ԱՇԽԱՐՀԱՄԱՏՐԱՆ ԿԻՐԱԿԻ

«Աշ­խար­հա­մա­տուռ» կը նշա­նա­կէ՝ աշ­խար­հա­ժո­ղով բազ­մու­թեան յատ­կա­ցուած ե­կե­ղե­ցի, այ­սինքն՝ բո­լոր աշ­խար­հի պատ­կա­նող ե­կե­ղե­ցի։ Աշ­խար­հա­մա­տուռը Սիո­նի այն վեր­նա­տան ա­նունն է՝ ուր Քրիս­տոս Վեր­ջին Ընթ­րի­քը կա­տա­րեց եւ Հա­ղոր­դու­թեան խոր­հուր­դը հաս­տա­տեց։ Ուս­տի ա­ռա­քեալ­նե­րը, Քրիս­տո­սի Համ­բար­ձու­մէն յե­տոյ, սո­վո­րու­թիւն ը­րած էին հա­ւա­քուիլ նոր հա­ւա­տա­ցեալ­նե­րու հետ՝ ուր հա­ղոր­դու­թիւն ու ա­ղօթք կը կա­տա­րէին։

Աշ­խար­հա­մա­տու­ռը, ըստ պատ­մա­կան վկա­յու­թիւն­նե­րու, կը կար­ծուի, թէ Յով­հան­նէս Մար­կո­սի տունն էր, ուր կը հա­ւա­քուէին բո­լոր հա­ւա­տա­ցեալ­նե­րը միա­սին։

Աշ­խար­հա­մա­տու­ռը, այ­սինքն Վեր­նա­տու­նը՝ քրիս­տո­նէու­թեան ա­ռա­ջին ե­կե­ղե­ցին է՝ որ բո­լոր քրիս­տո­նեայ ե­կե­ղե­ցի­նե­րուն նա­խա­տի­պը ե­ղաւ եւ ե­կե­ղեց­ւոյ նուի­րա­կա­նու­թեան խորհր­դա­նի­շը։ Ուս­տի «Աշ­խար­հա­մատ­րան տօն»ը՝ Վեր­նա­տան ա­ռա­ջին Ե­կե­ղե­ցին ըլ­լա­լու յի­շա­տակն է՝ որ կը տօ­նուի Զատ­կի Գ. Կի­րա­կիին, այ­սինքն Զատ­կէն 15 օր յե­տոյ, 35 օ­րուան շար­ժա­կա­նու­թեամբ։

Աշ­խար­հա­մատ­րան Կի­րա­կին կը կո­չուի նաեւ «Կա­նաչ Կի­րա­կի»։ Բայց ա­սի­կա բնաւ ե­կե­ղե­ցա­կան ծա­գում կամ նշա­նա­կու­թիւն չու­նի։ Կը կար­ծուի, թէ այս ա­նու­նը առ­նուած է ժո­ղովր­դա­կան հան­դէ­սէ մը, իբր «դա­լա­րից տօն» եւ կա­նաչ­նե­րով զար­դա­րուե­լու սո­վո­րու­թիւն կամ ե­րե­ւոյթ։ Պատ­մա­կան վկա­յու­թիւն­ներ կը պակ­սին այս մա­սին։ (Մա­ղա­քիա Ար­քե­պիս­կո­պոս Օր­մա­նեան, «Ծի­սա­կան բա­ռա­րան»)։­

Ուս­տի «Գա­րու­նը հրա՛շք է, կա­նա­չու­թիւ­նը կեա՛նք է». այս ի­մաս­տով՝ «Կա­նաչ Կի­րա­կի»ն կը խորհր­դան­շէ ծաղ­կած, կա­նա­չած՝ կեանք ստա­ցած Ե­կե­ղե­ցիի տօ­նը։ Կա­նա­չը կը խորհր­դան­շէ նաեւ Ե­կե­ղե­ցիին մշտա­կա­նու­թիւ­նը եւ ան­մա­հու­թիւ­նը։ Մշտա­դա­լար ու մշտա­կայ Ե­կե­ղե­ցին՝ որ քրիս­տո­նեայ ժո­ղո­վո՛ւրդն է…։

Ինչ­պէս Մեծ պահ­քի կի­րա­կի­նե­րը ի­րենց կար­գը ու­նին, այդ­պէս ալ իրենց յատուկ կարգը ունին Յի­նանց կի­րա­կի­նե­րը, ո­րոնց­մէ է «Աշ­խար­հա­մատ­րան Կի­րա­կի»ն։­

Աշ­խար­հա­մատ­րան Կի­րա­կին տօնն է Ընդ­հան­րա­կան Ե­կե­ղե­ցիի, քա­նի որ այս Կի­րա­կի օ­րը հիմ­նար­կուե­ցաւ, հաս­տա­տուե­ցաւ ու տա­րա­ծուե­ցաւ Քրիս­տո­սի Ե­կե­ղե­ցին ամ­բողջ աշ­խար­հի վրայ։

Աշ­խար­հա­մատ­րան Կի­րա­կին տօնն է աշ­խար­հի Ե­կե­ղե­ցիի, եւ ո՛չ թէ «աշ­խար­հի ե­կե­ղե­ցի­ներ»ու, ո­րով­հե­տեւ Ե­կե­ղե­ցին մէ՛կ է՝ թէեւ բազ­մա­թիւ մա­սե­րու բաժ­նուած ըլ­լայ, ո­րու մա­սին կ՚ը­սէ Սո­ղո­մոն. «Թող վաթ­սուն թա­գու­հի եւ ութ­սուն հարճ ըլ­լան, թող ազ­նիւ օ­րիորդ­ներ ու­նե­նայ ար­քան, մինչ­դեռ մէ՛կն է իմ ա­ղաւ­նին, իմ կա­տա­րեա­լը» (ԵՐԳ. Զ 7-8)։­

Ե­կե­ղե­ցիի Նա­ւա­կա­տիքն է նաեւ այ­սօր, ա­ւե­լի՛ պայ­ծա՛ռ՝ քան Ե­կե­ղե­ցիի միւս նա­ւա­կա­տիք­նե­րը, քա­նի որ ան ան­մի­ջա­պէս կը յա­ջոր­դէ «Նոր Կի­րա­կի»ին, երբ Յի­սուս Քրիս­տոս նո­րո­գեց Ե­կե­ղե­ցին, քա­նի որ «Նա­ւա­կա­տիք»ը տա­ճա­րի նո­րոգ­ման տօ­նա­հան­դէսն է։ (Նա­ւա­կա­տիք=Ե­կե­ղե­ցիի մը օ­ծու­մը, օծ­ման տա­րե­դարձ. նաեւ՝ մեծ տօ­նի նա­խորդ օ­րուան հան­դի­սու­թիւն, տօ­նա­կա­տա­րու­թիւն)։­

Ար­դա­րեւ Ե­կե­ղե­ցին մէ՛կ ըլ­լա­լով՝ խորհր­դով եր­կու մաս ու­նի. «հին» եւ «նոր»։ «Հին»ը ձե­ւա­ւո­րուած է Դրախ­տի մէջ՝ կազ­մուե­լով Ա­դա­մի կող­մէ, եւ ա­ճած մին­չեւ Քրիս­տոս։ Իսկ «Նոր»ը շի­նուած Գող­գո­թա­յի վրայ՝ Քրիս­տո­սի կող­մէն, եւ կը շա­րու­նա­կէ ա­ճիլ մին­չեւ աշ­խար­հի վախ­ճա­նը։

Ինչ­պէս Հին Ե­կե­ղե­ցին Ա­դա­մի զօ­րու­թեամբ էր, այդ­պէս ալ Նո­րը՝ Քրիս­տո­սի։ Ուս­տի Հին Ե­կե­ղե­ցիի մա­սին Սուրբ Գրքի մէջ ը­սուած է. «Ա­նե­րե­ւոյթ էր ու ան­պատ­րաստ» (ԾՆՆԴ. Ա 2), իսկ Նո­րի հա­մար ը­սուած է. «Աս­տուած ը­սաւ- Լոյս ըլ­լա՛յ, եւ ե­ղաւ» (ԾՆՆԴ. Ա 3)։

­Հին ժա­մա­նա­կի Ե­կե­ղե­ցին ան­տե­սա­նե­լի էր եւ զուրկ գե­ղեց­կու­թիւն­նե­րէ եւ միայն Հրէաս­տա­նի մէջ ե­րե­ւե­լի. իսկ Նոր Ե­կե­ղե­ցին՝ Սուրբ Հո­գիի իջ­մամբ տե­սա­նե­լի ե­ղաւ եւ գե­ղեց­կա­ցաւ, Քրիս­տո­սի հա­ւա­տով լու­սա­ւո­րուե­ցաւ եւ ե­ղաւ ե­րե­ւե­լի բո­լոր ազ­գե­րու մէջ։

Ար­դա­րեւ Ե­կե­ղե­ցին «Հին» ու «Նոր» մա­սե­րու բաժ­նուե­լով, եր­բեք չի կորսնց­ներ իր միու­թիւ­նը, քա­նի որ Հին Ե­կե­ղե­ցիին մէջ կա­տա­րուող կար­գե­րը ստուեր­ներ, շու­քեր ու հետ­քեր էին Նոր Ե­կե­ղե­ցիի կար­գե­րու, ըստ Ա­ռա­քեա­լին խօս­քե­րուն. «Ար­դա­րեւ, Օ­րէն­քը հան­դեր­ձեալ բա­րիք­նե­րու ստուերն էր, եւ ոչ թէ ի­րո­ղու­թիւն­նե­րու բուն կեր­պա­րան­քը» (ԵԲՐ. Ժ 1)։ Ուս­տի ան­մահ Գառն մոր­թուե­լով ու զո­հուե­լով՝ ստուե­րա­կան օ­րէնք­նե­րը ին­քնըս­տին­քեան վեր­ցուե­ցան, ինչ­պէս ա­րե­գա­կի ծա­գու­մով կը չքա­նան, կը կոր­սուին ստուեր­նե­րը։

Ե­կե­ղե­ցին ունի նաեւ նիւ­թա­կան բա­ժա­նում­ներ, ո­րոնց մէջ ա­ռա­ջի­նը կը կո­չուի «Աշ­խար­հա­մատ­րան» այ­սինքն՝ մայր բո­լոր ե­կե­ղե­ցի­նե­րու, եւ կար­գուած է բո­լոր հա­ւա­տա­ցեալ­նե­րու հա­մար։

Ժա­մա­նա­կա­յին ա­ռու­մով ա­ռա­ջի­նը կա­ռու­ցուած է Սուրբ Էջ­միա­ծի­նը՝ Տրդատ ար­քա­յի կող­մէ, ա­պա Ե­րու­սա­ղէ­մի Սուրբ Յա­րու­թեան տա­ճա­րը՝ Հե­ղի­նէ թա­գու­հիի կող­մէ։

Այ­նու­հե­տեւ Կոս­տան­դիա­նոս կայս­րը Հռո­մի մէջ կա­ռու­ցած է Սուրբ Պետ­րոս ե­կե­ղե­ցին։

Ա­ռանց նկա­տի առ­նե­լու, թէ Սուրբ Յա­րու­թեան տա­ճա­րը ա­ռա­ջի­նը ըլ­լա­լով չէ կա­ռու­ցուած, սա­կայն Խա­չեա­լի զօ­րու­թեամբ ան գե­րա­զան­ցած է միւս եկե­ղե­ցի­նե­րը. ուս­տի Ե­րու­սա­ղէ­մի Սուրբ Յա­րու­թեան տա­ճա­րը գե­րա­զանց է միւս ե­կե­ղե­ցի­նե­րէն։ Քա­նի որ Սո­ղո­մո­նի տա­ճա­րի փո­խա­րէն կա­ռու­ցուե­ցաւ, ինչ­պէս եւ Սիո­նը՝ Սի­նա լե­րան փո­խա­րէն ե­ղաւ։ Եւ որ ա­ւե­լի կա­րե­ւոր է՝ կա­ռու­ցուած է Գող­գո­թա­յի վրայ եւ սրբուած Տի­րոջ Ա­րեամբ։ Ուս­տի սա եւս կը կո­չուի Աշ­խար­հա­մա­տուռ, ինչ­պէս Նո­յի տա­պա­նը, քա­նի որ ան ընդ­հա­նուր է բո­լոր քրիս­տո­նեա­նե­րու հա­մար։

Ե­րու­սա­ղէ­մի տա­ճա­րը կա­ռու­ցուե­լէ յե­տոյ հայ­րա­պետ­նե­րը հաս­տա­տե­ցին Կա­թո­ղի­կէ Ե­կե­ղե­ցիի տօ­նե­րը՝ մէ­կը այս գար­նա­նա­յին ժա­մա­նակ­նե­րուն եւ մէկն ալ՝ աշ­նան։ (Օգ­տուե­ցանք՝ Ա­րամ Դի­լա­նեա­նի աշ­խա­տա­սի­րու­թե­նէն)։­

Ու­րեմն սի­րե­լի՜­ներ, Ե­կե­ղե­ցին մէ՛կ է, քա­նի որ Քրիս­տոս մէ՛կ է, եւ Ա­նոր սե­ղա­նը սի­րոյ սե­ղան է, ուր հրա­ւի­րուած է ամ­բողջ մարդ­կու­թիւ­նը՝ ա­ռանց խտրու­թեան, ա­ռանց տար­բե­րու­թեան եւ ա­ռանց բա­ցա­ռու­թեան…։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Ապ­րիլ 4, 2016, Իս­թան­պուլ