ՉԱՓԱԶԱՆՑՈՒԹԵԱՆ ՄՈԼՈՒԹԻՒՆ

Պէտք է խոս­տո­վա­նինք, թէ մեր ա­մէն կար­դա­ցա­ծին չենք հա­ւա­տար, մա­նա­ւանդ երբ գրուա­ծին նիւ­թը «անձ» մըն է։ Յա­ճախ խոր­հած ենք թէ՝ ե­թէ նոյն գրուածք­նե­րը տա­րի­ներ վերջ կար­դա­ցուին, կար­դա­ցող­ներ պի­տի կար­ծեն կամ պի­տի են­թադ­րեն, որ իր մա­սին գրուած «անձ»ը՝ «դի­ցա­բա­նա­կան հսկայ» մըն է իր ի­մա­ցա­կան յատ­կու­թիւն­նե­րո­վը եւ գե­ղա­րուես­տա­կան տա­ղան­դո­վը։ Ար­դա­րեւ կ՚ար­ժէ հարց­նել, երբ ոե­ւէ ան­ձի հա­մար կը գրուի, կա՞յ  մի­թէ երկ­րորդ, եր­րորդ կար­գի մէ­կը իր յատ­կու­թիւն­նե­րով ու տա­ղան­դով։ Ո­րուն մա­սին որ գրուած է, ան մի՛շտ ա­ռա­ջինն է՝ ա­մե­նա­մե­ծը, ա­մե­նա­լա­ւը, այն­պէս որ երկ­րորդ մը կա­րե­լի չէ գտնել, ան ե­զա­կի է, միա՛կ… հա­պա ու­րիշ մէ­կը ի՞նչ կար­գի է. զար­մա­նա­լի՜ է՝ ան ալ ա­ռա­ջին է, ան ալ ե­զա­կի։

Լա՛ւ, երբ բո­լորն ալ ա­ռա­ջին են, բո­լորն ալ ա­մե­նա­մե­ծը, ո՞ւր է ու­րեմն «երկ­րորդ»ը, եր­րոր­դը…։

Կա­րե­լի բան է՞ որ զատ զատ բո­լորն ալ ա­ռա­ջին, բո­լորն ալ ա­մե­նա­մեծ ըլ­լան։ Ըստ գրուածք­նե­րուն՝ ո՛չ, չկայ, քա­նի որ ա­մէնքն ալ ա­ռաջ­նա­կարգ են, կամ ը­սենք, «ա­ռա­ջա­ւոր» իր կար­գին, ըստ ստեղ­ծուած տգեղ եւ սխալ բա­ցատ­րու­թեան մը։

Եւ ա­հա­ւա­սիկ այս տգեղ ու ա­նի­մաստ ե­րե­ւոյ­թին կ՚ը­սեն «չա­փա­զան­ցու­թեան մո­լու­թիւն»։ Եւ դժբախ­տա­բար այս մո­լու­թիւ­նը շատ տա­րա­ծուած է եւ իր ազ­դե­ցու­թեան տակ առ­նե­լով ամ­բողջ ըն­կե­րա­յին կեան­քը, ա­մէն մարդ «ա­ռա­ջին», ա­մէն մարդ «ա­մե­նա­գէտ», ա­մէն մարդ «մաս­նա­գէտ», ա­մէն մարդ «ար­ժա­նա­հա­ւատ» ե­ղած կ՚ե­րե­ւի։ Մի­ջին ար­ժէք ու­նե­ցող չկա՛յ, եւ երբ մէ­կու մը մա­սին կը գրուի կամ կը խօ­սուի՝ ան միշտ կա­տա­րեալ է՝ ան­թե­րի՛։

Եւ այս պայ­ման­նե­րու տակ այ­լեւս ո՛չ մէկ ար­ժէք կշի­ռի տակ կը դրուի։ Ո՛չ մէկ չա­փա­նիշ ու­նի այդ չա­փը եւ կշի­ռը, քա­նի որ միայն ա­մե­նա­բարձ­րը ցոյց կու տայ։ Այս կը նշա­նա­կէ, որ ար­ժէ­չափ մը չու­նինք։ Են­թա­կա­յա­կան, անձ­նա­կան հա­մակ­րան­քի ազ­դե­ցու­թեամբ եւ կամ ո­րե­ւէ ակն­կա­լու­թիւն­նե­րու կամ շա­հե­րու հմայ­քէն տա­րուած՝ այդ պա­հուն գի­րի կամ խօս­քի ա­ռար­կայ ոե­ւէ անձ ա­մե­նա­մեծն է՝ ա­ռա­ջի­նը, վստա­հե­լին եւ ար­ժա­նա­հա­ւա­տը։

Ար­դար եւ ա­նո­ղոք դա­տաս­տա­նով, շի­տակ կշիռ­քով չեն վա­րուիր մար­դիկ՝ միշտ անկ­շիռ, ան­հա­շիւ, քմա­հաճ, յու­զա­կան, են­թա­կա­յա­կան-անձ­նա­կան վճիռ­նե­րով վա­րել կ՚ու­զենք մեր եւ մեր շուր­ջին­նե­րուն կեան­քը։

Այս անխ­նայ եւ ան­հա­շիւ շո­ղո­մով շփա­ցու­ցած եւ փքա­ցու­ցած կ՚ըլ­լանք մի­ջա­կու­թիւն­ներ, եւ այս «չա­փա­զան­ցու­թեան մո­լու­թեան» պատ­ճա­ռով ա­նոնց յա­ռաջ­դի­մե­լու, զար­գա­նա­լու կա­րե­լիու­թիւն­ներն ալ՝ թե­րեւս խա­փա­նած։ Քա­նի որ երբ մէկ ինք­զինք ա­մե­նա­բարձ­րը նկա­տէ կամ կա­տա­րեալ, ա­պա ու­րեմն կա­րե­լի՞ է որ ան ա­ւե­լի բարձ­րա­նայ եւ կամ կա­տա­րե­լա­գոր­ծուի, քա­նի որ ինք­զինք իր նպա­տա­կին հա­սած կը կար­ծէ։ Ու­րեմն, չա­փա­զան­ցու­թեան մո­լու­թիւ­նը թէ՛ ան­հա­տա­կան, թէ՛ հա­ւա­քա­կան վնաս­նե­րու պատ­ճառ կրնայ հան­դի­սա­նալ։

Եր­բեմն այս շռայ­լուած փա­ռա­բա­նու­թիւն­նե­րը «կա­շառք» են կամ «վար­ձատ­րու­թիւն» բա­րե­կա­մու­թեան։

«Կա­շառք»՝ այն ի­մաս­տով, որ գո­վա­բա­նու­թեան մէջ չա­փա­զան­ցո­ղը, գո­վա­բա­նու­թեան ա­ռար­կա­յէն՝ ան­ձէն անձ­նա­պէս, կեր­պով մը օգ­տուիլ կը ցան­կայ։ Ը­սենք՝ խոս­տու­մի մը ա­պա­հո­վա­գինն է որ կը վճա­րէ։ Եւ «վար­ձատ­րու­թիւն»՝ այն ի­մաս­տով որ բա­րե­կա­մին կը վե­րա­դարձ­նէ ար­դէն ըն­դու­նուած շնորհ­քը, նուէ­րը կամ շա­հը՝ գրի­չի ճո­ռո­մա­բա­նու­թեամբ։

Այս կար­գի գրուածք­ներ կը նմա­նին ծա­կոտ­կէն շղար­շի՝ որ գրո­ղին հո­գիին մեր­կու­թիւ­նը չի կրնար եր­բեք ծած­կել։ Եւ ցա­ւա­լի՜ն այն է որ «պզտիկ», ա­նար­ժէք մար­դիկ, ո­րոնք սո­վո­րու­թիւն չու­նին ընդ­հան­րա­պէս հա­յե­լին նա­յե­լու ի­րենց ներ­քին կամ ար­տա­քին հա­րա­զատ դի­մա­գի­ծը տես­նե­լու, ի­րենք զի­րենք ու­րի­շէ մը նկա­րագ­րուած «մեծ» մարդ, «կա­րե­ւոր» մարդ, «ար­ժէ­քա­ւոր» մարդ կը հա­մա­րեն։­

Մինչ­դեռ ա­նար­ժէք­նե­րու «ար­ժէք» ըն­ծա­յել, ար­ժէք ու­նե­ցող­նե­րը ան­տե­սել՝ վնաս կը պատ­ճա­ռէ ամ­բողջ ըն­կե­րու­թեան։ Ար­դա­րա­դա­տու­թիւ­նը ո՛չ միայն ի­րա­ւունք ճանչ­նա­լու հա­մար կա­րե­ւոր է, այլ նաեւ՝ ար­ժէք գիտ­նա­լու մէջ։

Շատ օ­րի­նակ­ներ, վկա­յու­թիւն­ներ եւ կեան­քի փոր­ձա­ռու­թիւն­ներ կա­րե­լի է ներ­կա­յաց­նել՝ ո­րոնք «մեծ»ե­րու կարգ դրած են ի­րենք զի­րենք, քա­նի որ ս­­նա­միտ եւ կեղ­ծա­ւոր խնկար­կու­ներ իբ­րեւ «մեծ» ներ­կա­յա­ցու­ցած եւ գո­վա­բա­նած են զա­նոնք։

Եւ որ­քան ցա­ւա­լի՜ է, որ այդ «պզտիկ»նե­րը, ի­րենք ալ հա­մո­զուած ու հա­ւա­տա­ցած են, որ «մեծ» են՝ ար­ժէ­քա­ւոր եւ կա­րե­ւոր անձ­նա­ւո­րու­թիւն­ներ։

Ա­ւե­լի ող­բա­լին՝ մի­ջա­կու­թիւն­ներ, շատ ան­գամ ի­րե՛նք կը մու­րան գո­վես­տը, փա­ռա­բա­նու­թիւ­նը։

Ի­րենց աչ­քը եւ ա­կան­ջը լա­րուած կը պա­հեն միշտ՝ գո­վա­բա­նու­թիւն տես­նե­լու թեր­թե­րու մէջ, կամ լսե­լու՝ բե­մե­րէ։ Ա­նոնք մար­դիկ են՝ ո­րոնց ոտ­քե­րը ամ­պե­րու վրայ կը հանգ­չին։ Եւ ի­րենց մա­սին կա­տա­րուած գո­վա­բա­նու­թիւն­նե­րու մէջ գո­հա­ցում կը գտնեն՝ ի­րենց մերկ հո­գին քօ­ղար­կե­լու ա­պար­դիւն յոյ­սով։ Ու­ռու­ցիկ, թռու­ցիկ գի­րե­րու կամ խօս­քե­րու վրայ դրուած համ­բաւ­ներ՝ ո­րոնք չափ ու կշի­ռի չեն գար, ո­րով­հե­տեւ փե­տու­րէ ա­ւե­լի ծան­րու­թիւն չու­նի՛ն։ Ա­նոնց կար­ծե­ցեալ մե­ծու­թիւ­նը, ի­րա­կա­նին, ի­րենց պզտի­կու­թեան ա­պա­ցո՛յցն է։ Ճշմա­րիտ մե­ծը՝ «մեծ» է, քա­նի որ պա­հանջ­քը ի զգար եր­բեք գո­վա­բա­նուե­լու եւ փա­ռա­բա­նուե­լու։ Ան «մեծ» է, ո­րով­հե­տեւ ի­րա­պէ՛ս մեծ է…։

Շռայ­լուած փա­ռա­բա­նու­թեան, չա­փա­զան­ցուած գո­վա­բա­նու­թեան մէջ կա­րե­լի է տես­նել ախ­տա­վա­րա­կու­թիւն մը։ Ուս­տի «Մե­ծա­պա­տիւ Մու­րաց­կան­ներ»ու մու­րաց­կա­նու­թիւ­նը վե­րա­կեն­դա­նա­ցած կը թուի այս չա­փա­զան­ցու­թեան մո­լու­թեան մէջ։ Եւ չա­փա­զան­ցու­թիւ­նը որ­քան որ մո­լու­թիւն մըն է, չա­փա­ւո­րու­թիւնն ալ այն­քան ա­ռա­քի­նու­թիւն մը, ազ­նուու­թեան նշան մըն է։

«Ար­ժա­նիք», ո՜ր­քան սուղ ապ­րանք մըն է։

Եւ սուղ ապ­րան­քը յայ­տա­րա­րու­թեան, ծա­նուց­ման պա­հանջ­քը չու­նի՛. ան չի յայ­տա­րա­րուիր։ Ի­րաւ ար­ժա­նի­քին հաս­տա­տուած համ­բա­ւը ար­դէն իր յայ­տա­րա­րու­թիւ­նը կ՚ը­նէ։ Իսկ «ա­ժան» ապ­րան­քը քշե­լու հա­մար պէտք է գո­վա­բա­նել, ծա­նու­ցա­նել եւ թե­րեւս «չա­փա­զան­ցել»…։­

Ուս­տի, ան որ իր բնա­ծին ու հա­րա­զատ ար­ժա­նի­քին չի կրնար ա­պա­ւի­նիլ, այդ մա­սին չու­նի ինք­նավս­տա­հու­թիւն, կ՚ա­պա­ւի­նի շո­ղո­մա­բա­նու­թեան, չա­փա­զանց գո­վա­բա­նու­թեան։ Այս կը նմա­նի այն «տգեղ» կի­նե­րուն՝ որ եր­բեմն «գե­ղեց­կու­թեան տի­պար»նե­րու կը դառ­նան վար­պետ գու­նա­ւո­րու­մով։ Բայց զար­դա­րան­քով մար­դու մը «խել­քին կու­տը» հա­տիկ մը իսկ չ՚ա­ւել­նա՛ր։

Եւ ա­մէն մե­ծու­թիւն հա­մես­տու­թեան եւ խո­նար­հու­թեան «զգե՛ստ»ով կը հա­մա­կուի։

«Կշիռ­նե­րը» ըստ այնմ պէ՛տք է շտկել…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յու­նիս 22, 2016, Իս­թան­պուլ