ՉԳԻՏՑԱԾԻՆ ԱՆԴՐԱԴԱՌՆԱԼ

Իմաստութիւն է չգիտցածը գիտնալ, առաքինութիւն է՝ իր թերութիւնը ընդունիլ։ Արդարեւ, երբ մէկը կը կարծէ գիտնալ ամէն ինչ, գիտութեան մէջ քայլ մը չի կրնար յառաջանալ, քանի որ «սորվելիք ո՛չինչ ունի» կը կարծէ։

Ուստի «գիտնալ կարծել»՝ սորվելու ամենամեծ արգե՛լքն է։ Երբ մարդ «ամէն ինչ գիտէ», կը կարծէ, այլեւս պէտքը չի զգար նոր բան մը սորվելու, ինչպէս երբ մէկը ամենէն վերը կը կարծէ զինք՝ չի՛ կրնար բարձրանալ, քանի որ իրեն համար աւելի վերը՝ բարձրանալու տեղ չկա՛յ։

Գիտութիւնը՝ բնութիւնը ճանչնալ, բնութեան խորհուրդներուն հետ մտերմանալ, գաղտնիքներուն թափանցել, ծանօթանալ կը նշանակէ, եւ քանի որ բնութիւնը անհուն ու անսահման գոյութիւն մըն է, ապա ուրեմն մարդուս համար կարելի՞ է անոր ամէն գաղտնիքներուն թափանցել եւ տիրանալ։ Անսահմանին հասնիլ անկարելի կը թուի։

Կոնֆուցիոս (Ք.Ա. 551-479), որուն գլխաւոր աշխատութիւնը կը կոչուի «Լուն Ձու»՝ «Զրոյցներ եւ Ասութիւններ», Չինաստանի այս մեծ փիլիսոփան գիտութեան եւ գիտունի մասին կ՚ըսէ.

«Գիտցածը գիտցողին հետեւեցէ՛ք, գիտցածը չգիտցողը ազդարարեցէ՛ք, չգիտցածը գիտցողին սորվեցուցէ՛ք, չգիտցածը չգիտցողէն հեռացէ՛ք»։

Արդարեւ չգիտցածին անդրադառնալ, գիտութեան առաջին քայլն է, քանի որ մարդ՝ ի՛նչ պէտք է սորվի կը գիտնայ։ Ուստի գիտունը կարգ մը բաներ գիտէ, իսկ տգէտը՝ ամէն բան։ Այս իմաստով, «գիտուն» ըլլալ կը նշանակէ իր գիտութեան պակասը գիտնալ եւ այդ պակասը լրացնելու համար աշխատիլ, ջանք ընել։ Եւ այն որ այդ գիտակցութիւնը ունի, «գիտնական» ըլլալու ճամբուն մէջ է։ Այլապէս Ֆ. Նիչէ (1844-1900), գերման մեծ իմաստասէրը կ՚ըսէ. «Քիչ բան գիտցողներ եւ մտածելու յուլացողներ շատ կը խօսին»։

Առօրեայ կեանքին մէջ այս ճշմարտութիւնները ո՞րքան յարգ կը ստանան եւ ընդունելութիւն կը գտնեն, ո՞րքան կիրարկութիւն կը գտնեն, չենք գիտեր, բայց պէ՛տք է ընդունիլ եւ խոստովանիլ, թէ այդ մեծ միտքերու գաղափարները մեծ մասամբ կը ցոլացնեն ճշմարտութիւնը եւ կը պատկերացնեն ընդհանուր ընկերային տեսարան մը։

Արդարեւ, դարերու հոլովոյթին մէջ, իմաստուններ, իմաստասէրներ «ճամբայ»ներ ցոյց տուած՝ տեսակէտներ ու կարծիքներ յայտնած են։ Մարդիկ ընդհանրապէս ընդունած կամ մերժած են այս կամ այն տեսակէտը, ընտրած են որեւէ ճամբայ եւ հետեւած են այդ ճամբուն կամ ուրիշ ճամբու մը։ Անշուշտ իւրաքանչիւրը ի՛ր ճամբան ուղիղ եւ ճշմարիտ կը համարէ, եւ միւսները՝ խաբեպատիր կամ սխա՛լ, սակայն, ո՛չ մէկը միւսէն աւելի լաւ եւ յստակ ապացոյցներ ունի։ Եթէ անոնցմէ մին խոստացուած վախճանին կը հասցնէ, միւսները թերեւս կը հեռացնեն անկէ։ Բայց, ափսո՜ս, որ ճշմարտութիւնը՝ իսկական գիտութիւնը չի գտնուիր անոնց քով, քանի որ ի վերջոյ, բոլորն ալ սխալ են, գոնէ թերի՝ անկատա՛ր։

Զոր օրինակ, առնենք Եպիկուր իմաստասէրը, որ ամէն ինչ տեսնել կ՚ուզէ հաճոյքի մէջ։ Ուստի, ի՞նչ կ՚ըսէ ան. «Գոհացո՛ւր, քու ցանկութիւններդ յագեցո՛ւր, եւ ուրախացի՛ր…»։ Անոր տեսակէտով մարդկային սիրտը անօթի՛ է եւ ցանկութիւնները, ձըգ-տումները, կիրքը եւ անսանձ զգացումները անոր կերակուրներն են, եւ միա՛կը՝ որ կրնայ զայն յագեցնել, կշտացնել։ Մարդուս կեանքը կարճ է եւ ժամանակաւոր, ուրեմն պէտք է վայելել զայն ներկային մէջ, պէ՛տք է քաղել իւրաքանչիւր բոյսի ծաղիկը՝ թոշմելէ առաջ, պէտք է վայելել զայն անմիջապէ՛ս։

Ահաւասիկ ա՛յս է եպիկուրեան մտածելակերպը, տեսակէտը կամ կարծիքը։ Սրտին ցանկութիւնները գոհացնել կեանքին նպատակն է Եպիկուր իմաստասէրին համար։ Վայելել ամէն ինչ որ մարդուս փափաքներուն գոհացում կը պատճառէ։

Անշուշտ «կարծիք» մը, տեսակէտ մը կամ ըստ իրեն «համոզում» մը. հետեւիլ կամ ո՛չ՝ մարդուս բանականութեան, ընտրութեան մնացած է։ Ճի՞շդ է, ճշմարտութի՞ւն է։ Ինչպէս ըսինք, մարդկային ո՛չ մէկ տեսակէտ, ո՛չ մէկ կարծիք կատարեալ կրնայ ըլլալ, քանի որ մարդկային միտքը կատարեալ չէ, ընդհանրապէս թերութիւններ եւ տկարութիւններու ազդեցութեան տակ է։

Այլապէս վերոյիշեալ տեսակէտին մէջ գրեթէ կ՚անտեսուի «միտք»ը, մարդկային մտքին, մտածողութեան, բանականութեան գոյութիւնը եւ կարեւորութիւնը անոր կեանքին մէջ։ Արդարեւ, մարդ միայն «մարմին» չէ, ան ունի նաեւ հոգի եւ միտք, այսինքն մարդ՝ որքան մարմին է, բայց նաեւ՝ հոգի եւ մի՛տք։ Եւ ուրեմն պէտք է գոհացնէ մարդ նաեւ եւ մանաւանդ հոգիին եւ մտքին պահանջքը։ Մարդ երջանիկ ըլլալու համար պէտք է կատարելութեան ձգտի, իսկ կատարելութիւնը միայն մարմնով չ՚ապահովուիր, այլ՝ մարմնով, հոգւով եւ մտքո՛վ։ Երջանկութեան համար այս երեքը անհրաժեշտ են մարդուս համար։

Մարմինը կ՚աճի սնունդով, հոգին կ՚ազնուանայ սրբութեամբ եւ միտքը կը զարգանայ գիտութեան շնորհիւ։ Ուրեմն, կ՚երեւի, թէ միայն մարմնի պահանջքներուն գոհացումը չի կրնար երջանկացնել, ուրախացնել մարդը, այլ նաեւ պէտք է հոգայ հոգիի եւ մտքի պահանջքները կատարեալ երջանկութեան համար։ Ուստի եպիկուրեաններուն նախատեսած երջանկութիւնը խաբէական է եւ անկատար։

«Քաղել» բնութեան գեղեցկութիւնները, օգտուիլ անոնցմէ, վայելել զանոնք, անշուշտ որ մարդուս իրաւո՛ւնքն է այս բոլորը, բայց իր երջանկութեանը համար բաւարար չէ, ուստի հրամայող, հրահանգող ձայն մը՝ հեղինակաւո՜ր ազդու ձայն մը կ՚արգիլէ գոհանալ միայն մարմնաւոր հաճոյքներով։ Ուժգին զզուանք մը թոյլ չի տար, որ մարդ մօտենայ այդ հաճոյքներուն մէկ մասին, այլապէս ամօթի եւ խղճի խայթերը կը խարազանեն զինք եւ կերպով մը վրէ՛ժ կ՚առնեն իրենց դէմ գործուած անիրաւութեան դէմ։ Մարդ եւ քանի որ միայն «մարմին» չէ, պէ՛տք է հոգայ նաեւ հոգին եւ միտքը, եւ մանաւանդ միտքը զարգացնէ, աճեցնէ ճշմարտութեան գիտութեամբ՝ որ պիտի ազնուացնէ եւ սրբացնէ նաեւ հոգին։ Գիտութիւնը պէ՛տք է նաեւ հոգիին, քանի որ ան կը նշանակէ՝ բնութեան հետ մտերմանալ…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Յուլիս 7, 2017, Իսթանպուլ