­ւա­րը լոյ­սի կը փո­խար­կէ, գի­շե­րը՝ ա­ռա­ւօ­տի, տրտմու­թիւ­նը՝ ու­րա­խու­թեան եւ մա­հը՝ կեան­քի կը վե­րա­ծէ։

Եւ ա­հա­ւա­սիկ, այս կէ­տին՝ մա­հուան կեան­քի վե­րա­ծուե­լու ի­րո­ղու­թեան մէջ է, որ իմ­սատ կը ստա­նայ Կէօ­թէի վեր­ջին խօս­քը՝ մա­հուան ան­կող­նին մէջ. «Լո՛յս, Ա­ւե­լի Լոյս»։ Քա­նի որ լոյ­սը կեանք է, եւ այս մեծ միտ­քը հասկ­ցած էր ա­սի­կա։

Ո­ւեմն, սի­րե­լի՜­ներ տես­նենք, թէ մեր սի­րե­լի եւ ազ­նիւ բա­րե­կամ Տքթ. Վարդ Շի­կա­հեր ի՛նչ կ՚ը­սէ այս մա­սին իր ի­մաս­տա­լից յօ­դուած­նե­րէն մէ­կուն մէջ։

«ԼՈ՛ՅՍ, Ա­ՒԵ­ԼԻ ԼՈՅՍ»

Գար­նան ա­ռա­ջին օրն է 21-Մար­տը։ Գա­րունն ե­կաւ լու­սա­ւո­րել ու ջեր­մաց­նել մեր հո­գի­նե­րը, լոյս, ա­րեւ ու հրճուանք բե­րաւ։

Ա­ւե­լի քան՝ մէ­կու­կէս դար ա­ռաջ, 21-Մար­տը 22-Մար­տի կա­պող գի­շերն էր։ Գեր­ման մշա­կոյ­թի ռահ­վի­րա­նե­րէն մին՝ Եո­հան Վոլֆ­կանկ Ֆոն Կէօ­թէ, իր կեան­քի վեր­ջին ժա­մե­րուն, հուսկ ճի­գով խօսք կ՚ուղ­ղէր շուր­ջին­նե­րուն, կը հարց­նէր թուա­կա­նը։

-Վսե­մու­թի՛ւն, 21-Մար­տը 22-Մար­տի միաց­նող գի­շերն է, կը պա­տաս­խա­նեն։

-Ու­րեմն՝ գա­րունն սկսեր է ար­դէն, բա­ցէ՛ք պա­տու­հան­նե­րը, որ լո՜յս, ա՛­ւե­լի լոյս ըլ­լայ…

Ու կը փա­կէր քա­նի մը ժամ ետք, իր լու­սա­բաղձ աչ­քե­րը, մեծ գրա­գէ­տը, բա­նաս­տեղ­ծը, ի­մաս­տա­սէ­րը ու գիտ­նա­կան դէմ­քը։

«Գա­րու­նը, որ սկսեր էր Կէօ­թէի մա­հով, կը շա­րու­նա­կուի ամ­բողջ թար­մու­թեամբ», կ՚ը­սէ բա­նաս­տեղծ մը։

Ծա­նօթ է, թէ այ­սօր տար­բե՛ր ի­մաստ­նե­րով կ՚ի­մա­ցուին Գեր­ման հան­ճա­րին վեր­ջին խօս­քե­րը,  ո­րոնք շքեղ լու­սեր­գու­թեան մը հրա­պոյրն ու­նին։ Կը նշա­նա­կեն՝ «մտքի ա՛­ւե­լի պայ­ծա­ռու­թիւն», «ա՛­ւե­լի գի­տու­թիւն», «ա՛­ւե­լի ճշմար­տու­թիւն»։

«Ի­րա՛ւ որ լոյ­սը քաղցր է ու ա­րե­ւը տես­նե­լը ա­խոր­ժե­լի», կ՚ը­սէ Սո­ղո­մոն Ի­մաս­տուն։

Հի­ւան­դը կը բաղ­ձայ որ լու­սա­նայ, ար­շա­լոյ­սը բա­ցուի։ Կը փա­փա­քի որ «լոյ­սը պա­տե­րո­վը տան», այ­սինքն՝ չո՛րս կողմ լու­սա­ւո­րեն։

Սերտ բա­րե­կա­մու­թիւն մը կ՚եղ­բայ­րաց­նէր Շիլ­լէրն ու Կէօ­թէն, գեր­ման բա­նաս­տեղ­ծու­թեան եր­կու ա­ւագ ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը, ո­րոնք միաս­նա­բար կը պաշտ­պա­նէին դա­սա­կան դիր­քերն ու ար­ժէք­նե­րը՝ ընդ­դէմ վի­պա­պաշ­տու­թեան։

Կէօ­թէի ի­մաս­տա­սի­րող միտ­քը ամ­բողջ յի­սո՛ւն տա­րի, տքներ էր լոյ­սի բե­րե­լու հա­մար իր հան­ճա­րի հո­յա­կապ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւ­նը՝ «Ֆաուստ» ող­բեր­գու­թիւ­նը, զոր կ՚ա­ւար­տէր իր մա­հէն տա­րի մը ա­ռաջ։

Կէօ­թէի լու­սեր­գու­թեան որ­քա՜ն կը կա­րօ­տին այ­սօր, լու­սատ մարդ­կու­թիւ­նը եւ մթա­մած աշ­խար­հը, ո­րոնց վրայ կ՚իջ­նեն հետզ­հե­տէ ամ­պեր ու կը ձգտին խա­փա­նել օր ու ա­ռա­ւօտ։

Տքթ. Վարդ Շի­կա­հեր

«ՆՈՅՆ Ա­ՐԵ­ՒՈՒՆ ՏԱԿ», 1996

Կար­ծեմ լոյ­սը ա­ւե­լի լաւ, ա­ւե­լի յստակ կա­րե­լի չէ՛ բա­ցատ­րել, քան Տքթ. Վարդ Շի­կա­հե­րի վե­րո­յի­շեալ տո­ղե­րը։ Ինչ­պէս կ՚ը­սէ հե­ղի­նա­կը, ի­րա­պէս, Կէօ­թէի «Լո՛յս, ա­ւե­լի լոյս» խօս­քը զա­նա­զան մեկ­նա­բա­նու­թիւն­նե­րու ա­ռար­կայ է դար­ձած։ Ա­նոնց­մէ ա­մե­նէն բա­նա­կանն է, ինչ­պէս կը յի­շէ Տքթ. Շի­կա­հեր, «մտքի ա­ւե­լի պայ­ծա­ռու­թիւն», «ա­ւե­լի գի­տու­թիւն», եւ «ա­ւե­լի ճշմար­տու­թիւն» մեկ­նա­բա­նու­թիւ­նը։

Մէկ խօս­քով կա­րե­լի է ը­սել, «կեա՛նք», քա­նի որ մտքի պայ­ծա­ռու­թիւն, գի­տու­թիւն, ճշմար­տու­թիւն, այս բո­լո­րը կը կազ­մեն «կեանք»ը։ Եւ ու­րեմն Կէօ­թէ, այս մեծ միտ­քը, հան­ճա­րը հասկ­ցած եւ անդ­րա­դար­ձած է լոյ­սին կա­րե­ւո­րու­թեան եւ անհ­րա­ժեշ­տու­թեան՝ կեան­քին գո­յու­թեա­նը եւ տե­ւա­կա­նաց­մա­նը հա­մար։

Իր կեան­քի վեր­ջին պա­հե­րուն երբ այս մեծ միտ­քը «լո՛յս, ա­ւե­լի լոյս» կ՚ու­զէ, ա­հա­ւա­սիկ ա­նոր այդ պա­հուն ա­մե­նէն ա­ւե­լի փա­փա­քած բա­նը կ՚ու­զէ «կեա՛նք, ա­ւե­լի կեանք», քա­նի որ ան գի­տէ թէ քիչ յե­տոյ պի­տի վեր­ջա­նայ այն կեան­քը եւ պի­տի տի­րէ մութ ու խա­ւար։ Ուս­տի երբ կ՚ը­սենք լոյ­սը կեա՛նք է, լոյ­սը յո՛յս է, ա­հա­ւա­սիկ Կէօ­թէի այս խօս­քե­րը կ՚ա­պա­ցու­ցա­նեն ա­սի­կա՝ թէ լոյ­սը կեանք է եւ կ՚ա­ճի յոյ­սով։

Եւ երբ լոյ­սը կեանք է, եւ կեան­քը մար­դուս հա­մար հա­ճե­լի, ա­պա ու­րեմն ին­չո՞ւ յա­ճախ կը նա­խընտ­րեն խա­ւա­րը, մու­թը, եւ հոն կար­ծես ա­ւե­լի ա­պա­հով կը զգան ի­րենք զի­րենք։ Բայց ա­մէն մարդ չէ՛ որ կը նա­խընտ­րէ մութն ու խա­ւա­րը, միայն ա­նոնք, որ ի­րենց չար գոր­ծե­րը ա­ւե­լի ա­զատ կ՚ի­րա­գոր­ծեն մու­թին մէջ, եւ չա­րերն են որ ի­րենք զի­րենք  իբր թէ ա­պա­հով կը զգան խա­ւա­րի մէջ։

Ե­րա­նի՜ բա­րի­նե­րուն, ե­րա­նի՜, լոյ­սի մէջ, յոյ­սի՛ մէջ կ՚ապ­րին ի­րենց կեան­քը…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յու­լիս 29, 2016, Իս­թան­պուլ