ՍՐՏԻ ՄԱՔՐՈՒԹԻՒՆ

Եթէ կեանքի ընդհանուր փորձառութիւնը հիմ առնենք մարդկային դատողութեան, պէտք է ըսել, թէ «սրտի մաքրութիւն»ը ստացական չէ, այլ՝ բնածին է. ուրիշ խօսքով, մարդ կամ «կեղծաւոր» կը ծնի կամ «անկեղծ», պարկեշտ։

Ճշմարիտ բարեկամութիւն անկարելի է կեղծաւորներու միջեւ, նոյնիսկ երբ մէկ կողմը անկեղծ է եւ միւս կողմը՝ կեղծաւոր։ Ճշմարիտ բարեկամական յարաբերութիւնը երկու կողմին անկեղծութեամբ կը հաստատուի։

Սէրն ալ, նոյնպէս, երբեք չի նուազիր, երբ անոր աղբիւրը Աստուծոյ սի՛րտն է։ Աստուծոյ սրտէն բխած սէրը հարազատ, անկեղծ եւ բացարձակ սէրն է մարդուս մէջ՝ մի՛շտ վստահելի, մի՛շտ ճշմարիտ։ Եւ ուրեմն ի՛նչ հմայիչ է եւ գեղեցիկ մարդկային նկարագրին մէջ էապէս ա՛յն է, զոր Աստուած Ի՛նք դրած է. այն ի՛նչ որ «բնատուր շնորհք» կոչուած է, որ անկարելի՛ է շահիլ որեւէ միջոցով՝ ո՛չ դաստիարակութեամբ, ո՛չ արուեստական յարդարանքով, վրագիր եւ անցաւոր փայլով, այլ՝ որպէս «պարգեւ» ընդունելով ուղղակի՛ Աստուծմէ։ Աստուծոյ շնորհածը մարդ չի կրնար տալ, եւ երանելի՜ են անոնք՝ որոնք Աստուծմէ ընդունած են ի՛նչ որ ունին, կամ ի՛նչ որ են։

Մարդ կրնայ բարձր աստիճաններ ունենալ, բարձր դիրքերու հասնիլ եւ տակաւին անզգայ, բանականութենէ եւ դատողութենէ զուրկ ըլլալ եւ շրջիլ որեւէ տաղանդէ եւ ստեղծագործական կարողութենէ։

Ուսումը մէկուն մտքին տարողութիւնը չի փոխեր. միտքը չի մեծցներ, հապա՝ եղածը քիչ մը կը յարդարէ։ Ընդոծին տաղանդը եւ արուեստական դաստիարակութիւնը իրարու հետ պէտք չէ շփոթել։ Ուստի մարդը «յարդարիչ» է, իսկ Աստուածն է «ստեղծիչ»ը։

Բնութեան մէջ ալ պարագան գրեթէ նոյնն է։

Դաշտի ծաղիկներուն եւ պարտէզի ծաղիկներուն տարբերութիւնը՝ անոնց ընդունած խնամատարութեան տարբերութիւնն է։ Սակայն այդչա՛փ։ Պարտէզին ծաղիկները դաշտի ծաղիկներէն աւելի գեղեցիկ չեն, բայց աւելի պչրոտ, աւելի զարդարուած, աւելի նազելի են, ըսենք՝ աւելի «շփացած» են՝ այն արուեստական խնամքով, զոր ընդունած են մարդուս ձեռքերէն։ Իսկ դաշտի ծաղիկները՝ առաւել եւս ինքնաբաւ, տոկուն եւ խորթ զաւակներու պէս՝ թողուած իրենց «ճակատագրին», բնութեան ծոցը, առանց տեսանելի որեւէ պաշտպանութեան եւ հոգածութեան։ Պարտէզին ծաղիկները կը նմանին այն գեղամոլ կիներուն, որոնք իրենց արուեստական գեղեցկութիւնը կը պարտին մեծաւ մասամբ իւղերու եւ ներկերու։

Դաշտի ծաղիկները՝ գեղեցիկ են ի բնէ, անարուեստ, հարազատ գեղեցկութեամբ։ Արդարեւ, դաշտի ծաղիկներուն պարզ եւ ջինջ գեղեցկութիւնը անոնց առանձնութեան եւ վայրիութեան մէջ է։

Դիմադրութիւնը միշտ փրկարար չէ՛. յաճախ՝ կործանարար է։ Նետուած փոքր քար մը իսկ կը կոտրէ ապակին, բայց նոյն քարը երբ ջուրի մէջ նետուի, ջուրին մէջ կը թաղուի եւ կը կորսուի…

Արդարեւ, չար խօսքերու դէմ ծայրայեղ զգայնոտութիւն՝ կ՚ենթադրէ դիմադրականութիւն մը՝ որ վնասակար կ՚ընծայէ չարութիւնը։ Ուստի, պէտք չէ՛ ճակատ ստեղծել՝ որպէսզի նետուած քարը չվիրաւորէ ոեւէ մէկը։ Պէտք է խուսափիլ անպատեհ առիթներ ստեղծելէ, որ կը ծառայէ չարին միա՛յն։ Այս մասին զգոյշ ըլլալ՝ կ՚ազնուացնէ մարդուս հոգին, քանի որ ան հաւասարակշռութիւն կ՚ենթադրէ։ Կը գտնուին մարդիկ՝ որ ամէն խօսքի ճակատագրական արժէք եւ կարեւորութիւն կ՚ընծայեն, կը գոչեն. «ա՜հ, սխա՛լ է, սխա՛լ», կը պնդեն, կը յամառին բարկանալով, գրգռուելով, եւ անիմաստ վէճ կը ստեղծեն, իրար կ՚անցնին ընդդիմախօսելու համար, եւ երբեք չեն հանգչիր, չեն հանդարտիր, չեն խաղաղիր մինչեւ որ «ծնի չնչին մուկը»…։

Ի՞նչ նշանակութիւն եւ կարեւորութիւն ունի իրերու բնական ընթացքին համար թէ ո՛վ ի՛նչ ըսեր է, եւ կամ, ի՛նչ խորհեր է։

Իմաստութեան կէսը կը կայանայ խօսքերու կարեւորները եւ անկարեւորները կարենալ զանազանելու եւ անոնց կարծեցեալ կարեւորութիւնը զեղչելու մէջ։

Թո՛ղ չարը իր լեզուագարութիւնը ընէ. մի՛ լսէք, մի՛ պատասխանէք, չար խօսքը ո՛չինչ կ՚արժէ, եւ վնասուողը ի՛նք պիտի ըլլայ, եւ ո՛չ թէ դուք։

Ամէն փչող հովին դէմ պէտք չէ՛ առագաստ բանալ։

Ուստի, պէտք չէ՛ վստահիլ այն մարդոց՝ որոնք նկարագրի խորք չունին։ Այդպիսիներ, այսօր կը կանգնին սկզբունքի մը վրայ, վաղը՝ կը դրժեն զայն. այսօր պարկեշտ են, վաղը՝ խաբեբայ. այսօր կը սիրեն, վաղը՝ կ՚ատեն։ Մարդոց զգայնութիւնը չարին եւ բարիին նկատմամբ՝ նօսրացած է. այնպէս որ շատ յաճախ՝ ի՛նչ որ չար է, կ՚ընդունուի իբրեւ «բարի՛»։ Այս մասին մարդոց միտքերու մէջ կը գոյանան հարցումներ. «ինչո՞ւ»ներ, եւ կ՚երկարի «ինչո՞ւ»ներու ցանկը, եւ այս ցանկը էապէս հերքում է մարգարէներու պատուիրաններուն եւ Աւետարանին։

Բայց «ինչո՞ւ»էն, «ինչո՞ւ»ն տարբեր է. յետին նպատակով՝ կեղծաւորութեամբ արտասանուած «ինչո՞ւ»ն եւ անկեղծ, իրական «ինչո՞ւ»ն։ Արդարեւ, կրօնքը երբեք հրամայականոն (dogmatique) դրութիւն մը չէ՛. պէ՛տք է հասկնալ՝ թէ ի՛նչ բանի կը հաւատայ, եւ հաւատալով աւելի եւս պիտի հասկցուի ճշմարտութիւնը։ Պէտք չէ՛ խուսափիլ «ինչո՞ւ»ներով զբաղեցնելէ միտքը։

Մարդը, արդարեւ, ի՛նքն է՝ մեծաւ մասամբ, պատասխանատու իր իսկ վիճակին։

Մարդուս Աստուծմէ շնորհուած «ազատ կամք»ը պէտք է վայելել՝ արդիւնաբեր «ինչո՞ւ»ներով…

ՄԱՇՏՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅ ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ