ԸՆՏԱՆԻՔԸ՝ ՆԵՐՈՒՄԻ ԴՊՐՈՑ

«Նե­րո­ղու­թիւն»ը, ընդ­հա­նուր ա­ռու­մով՝ թո­ղու­թիւնն է պա­տի­ժին կամ հա­տուց­ման՝ այն յան­ցանք­նե­րուն կամ վնաս­նե­րուն հա­մար, ո­րոնց հե­տե­ւան­քը ար­դէն ջնջուած, չե­ղեալ նկա­տուած է։ Նե­րու­մի ի­րո­ղու­թեան լաւ տրա­մադ­րուած ան­ձը այս թո­ղու­թիւ­նը կ՚ըն­դու­նի ո­րո­շուած պայ­ման­նե­րով եւ ներ­գոր­ծու­թեամբ ան­կեղծ զղջու­մի, որ ի վեր­ջոյ ան­տես կ՚առ­նէ կա­տա­րուած յան­ցան­քը կամ վնա­սը։

Եւ երբ «վնաս»ի մա­սին է խօս­քը, ա­սի­կա պէտք է հասկ­նալ ա­ւե­լի շատ բա­րո­յա­կան ի­մաս­տով, մա­նա­ւանդ ար­ժա­նա­պա­տուու­թեան վի­րա­ւո­րան­քի ա­ռու­մով, ա­տե­լու­թեան են­թար­կուած եւ «վշտա­ցած» ըլ­լա­լու հո­գե­վի­ճա­կով։ Ան­շուշտ որ նիւ­թա­կան վնաս­նե­րու ալ հա­տու­ցու­մը եւ կամ մարմ­նա­կան վի­րա­ւո­րանք­նե­րու ալ պա­տի­ժը կրնայ նե­րու­մի ա­ռար­կայ ըլ­լալ, ո­րոշ պայ­ման­նե­րու ներ­քեւ, օ­րի­նա­կան տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րու սահ­ման­նե­րուն մէջ։ Կարգ մը նե­րում­նե­րու չա­փը եւ սահ­մա­նը կ՚ո­րո­շուի օ­րէն­քի տուեալ տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րու նկատ­մամբ։ Այս կը նշա­նա­կէ, որ հա­սա­րա­կու­թիւ­նը հե­տաքրք­րող եւ ըն­կե­րու­թեան վնաս պատ­ճա­ռող յան­ցանք­նե­րու նե­րու­մը անձ­նա­կան նե­րու­մի ա­զատ կամ­քի թո­ղուլ կա­րե­լի չէ, քա­նի որ հոն վնա­սուո­ղը կամ վի­րա­ւո­րուո­ղը ան­հա­տը չէ, այլ՝ ըն­կե­րու­թիւ­նը, մա­սամբ կամ ամ­բող­ջու­թեամբ։

Ու­րեմն նե­րու­մի գոր­ծադ­րու­թեան ժա­մա­նակ այս տար­բե­րու­թիւ­նը պէտք է նկա­տի առ­նել եւ նե­րու­մին սահ­մա­նը ըստ այնմ ո­րո­շել եւ գոր­ծադ­րել։ Հո­գե­ւոր կեան­քի մէջ կրնայ ա­մէն յան­ցանք նե­րուիլ, քա­նի որ ան մար­դուս նե­րաշ­խար­հին կը պատ­կա­նի. իսկ քա­ղա­քա­կան-աշ­խար­հա­յին կեան­քի մէջ պէտք է նկա­տի ու­նե­նալ ըն­կե­րա­յին կեան­քը, հա­սա­րա­կաց կեան­քը, որ բո­լո­րո­վին տար­բեր մարզ մը կը կազ­մէ եւ պէտք է զա­նա­զա­նել ան­հա­տա­կան կեան­քէն։

Ար­դա­րեւ «նե­րում»ը կը նմա­նի դե­ղա­հա­տի՝ չա­փա­ւոր պէտք է օգ­տա­գոր­ծուի եւ չա­փա­զանց գոր­ծա­ծու­թիւ­նը եւ կամ ան­տե­ղի օգ­տա­գոր­ծու­մը ո՛չ թէ օ­գուտ, այլ մա­նա­ւանդ, վնաս կը պատ­ճա­ռէ։ Ինչ­պէս դե­ղա­հա­տի եւ նոյն­պէս նե­րու­մի գոր­ծա­ծու­թիւ­նը ե­թէ շե­ղի իր նպա­տա­կէն վնա­սը կը կրկնա­պատ­կուի, քա­նի որ սխա­լը սխա­լով շտկել կա­րե­լի չէ, ա­ւե­լի մեծ սխալ­նե­րու պատ­ճառ կը դառ­նայ…։

Ու­րեմն, նե­րու­մը պէտք է չափ, կշիռ եւ մա­նա­ւանդ սահ­ման ու­նե­նայ եւ ըստ այդ չա­փե­րուն գոր­ծադ­րուի՝ ո՛չ ա­ւե­լի, եւ ո՛չ պա­կաս. տե­ղին եւ ժա­մա­նա­կի՛ն, որ­պէս դեղ գոր­ծա­ծուե­լու է, որ­պէս­զի օգ­տա­կար ըլ­լայ եւ նպա­տա­կա­յար­մար։ Նե­րու­մը շնորհ մը չէ, այլ մարդ­կա­յին բնա­կան ա­րարք մը, ա­մէն յան­ցա­ւոր, ան­շուշտ զղջա­լու պայ­մա­նով, նե­րու­մի գոր­ծադ­րու­թիւ­նը պա­հան­ջե­լու ի­րա­ւուն­քը ու­նի։

Հո­գե­ւոր ի­մաս­տով զղջա­ցող եւ նե­րում խնդրող մէ­կուն պէ՛տք է նե­րել՝ քա­նի որ նե­րու­մը կրօ­նա­կան պար­տադ­րու­թիւն մըն է։ Ուս­տի ան­մեղ, անս­խա­լա­կան մարդ գո­յու­թիւն չու­նի, ու­րեմն իւ­րա­քան­չիւ­րը պէտք է նե­րէ ու­րի­շին, քա­նի որ ա­մէն մէ­կը՝ մէկ ու­րի­շին, ի­րա­րու պար­տա­կան է եւ պար­տա­ւոր։ Այ­լա­պէս «ան­մեղ եւ անս­խա­լա­կան մա՛րդ չկայ» խօս­քը կը նշա­նա­կէ, որ ա­մէն մարդ ի­րա­րու նկատ­մամբ սխա­լանք մը, յան­ցանք մը, մեղք մը գոր­ծած է եւ կամ կրնայ գոր­ծել եւ ու­րեմն պէտք է ի­րա­րու նե­րել եւ ար­դա­րա­նալ ի­րա­րու նկատ­մամբ։ Ե­թէ հար­ցին այս տե­սան­կիւ­նէն նա­յինք, նե­րու­մը պար­տա­ւո­րու­թիւն մըն է, քա­նի որ նե­րողն ալ պէտք ու­նի ու­րի­շին նե­րու­մին։ Բայց, ինչ­պէս ը­սինք, ա­սի­կա պէտք է ու­նե­նայ չափ, կշիռ եւ սահ­ման, այ­լա­պէս նե­րու­մը դուրս կու գայ պար­տա­ւո­րու­թիւն մը, ստի­պո­ղու­թիւն մը ըլ­լա­լէ։

«Նե­րում»ի մէջ ու­րիշ հարց մըն ալ սա է, թէ՝ նե­րե­լու հա­մար պէ՞տք է նաեւ մոռ­նալ։

Ար­դա­րեւ, ո­մանք կ՚ը­սեն, թէ նե­րե­լու հա­մար պէտք է մոռ­նալ գոր­ծուած սխա­լը կամ կա­տա­րուած յան­ցան­քը։

«Կը նե­րեմ, բայց չե՛մ մոռ­նար», կ՚ը­սէր Ման­տէլ­լա։ Ար­դա­րա­ցի էր ան, քա­նի որ մարդ ե­թէ մոռ­նայ պա­տա­հա­ծը, ա­պա ու­րեմն ի՞նչ բան պի­տի նե­րուի. մոռ­ցուած ա­րար­քի մը նե­րել ի՞նչ նշա­նա­կու­թիւն ու­նի, կամ ի՞նչ ար­ժէք կը ներ­կա­յաց­նէ նե­րում մը՝ ո­րուն նիւ­թը սրբուած է միտ­քե­րէ եւ այ­լեւս ո­րե­ւէ ազ­դե­ցու­թիւն կամ հե­տե­ւանք չու­նի։ Ու­րեմն, բա­նա­կա­նու­թեան հա­կա­ռա՛կ կը թուի՝ «մոռ­նալ» եւ «նե­րել», քա­նի որ մոռ­ցուած ո­րե­ւէ ա­րարք գո­յու­թիւն չու­նի այ­լեւս եւ ու­րեմն «նե­րել» կամ «չնե­րե՛լ» ար­ժէք մը չի ներ­կա­յաց­ներ։

Մինչ­դեռ, չմոռ­նալ, յի­շել ա­րար­քը եւ այդ վի­ճա­կով նե­րել՝ նե­րու­մի ա­ւե­լի կը պատ­շա­ճի, նպա­տա­կա­յար­մար է եւ պէտք է նե­րել «ներ­կա՛յ ա­րարք» մը, ազ­դե­ցու­թիւ­նը չկորսնց­նող յան­ցանք մը, շե­ղում մը կամ վի­րա­ւո­րանք մը, մար­դուս ցաւ եւ վիշտ պատ­ճա­ռող ա­րարք մը, այ­լա­պէս ե­թէ այս բո­լո­րը մոռ­ցուին, ի՞նչ պի­տի ըլ­լայ նե­րու­մին պատ­ճա­ռը կամ նիւ­թը. մէկ խօս­քով՝ մոռ­ցուած ա­րարք մը ի՞նչ նշա­նա­կու­թիւն եւ ի՞նչ ար­ժէք պի­տի ու­նե­նայ։

«Չմոռ­նալ» պէտք է նաեւ երկ­րորդ կա­րե­ւոր պատ­ճա­ռով մը։

Ը­սուե­ցաւ որ մարդ սխա­լա­կան է՝ միշտ կրնայ շե­ղում­ներ ու­նե­նալ, սխալ­ներ գոր­ծել եւ բնա­կան է, որ կրկնէ յա­ճախ իր սխալ­նե­րը, այս ի­մաս­տով ան­մեղ մարդ չկա՛յ եւ ու­րեմն մարդ ա­մէն ա­տեն կրնայ սխա­լիլ։ Երբ մոռ­ցուին կա­տա­րուած սխալ­նե­րը, յան­ցանք­նե­րը, ա­նոնք միշտ կրնան կրկնուիլ, նո­րո­գուիլ, որ­պէս «ա­ռա­ջին ան­գամ»։ Մինչ­դեռ ե­թէ չմոռ­ցուին, մարդ կը զգու­շա­նայ զա­նոնք կրկնե­լէ, գո­նէ ա­ւե­լի քիչ կը սխա­լի, կը զգու­շա­նայ նոր յան­ցանք գոր­ծե­լէ։

Մո­ռա­ցու­մը ար­գելք կ՚ըլ­լայ, որ մարդ դաս առ­նէ իր սխալ­նե­րէն։ Սխա­լը մարդ­կա­յին է, ը­սենք, բնա­կան է, բայց ա­նոր կրկնու­թիւ­նը բա­նա­կա­նու­թեան հա­կա­ռա՛կ է՝ մարդ պէտք է դաս առ­նէ, զգոյշ ըլ­լայ եւ կա­րե­լի չա­փով ինք­զինք կա­տա­րե­լա­գոր­ծէ։

Ու­րեմն, կա­րե­ւոր է՝ նե­րել բայց չմոռ­նա՛լ։ «Չմոռ­նալ» նե­րու­մի ար­գելք մը չէ, քա­նի որ մոռ­նալ՝ նե­րել չի նշա­նա­կեր։ Ընդ­հա­կա­ռա­կը՝ մոռ­նալ ան­տար­բե­րու­թիւն կը նշա­նա­կէ՝ յան­ցան­քը, սխա­լը կամ շե­ղու­մը ան­կա­րե­ւոր նկա­տել եւ ա­նոնց­մէ դաս չքա­ղել։

Մոռ­նա­լը եր­բեք չի՛ նպաս­տեր նե­րու­մին ար­դիւ­նա­ւո­րու­թեան, բայց կրնայ նե­րու­մին ազ­դե­ցու­թիւ­նը նուա­զեց­նել։ Եւ ու­րեմն ար­դա­րա­ցի է Ման­տէլ­լա­յի խօս­քը, թէ՝ «Պէտք է նե­րել, եւ սա­կայն եր­բեք չմոռ­նա՛լ»։

­Սա ալ յի­շեց­նենք, թէ՝ չմոռ­նալ՝ եր­բեք պէտք չէ ո­խա­կա­լու­թիւն կամ վրէժխնդ­րու­թիւն նկա­տել, քա­նի որ չմոռ­նալ ո­րե­ւէ ա­րարք՝ չի նշա­նա­կեր ոխ ու­նե­նալ կամ վրէժ լու­ծե­լու փա­փա­քը ու­նե­նալ, քա­նի որ հոս կա­րե­ւո­րը նպա­տակն է՝ դաս քա­ղել, օգ­տուիլ եւ յան­ցան­քի դէմ զգոյշ եւ դի­մադ­րե­լու հա­մար պատ­րա՛ստ ըլ­լալ։ Ո­խա­կա­լու­թիւ­նը եւ վրէժխնդ­րու­թիւ­նը չա­փա­զան­ցուած զգա­ցում­ներ են, ո­րոնք թէեւ ո՛չ մէկ օ­գուտ ու­նին, այլ մա­նա­ւանդ, վնաս կը պատ­ճա­ռեն թէ՛ են­թա­կա­յին եւ թէ՛ մարդ­կա­յին փոխ­յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու զար­գաց­ման։ Ուս­տի այս վատ զգա­ցում­նե­րը շա­հա­գոր­ծում են ան­մո­ռա­ցու­թեան եւ ներ­ման ա­րարք­նե­րուն։

Ա­յո՛, չմոռ­նալ եւ նե­րե՛լ, բայց ո՛չ եր­բեք ո­խա­կալ եւ վրէժխն­դիր ըլ­լալ…։

Նե­րու­մը ե­թէ մարդ­կա­յին ազ­նիւ զգա­ցում մըն է, ա­նի­կա կ՚ա­ճի եւ կը զար­գա­նայ ըն­տա­նի­քին մէջ, ըն­տա­նե­կան ջերմ մի­ջա­վայ­րին մէջ։ Ար­դա­րեւ, ըն­տա­նի­քի մէջ կը կի­րար­կուի բո­լոր ա­ռա­քի­նու­թիւն­նե­րու գործ­նա­կա­նու­թիւ­նը՝ ըն­տա­նե­կան օ­ճա­խը կը հան­դի­սա­նայ ա­ռա­քի­նի կեան­քի մը ա­ռա­ջին դպրո­ցը եւ մարդ­կա­յին ազ­նիւ զգա­ցում­նե­րու ա­ռա­ջին կրթա­րա­նը։ Ըն­տա­նի­քի մէջ է որ մարդ կը սոր­վի չար­քա­շու­թիւ­նը եւ ու­րա­խու­թիւ­նը, սէ­րը, կրկնուած վե­հանձն նե­րու­մը եւ ա­մէն նուի­րա­կան վար­մունք։

Ըն­տա­նի­քի ա­մէն մէկ ան­դամ, հո՛ն կը սոր­վի, կը կրթուի, թէ՛ ան­հա­տա­պէս, թէ՛ հա­ւա­քա­բար եւ ան­խոնջ կեր­պով, փո­խա­դար­ձա­բար ի­րա­րու նե­րե­լու վե­հանձ­նու­թիւ­նը՝ ո­րուն ար­ժա­նի են վի­րա­ւո­րանք­նե­րը, ա­նար­դա­րու­թիւն­նե­րը, կռիւ­նե­րը, ան­միա­բա­նու­թիւ­նը եւ լքում­նե­րը։

Ըն­տա­նի­քը, իր ան­դամ­նե­րուն կը թե­լադ­րէ սէր եւ փո­խա­դարձ գուր­գու­րանք։ Աս­տուա­ծա­տուր եւ Քրիս­տո­սա­ւանդ սէ­րը  եւ գու­թը՝ «նե­րում»ի, նե­րո­ղու­թեան նա­խա­պայ­ման­ներն են, այն ըն­դո­ծին զգա­ցում­նե­րը՝ ո­րոնք ան­պա­կաս են սուրբ եւ ա­ռա­քի­նի կեան­քով ապ­րող ըն­տա­նիք­նե­րու յար­կէն ներս…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մարտ 1, 2017, Իս­թան­պուլ