ՀԱՑԸ ԵՒ ԵՐԱԽՏԻՔԸ

Ներ­սէս Լամբ­րո­նա­ցի կ՚ը­սէ, թէ՝ ինչ­պէս հա­ցը մեր նիւ­թա­կան մար­մի­նը կը զօ­րաց­նէ, այն­պէս ալ Ա­նոր ե­րախ­տար­ժան գոր­ծե­րու յի­շա­տա­կը՝ մեր հո­գի­նե­րը։

Այս խօս­քե­րը կը յայտ­նեն ճշմար­տու­թիւն մը. ֆի­զի­քա­կան-մարմ­նա­կան գո­յա­պահ­պան­ման եւ գո­յա­տեւ­ման հա­մար որ­քան անհ­րա­ժեշտ է հա­ցը, ա­ռանց ո­րու մարդ չի՛ կրնար իր կեան­քը շա­րու­նա­կել, մար­մի­նը տո­կալ, նոյն­պէս ալ աս­տուա­ծա­յին ե­րախ­տիք­նե­րը, ե­րախ­տար­ժան գոր­ծե­րու յի­շա­տա­կը կը զօ­րաց­նեն հո­գի­նե­րը։ Ուս­տի մարմ­նի տրուած խնամ­քը պէտք է տրուի նաեւ հո­գիին, որ­պէս­զի կա­տա­րեալ ըլ­լայ մարդ թէ՛ մարմ­նով, թէ՛ հո­գիով։

Ուս­տի եր­կու տար­րեր, ար­ժէք­ներ են «հաց»ը եւ «ե­րախ­տիք»ը՝ ո­րոնք անհ­րա­ժեշտ են մար­դուն գո­յա­պահ­պան­ման եւ գո­յա­տեւ­ման հա­մար։

«Հաց»ը կեն­սա­կան է։ Ար­դա­րեւ Յի­սուս ը­սաւ. «Զհաց մեր հա­նա­պա­զորդ՝ տո՜ւր մեզ այ­սօր» (ՄԱՏԹ. Զ 11), եւ ա­սի­կա մենք կը կրկնենք ա­մէն օր։ Տէ­րու­նա­կան ա­ղօթ­քին ու­սու­ցում­նե­րէն ա­ռա­ջի՛նն է այս խօս­քե­րը։

Եւ Յի­սուս ը­սաւ նաեւ. «Ես եմ հացն կեն­դա­նի, որ յերկ­նից ի­ջեալ է» (ՅՈՎՀ. Զ 51)։

«Հաց» բա­ռը, իր ա­մե­նա­լայն ա­ռու­մով կը զու­գոր­դուի ան­խու­սա­փե­լիօ­րէն «սնու­ցում», «սնունդ» բա­ռի հետ, մարդ էա­կը եր­կու աղ­բիւր­ներ ու­նի սնուց­ման։ Այդ նիւ­թե­ղէն հա՛ցն է եւ ինչ որ հա­ցե­ղէնն է ֆի­զի­քա­կան-մարմ­նա­կան գո­յու­թեան հա­մար, եւ միւ­սը՝ «կեն­դա­նի հաց»ը, հո­գե­ղէն հա­ցը, որ մարդ­ուս էու­թեան բուն իս­կու­թեան սնու­ցիչ ա­ղբիւրն է՝ հո­գե­ղէն հա­ցը, ի­մա­ցա­կան հա­ցը, հո­գե­ւոր հա­ցը, բա­րո­յա­կան հա­ցը։ Ա­հա­ւա­սիկ, այդ Աս­տու­ծոյ խօսքն է, ճշմար­տու­թիւնն է, ի­մաս­տու­թիւնն է՝ գրա­ւա­կա­նը եր­ջան­կու­թեան։

Ա­նոնք, որ ի­րենց կեան­քով կու տան ա­պա­ցոյ­ցը այդ ճշմար­տու­թեան ի­րենց ապ­րում­նե­րուն եւ ի­րենց գոր­ծե­րուն մէ­ջէն, ա­նոնք թարգ­ման­ներն են, մի­ջոց­նե­րը կը դառ­նան ճշմար­տու­թեան։

Եւ ա­հա­ւա­սիկ այդ «ա­պա­ցոյց»ը կը կո­չուի ե­րախ­տիք։ «Ե­րախ­տիք» բա­ռը խո­րի­մաստ եւ հա­րուստ բառ մըն է մա­տե­նագ­րա­կան, մշա­կու­թա­յին եւ մա­նա­ւանդ լե­զուա­կան ժա­ռան­գու­թեան մէջ։ Ան, որ բա­րիք կ՚ը­նէ, ան որ իր կեան­քը բա­րի­քի կը վե­րա­ծէ՝ ե­րախ­տա­գի­տու­թեան ա­ռար­կայ կը դառ­նայ։ Ա­նոր հա­մար է, որ ը­սուած է. «ե­րախ­տար­ժան գործ», ա­նոր հա­մար է, որ Հայ Ժո­ղո­վուր­դը Սուրբ Գրի­գոր Լու­սա­ւոր­չի հա­մար կ՚ը­սէ. «Բազ­մե­րախտ Հայ­րա­պետ»։­

Անձ մը, ո­րուն կեան­քը եւ գոր­ծը յա­ւի­տե­նա­կան ճշմար­տու­թեան ա­պա­ցոյցն են, եւ ո­րոնք բա­րիք­նե­րու աղ­բիւր են մարդ­կու­թեան հա­մար։

Մարդ էա­կը միշտ պա­հանջ­քը ու­նի՝ հա­ղոր­դա­կից ըլ­լա­լու ա­նոր գոր­ծե­րուն կեն­սա­տու ու­ժին։ Ա­նոր հա­մար է, որ մե­ծի­մաստ աս­տուա­ծա­բան վար­դա­պե­տը՝ Ներ­սէս Լամբ­րո­նա­ցին կ՚ը­սէ, թէ՝ Ա­նոր ե­րախ­տիք­նե­րուն յի­շա­տա­կը՝ կը սնուա­ցա­նէ մեր հո­գի­նե­րը։

Յի­շա­տակ։ Ո՛չ թէ պար­զա­պէս յուշ, ո՛չ թէ ան­ցեա­լի սոսկ մտա­բե­րում։ Յի­շա­տա­կը, յի­շո­ղու­թիւ­նը կեն­դա­նի ո՛ւժ է, երբ ան­ցեա­լի դէմ­քը, գոր­ծը, ար­ժէ­քը կը դառ­նան ապ­րում, եւ յի­շո­ղու­թիւ­նը կը վե­րա­ծուի շար­ժու­մի եւ ո՛չ թէ՝ պարզ պատ­կե­րա­հա­նու­թեան։ Մարդ ան­ցեա­լի մե­ծա­գոր­ծու­թիւն­նե­րը իր յի­շո­ղու­թեան մէջ չի պա­հեր այն­պէս, ինչ­պէս թան­գա­րա­նի մէջ դրուած ա­րուես­տի ան­կեն­դան, ան­շունչ ա­ռար­կա­ներ։ Ա­նոնք՝ յի­շա­տակ­նե­րը, այդ բո­լոր գոր­ծե­րու հո­գին, կեն­սա­տու ու­ժը կը միա­խառ­նուի մար­դուն հո­գե­խառ­նու­թեան հետ եւ կը դառ­նայ գոր­ծօն շար­ժիչ լծակ իր գոր­ծու­նէու­թեան։ Ե­թէ ժո­ղո­վուր­դի մը, ազ­գի մը մէջ այդ յի­շո­ղու­թիւ­նը մեռ­նի, այդ ժո­ղո­վուր­դը, այդ ազ­գը կը դադ­րի ապ­րե­լէ, ինչ­պէս անձ մը ե­թէ ան­յի­շո­ղու­թեան մատ­նուի՝ կը դա­տար­կուի, զօ­րու­թիւ­նը ա­նի­մաստ է թէ՛ ի­րեն հա­մար, թէ՛ ու­րիշ­նե­րու։ Եւ այս իսկ պատ­ճա­ռով է, որ ան­ցեա­լը կա­րե­ւոր կը նկա­տուի ներ­կան լա՛ւ հասկ­նա­լու եւ կարգ մը հար­ցե­րը լու­ծե­լու հա­մար։

Եւ երբ կը վե­րա­կո­չուի յի­շա­տակ մը՝ ան­ձի կամ դէպ­քի, պէտք է դա­սեր քա­ղել, պէտք է բաղ­դա­տու­թիւն­ներ, հա­մե­մա­տու­թիւն­ներ ը­նել ան­ցեա­լի այդ ան­ձին կամ դէպ­քին եւ ներ­կա­յին մի­ջեւ. եւ ան­պայ­ման պի­տի գտնուին հա­սա­րա­կաց կէ­տեր, քա­նի որ պատ­մու­թիւ­նը կը կրկնուի, եւ յա­րա­տեւ շա­րու­նա­կու­թիւն մըն է ան։ Ի­րե­րա­յա­ջորդ դէպ­քեր, ե­րե­ւոյթ­ներ, պա­տա­հար­ներ, ա­նոնք միշտ հա­սա­րա­կաց պատ­ճառ­նե­րու եւ ար­դիւնք­նե­րու հե­տե­ւանք են։ Ան­ցեա­լը կը կազ­մէ, կը կազ­մա­ւո­րէ ներ­կան՝ որ ան ալ իր կար­գին կը պատ­րաս­տէ ա­պա­գան։ Ուս­տի «ան­ցեալ», «ներ­կայ» եւ «ա­պա­գայ» ի­րե­րա­ջորդ եւ ի­րար­մէ կա­խում ու­նե­ցող ե­րե­ւոյթ­ներ են, ո­րոնք զի­րար կ՚ամ­բող­ջաց­նեն, ի­րա­րու ըն­թացք կու տան։

Հեր­թը այս յա­ջոր­դա­կա­նու­թեան մէջ միշտ «ներ­կայ»ինն է, գոր­ծօ­նը միշտ ներ­կան է, բայց այս չի՛ նշա­նա­կեր, թէ «ան­ցեալ»ը այ­լեւս ա­ւար­տած է իր պար­տա­կա­նու­թիւ­նը։ Ո՛չ։ Քա­նի որ «ան­ցեալ»ը միշտ տա­լիք բան մը ու­նի ներ­կա­յին, փորձ մը, փոր­ձա­ռու­թիւն մը, ապ­րում մը, կեան­քը պա­հե­լու եւ տե­ւա­կա­նաց­նե­լու բա­նա­ւոր պատ­ճա՛ռ մը։ Ու­րեմն յի­շել կը նշա­նա­կէ՝ ե­րախ­տա­պարտ ըլ­լալ, ո՛չ միայն անձ­նա­պէս, այլ մա­նա­ւանդ որ­պէս ներ­կայ սե­րունդ։ Եւ ա­ւե­լի եւս կա­րե­ւոր է կա­րե­նալ փո­խան­ցել այդ ե­րախ­տա­պար­տու­թեան ո­գին ա­պա­գայ սե­րունդ­նե­րու, քա­նի որ ա­նոնք պի­տի ստանձ­նեն հեր­թը «ան­ցեալ»էն՝ որ այ­սօ­րուան «ներ­կայ»ն է։ Նկա­տի ու­նե­նա­լու է, թէ՝ ներ­կան ալ մի­ջոց մը վերջ «ան­ցեալ» պի­տի ըլ­լայ…։

Ա­յո՛, հեր­թը մե՛րն է, ներ­կա­յինն է այժմ, եւ բո­լո­րիս, անխ­տիր իւ­րա­քան­չիւ­րիս կը վե­րա­բե­րի այս հեր­թը։ Եւ ա­մէն հերթ ան­մի­ջա­կա­նօ­րէն ու­նի իր պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւ­նը։ Պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն մը ան­ցեա­լին հան­դէպ, որ­մէ ստա­ցուած է ներ­կան եւ պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն՝ ա­պա­գա­յին հան­դէպ՝ ո­րու պի­տի փո­խան­ցուի ներ­կան եւ ան­շուշտ հեր­թը։

Եւ այս պա­տաս­խա­նա­տուու­թեան մէջ ա­մե­նա­կա­րե­ւոր տե­ղը կը գրա­ւէ՝ ե­րախ­տա­պար­տու­թիւ­նը եւ այդ ե­րախ­տա­պար­տու­թեան ո­գիին փո­խան­ցու­մը։

Ա­նոնք կ՚ապ­րին՝ որնք ե­րախ­տա­պար­տու­թեան զգա­ցու­մը կը զգան…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Նո­յեմ­բեր 30, 2016, Իս­թան­պուլ