ԲԱԶՄԱԵՐԵՍԱԿ ԽՆԴԻՐՆԵՐ

Մե­տայ­լի միւս ե­րե­սա­կին, սա­կայն, ե­րե­ւոյ­թը ու­նի այլ ծալ­քեր։ Հայ­կա­կան լրա­տուա­կան աշ­խար­հը չի կրնար ու­րոյն ձե­ւով կազ­մա­կերպուիլ առ­կայ եր­թով՝ ո­րով­հե­ւեւ իր դրուած­քէն բխած շարք մը գոր­ծօն­ներ կը խո­չըն­դո­տեն այս բա­նը։ Հա­մա­հայ­կա­կան հար­թու­թեան վրայ լրագ­րող­նե­րու այս հա­մա­ժո­ղով­նե­րուն կը մաս­նակ­ցին, ըստ էու­թեան, եր­կու թե­ւե­րէ մար­դիկ։ Հա­յաս­տա­նէն մաս­նակ­ցու­թիւն կը բե­րեն, ընդ­հան­րա­պէս, այն լրագ­րող­նե­րը կամ լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը, ո­րոնք ուղ­ղա­կի կամ ա­նուղ­ղա­կի կը գոր­ծեն պե­տա­կան լծակ­նե­րու հո­վա­նա­ւո­րու­թեան ներ­քեւ։ Այս հար­ցը բո­լո­րո­վին ան­կախ է մամ­լոյ ա­զա­տու­թեան ո­լոր­տէն ներս Հա­յաս­տա­նի մէջ ար­ձա-­նագրուած եւ մի­ջազ­գա­յին մաս­նա­գի­տա­կան կա­ռոյց­նե­րու կող­մէ ալ հաս­տա­տուած բա­րե­լաւ­ումէն։ Իսկ սփիւռ­քի մա­մու­լը ար­դէն մե­ծաւ մա­սամբ կու­սակ­ցա­կան է, ե­րե­ւոյ­թը յստակ է ու պէտք չկայ ա­ռար­կա­յա­կան պատ­կե­րի մը առ­ջեւ եր­կար խօ­սե­լու։ Հե­տե­ւա­բար, Հա­մա­հայ­կա­կան լրագ­րող­նե­րու հա­ւաք­նե­րը, գործ­նա­կա­նին մէջ, կը հան­դի­սա­նան այն հար­թա­կը, ուր զի­րար կը գտնեն Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նա­մէտ մա­մուլն ու սփիւռ­քեան կու­սակ­ցա­կան մա­մու­լը։ Չենք ու­զեր ը­սել, որ Հա­յաս­տա­նի ընդ­դի­մա­դիր մա­մու­լը ա­ւե­լի լաւ ար­հես­տա­վարժ մա­կար­դակ մը ու­նի։ Եր­բեմն, նոյ­նիսկ կա­րե­լի է դի­տար­կել կամ պնդել ճիշդ հա­կա­ռա­կը։ Խնդի­րը այն է, որ Հա­յաս­տա­նի լրա­տուա­կան աշ­խար­հը, թէ­կուզ տե­սա­կա­նօ­րէն, իր ամ­բող­ջու­թեան մէջ ներ­կա­յա­ցուած չ՚ըլ­լար այն­տեղ։ Այդ ընդ­դի­մա­դիր մա­մուլն ալ, իր հեր­թին, ու­նի հո­վա­նա­ւոր լծակ­ներ։ Այ­պա­նե­լի կամ ան­հասկ­նա­լի բան չկայ այս­տեղ։ Բայց եւ այն­պէս, այս բո­լո­րէն բխած ե­րե­ւոյ­թը կը մնայ նոյ­նը։ Հա­մա­հայ­կա­կան լրագ­րող­նե­րու հա­ւաք­նե­րը, գործ­նա­կա­նին մէջ, կը հան­դի­սա­նան այն հար­թա­կը, ուր զի­րար կը գտնեն Հա­յաս­տա­նի իշ­խա­նա­մէտ մա­մուլն ու սփիւռ­քեան կու­սակ­ցա­կան մա­մու­լը։ Այս է պատ­ճա­ռը, որ զան­գուա­ծա­յին լրա­տուու­թեան աշ­խար­հի մար­դիկ չեն կրցած տա­կա­ւին ի­րենց ու­րոյն ճա­նա­պար­հը գծել։ Ի­րենք չեն ու­զեր այդ բա­նը, ընդ­հա­կա­ռակն ու ի­րենց օ­րա­կար­գին վրայ չկայ այդ­պի­սի նպա­տակ մը։ Ա­ւե­լի՛ն, Հա­յաս­տա­նի եւ սփիւռքի լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րու ի­րա­կա­նու­թիւն­նե­րը էա­պէս տար­բեր են ի­րար­մէ։ Ընդ­հա­նուր ակն­կա­լու­թիւ­նը այն է, որ ա­նոնք բո­լոր ո­լորտ­նե­րու պա­րա­գա­յին ընդգ­ծեն մեր ժո­ղո­վուր­դի եր­կու թե­ւե­րուն նմա­նու­թիւն­նե­րը, ո­րոնք շատ ա­ւե­լի են տար­բե­րու­թիւն­նե­րուն բաղ­դատ­մամբ։ Ե­կուր-տե՛ս, որ ա­ռար­կա­յա­կա­նօ­րէն լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րուն ի­րա­կա­նու­թիւն­նե­րը խոր­քին մէջ տար­բեր են խո­րա­պէս։ Այդ տար­բե­րու­թիւ­նը չի նշա­նա­կեր հա­կադ­րու­թիւն, սա­կայն այդ կէ­տին վրայ կան շարք մը ի­րե­րա­մերժ գոր­ծօն­ներ, ո­րոնք կշիռ­քի վրայ պէտք է դրուին վար­պե­տօ­րէն, պէտք է ու­սում­նա­սի­րուին բծախնդ­րօ­րէն՝ որպէս­զի նա­խադ­րեալ­ներ ստեղ­ծուին հայ­կա­կան լրա­տուա­կան աշ­խար­հին առ­ջեւ նոր հե­ռան­կար­ներ ու­րուագ­ծե­լու հա­մար։ Ե­թէ այլ բնա­գա­ւառ­նե­րու պա­րա­գա­յին սփիւռ­քեան կա­ռոյց­նե­րը կամ ան­հատ գոր­ծիչ­նե­րը Հա­յաս­տա­նի ի­րենց գոր­ծա­կից­նե­րուն առ­ջեւ կրնան դուռ բա­նալ դէ­պի մի­ջազ­գա­յին նոր շրջա­նակ­ներ, մի­ջա­վայ­րեր ուղ­ղուե­լու հա­մար, ա­պա մա­մու­լի պա­րա­գան այդ­պէս չէ։ Հա­յաս­տա­նեան լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րը սփիւռ­քեան մա­մու­լին մի­ջո­ցաւ հաս­նե­լու մեծ տեղ մը չու­նին, ո­րով­հե­տեւ սփիւռ­քեան լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րը խիստ տե­ղա­կան են ու ի­րենց լի­նե­լու­թիւ­նը ար­դա­րա­ցած ու ե­րաշ­խա­ւո­րուած է այդ­պէս։ Հա­յաս­տա­նի լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րը եր­բեք աշ­խար­հի ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն, զա­նա­զան եր­կիր­նե­րու ան­ցու­դար­ձին շուրջ տե­ղե­կու­թիւն քա­ղե­լու հա­մար՝ որ­պէս հիմ­նա­կան սկզբնաղ­բիւր չեն օգ­տա­գոր­ծեր սփիւռ­քի մա­մու­լը։ Ա­նոնք այդ բո­լո­րը կը լու­սա­բա­նեն մի­ջազ­գա­յին աղ­բիւր­նե­րու կամ տուեալ երկ­րի լրա­տու­նե­րու հա­ղոր­դում­նե­րուն հի­ման վրայ։ Սփիւռ­քի լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րը սկզբնաղ­բիւր կը ծա­ռա­յեն՝ միայն ի­րենց հա­մայն­քի կամ գա­ղու­թի վե­րա­բե­րեալ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րու պա­րա­գա­յին։ Այս ե­րե­ւոյ­թը ու­նի իր հիմ­նա­ւո­րում­նե­րը։ Սփիւռ­քեան լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րը շատ յա­ճախ ուղ­ղա­կիօ­րէն չեն հե­տե­ւիր նոյ­նիսկ Հա­յաս­տա­նի պե­տա­կան ա­ւա­գա­նիէն դէմ­քեր եթէ այ­ցե­լեն տուեալ եր­կի­րը։ Հիւ­րըն­կալ պե­տու­թեան ղե­կա­վա­րու­թեան հետ շփում­նե­րուն յա­ճախ տեղ­ւոյն վրայ չեն հե­տե­ւիր սփիւռ­քի լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րը, ե­թէ նոյ­նիսկ գո­յու­թիւն ու­նին այն­տեղ։ Ա­նոնք ներ­կայ կ­­՚ըլ­լան միայն տուեալ հա­մայնք­ի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն հետ կազ­մա­կեր­պուած հան­դի­պում­նե­րուն։ Այ­սինքն սփիւռ­քի լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րը դժուար թէ օ­փե­րա­թիւ լրա­տուու­թեան ա­ռու­մով յա­գեց­նեն ի­րենց Հա­յաս­տա­նի պաշ­տօ­նա­կից­նե­րուն հե­տաքրք­րու­թիւ­նը։ Տար­բեր հարց, որ Հա­յաս­տա­նի լրա­տուա­մի­ջոց­ներն ալ սփիւռ­քի կեան­քը ցո­լաց­նե­րու տե­սան­կիւ­նէն մեծ ձա­խող­ման մը մէջ են։ Ե­րե­ւա­կա­յե­ցէ՛ք եր­կիր մը, ուր հա­մա­հայ­կա­կան միաս­նա­կա­նու­թիւ­նը հիմ­նա­կան նա­խադ­րեա­լը կը ներ­կա­յա­ցուի բո­լոր հար­ցե­րու յաղ­թա­հար­ման հա­մար, այդ քա­րոզ­չու­թեան մէջ ակ­նար­կու­թիւ­նը կը վե­րա­բե­րի աշ­խար­հաց­րիւ սփիւռ­քին, սա­կայն զան­գուա­ծա­յին լրա­տուու­թեան մի­ջոց­նե­րուն մօտ սփիւռ­քեան կեան­քին լու­սա­բա­նու­թիւ­նը կարճ խօս­քով ո­ղոր­մե­լի հա­մե­մա­տու­թիւն­նե­րու կը հաս­նի։ Քսա­ն­­հինգ տա­րի­նե­րու ան­կա­խու­թեան փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ե­կած է ա­պա­ցու­ցա­նել, որ այդ քա­րոզ­չու­թիւ­նը ո՛չ միայն չ՚ար­դա­րա­նար, այլ նաեւ կը խո­չըն­դո­տէ պե­տա­կան մտա­ծե­լա­կեր­պի ձե­ւա­ւո­րու­մը եւ մար­դոց մտքին խմո­րու­մը՝ որ­պէս ինք­նավս­տահ քա­ղա­քա­ցի­ներ։ Բայց եւ այն­պէս, ա­ռանձ­նա­պէս ու­սում­նա­սի­րե­լի ե­րե­ւոյթ մըն է լրա­տուա­կան աշ­խար­հի հար­թու­թեան վրայ ստեղ­ծուած առ­կայ հա­կա­սու­թիւ­նը։ Ա­ռողջ մտայ­նու­թեան մը դրսե­ւո­րում­նե­րը կը պակ­սին այս­տեղ եւ սա պէտք է փո­խել ան­կեղծ ջան­քե­րով։

Սփիւռ­քեան լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րը մե­ծա­մաս­նու­թեամբ կու­սակ­ցա­կան են եւ այդ բո­լոր կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րը կը գոր­ծեն նաեւ Հա­յաս­տա­նի մէջ։ Հե­տե­ւա­բար, հա­մա­հայ­կա­կան հար­թակ­նե­րու վրայ ներգրաւ­ման ի­րենց ե­ռան­դը կա­խում կ՚ու­նե­նայ տուեալ կու­սակ­ցու­թեան տուեալ պա­հու վե­րա­բեր­մուն­քէն կամ երկ­րի ղե­կա­վա­րու­թեան նկատ­մամբ որ­դեգ­րուած քոն­ժոնք­թիւ­րել դիր­քո­րո­շու­մէն։ Սփիւռ­քի նա­խա­րա­րու­թիւ­նը նաեւ կար­գա­ւո­րիչ դեր մը կը կա­տա­րէ այս ա­ռու­մով եւ ան­ձամբ՝ Հրա­նոյշ Յա­կո­բեան կանգ­նած է այդ հա­ւա­սա­րա-կըշ­ռու­թիւն­նե­րու կի­զա­կէ­տին։ Սփիւ­ռ­քի զա­նա­զան հա­տուած­նե­րուն կող­մէ հնա­րա­ւո­րինս հա­ւա­սար քա­նա­կու­թեամբ դէմ­քե­րու դեր վե­րա­պա­հե­լով ա­նա­չա­ռու­թեան գե­տին կը պատ­րաս­տուի։ Նա­խա­րա­րու­թիւ­նը որ­քան որ ալ ա­նան­տե­սե­լի ջան­քեր գոր­ծադ­րէ հա­ւա­սար պայ­ման­ներ ստեղ­ծե­լու ա­ռու­մով, ար­դիւն­քին կա­րե­լի չ՚ըլ­լար թաքց­նել ճշմար­տու­թիւն մը։ Սփիւռ­քեան մամ­լոյ ան­դաս­տա­նէն ներս ներ­կա­յիս ա­ռա­ւել աշ­խոյժ են այս լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րը, ո­րոնք կը գոր­ծեն Հայ Յե­ղա­փո­խա­կան Դաշ­նակ­ցու­թեան հո­վա­նիին ներ­քեւ եւ ու­ժե­րու այս յա­րա­բե­րակ­ցու­թիւ­նը կ՚անդ­րա­դառ­նայ նաեւ Հա­մա­հայ­կա­կան մամ­լոյ հա­մա­ժո­ղով­նե­րուն վրայ։ Թէեւ ան­հատ­նե­րու մատ­նան­շու­մով սկզբուն­քա­յին հար­թու­թե­նէ հե­ռա­նա­լու մտա­դիր չենք, սա­կայն յա­նուն ար­դա­րու­թեան այս­տեղ պէտք է մատ­նան­շել Պէյ­րու­թի «Ազ­դակ» օ­րա­թեր­թի գլխա­ւոր խմբա­գիր Շա­հան Գան­տա­հա­րեա­նի կող­մէ ցու­ցա­բե­րուած բա­ցա­ռիկ ե­ռանդն ու ար­հես­տա­վարժ մօ­տե­ցու­մը։

Ի վեր­ջոյ, այս եր­կար բա­ժի­նը կը մատ­նան­շենք բիւ­րե­ղաց­նե­լու հա­մար խնդի­րը ար­դիւ­նա­ւէ­տու­թեան տե­սա­կէ­տէ։ Այդ ե­րե­ւոյ­թին հա­մա­պա­տաս­խան մտա­հո­րի­զոն մը ու­նին հա­ւաք­նե­րը, նպա­տակ­նե­րը պարզ են։ Քաւ լի­ցի, որ յա­ւակ­նու­թիւ­նը ու­նե­նանք ո­ե­ւէ մէ­կուն մտա­հո­րի­զո­նը դա­տե­լու։ Շատ յա­ճախ գան­գատ­ներ կ­­՚ըլ­լան մտա­ւոր ամ­լու­թեան շուրջ, սա­կայն մենք հա­կուած չենք նման հար­թակ­նե­րու վրայ ա­ռա­ւե­լա­պաշ­տու­թեան։ Ա­յո՛, պէտք է ձգտիլ կա­տա­րե­լա­պաշ­տու­թեան այս հար­թա­կին վրայ, բայց ո՛չ ա­ռա­ւե­լա­պաշ­տու­թեան։ Սա է մեր մօ­տե­ցու­մը, ո­րով­հե­տեւ պաշ­տօ­նա­կից­նե­րու, գոր­ծըն­կեր­նե­րու հետ հա­մա­տեղ աշ­խա­տանք տա­նե­լու յա­րիր ո­գին այդ է ա­պա­հո­վա­բար։ Մեր դիր­քը այս ա­ռու­մով ալ ե­զա­կի է, բա­րե­բախ­տա­բար, ո­րով­հե­տեւ ան­կախ լրա­տուա­մի­ջոց կը ներ­կա­յաց­նենք։

Լրագ­րող­նե­րու հա­մա­հայ­կա­կան հա­ւաք­նե­րը ու­նին մաս­նա­կից­նե­րու կո­րիզ մը։ Այս վեր­ջինն ալ բա­ցա­ռու­թիւն մը չէր այդ ա­ռու­մով։ Ցարդ կազ­մա­կեր­պուած բո­լոր՝ ութ հա­ւաք­նե­րուն ալ մաս­նակ­ցած ըլ­լա­լով դի­տար­կած ենք, որ այդ կո­րի­զէն բա­ցի մաս­նա­կից­նե­րուն դի­մա­գի­ծը շատ փո­փո­խա­կան է։ Քա­նի օ­րի­նակ­ներ կա­րե­լի է թուար­կել. հա­մա­ժո­ղով­նե­րէն մէ­կուն ա­ռա­ջին ան­գամ մաս­նակ­ցած, մին­չեւ այդ պա­հը միայն քա­նի մը ան­գամ, այդ ալ բա­ւա­կա­նին եր­կար պար­բե­րա­կա­նու­թեամբ, լոյս տե­սած  հրա­տա­րա­կու­թեան մը կող­մէ անձ­նա­ւո­րու­թիւն մը քննար­կում­նե­րը կ­­՚են­թար­կէ տո­մի­նա­սիո­նի, իսկ յա­ջորդ ան­գամ­նե­րուն կը կոր­սուի։ Փոր­ձա­ռու­թիւ­նը ցոյց կու տայ, որ հրա­տա­րա­կիչ­նե­րը եւ լրագ­րող­նե­րը պէտք է յստակ տա­րան­ջա­տուին այս հար­թա­կին վրայ։ Այս սպա­սու­մը մա­կե­րե­սա­յին ա­ռու­մով պարզ է, սա­կայն խոր­քին մէջ այդ­քան ալ դիւ­րին չէ՝ նախ եւ ա­ռաջ սփիւռ­քեան պայ­ման­նե­րուն բե­րու­մով։ Ար­դա­րեւ, հա­յոց սփիւռ­քին մէջ մար­դու­ժը սահ­մա­նա­փակ է չա­փա­զանց։ Ծայր աս­տի­ճան սա­կա­ւա­թիւ մար­դոց կող­մէ կ՚ար­տադ­րուին հա­յե­րէն լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րը։ Գրե­թէ նոյն մար­դոց կող­մէ կը հրա­տա­րա­կուին նաեւ գիր­քե­րը եւ տա­կա­ւին այդ նոյն մար­դիկ կ­­՚ըլ­լան նաեւ հա­յե­րէ­նի ու­սու­ցիչ կամ ու­սուց­չու­հի։ Այդ նուի­րեալ­նե­րը այդ­քան վիթ­խա­րի, գեր­մարդ­կա­յին յան­ձա­ռու­թեամբ կ­­՚աշ­խա­տին, որ տա­րան­ջատ­ման հար­ցը կրնայ չար­դա­րա­նալ խղճի առ­ջեւ։ Միւս կող­մէ, սա­կայն, այս հա­մա­ժո­ղով­նե­րուն մէջ ոս­տում մը, նոր նշա­ձող մը ու­նե­նա­լու հա­մար նա­խա­պայ­ման է այդ ա­ռե­րե­սու­մը։ Սփիւռ­քի մէջ հայ մա­մու­լը, մա­նա­ւանդ հա­յա­տառ մա­մու­լը զուտ լրա­տուա­մի­ջոց չէ։ Ա­նոր լի­նե­լու­թիւ­նը ա­կա­մայ կ՚ա­ռըն­չուի բա­զում ո­լորտ­նե­րու հետ եւ այս ե­րե­ւոյ­թը ուղ­ղա­կիօ­րէն կ՚անդ­րա­դառ­նայ մեր լրագ­րող­նե­րու հա­մա­հայ­կա­կան հա­ւաք­նե­րուն վրայ։ Խնդիր­նե­րը կը ճիւ­ղա­ւո­րուին ո՛չ միայն ի­րենց խրթին բնոյ­թին բե­րու­մով, այլ նաեւ այն պատ­ճա­ռով, որ ա­նոնք յա­ռաջ կը մղուին մէ­կէ ա­ւե­լի ո­լորտ­նե­րու վե­րա­բե­րեալ ի­րենց ծալ­քե­րով։ Ա­ւե­լի՛ն, այդ բո­լո­րը օ­րա­կար­գի վրայ կը բե­րուին այն­պի­սի ան­ձե­րու կող­մէ, ո­րոնք միեւ­նոյն ժա­մա­նակ քա­նի մը ո­լոր­տի մէջ գոր­ծու­նէու­թիւն կը ծա­ւա­լեն։ Մշա­կոյ­թի գոր­ծի­չի ինք­նու­թեամբ լրագ­րա­կան աս­պա­րէ­զի քննար­կում­նե­րուն մաս­նակ­ցու­թիւն բե­րե­լը մեծ հա­շուով չ՚ե­րաշ­խա­ւո­րեր նպա­տա­կասլաց մի­ջա­վայր մը։

Ա­մե­նա­պարզ օ­րի­նա­կը լե­զուա­կան հարցն է։ Մա­մու­լի հա­մա­ժո­ղով­նե­րուն այս հար­ցը միշտ կ՚ար­ծար­ծուի, բայց Հա­յաս­տա­նէն դի­ւա­նա­կալ մար­դիկ միշտ կը լսեն պար­զա­պէս, ո­րով­հե­տեւ լրագ­րող­նե­րու հա­ւա­քին եր­բեք լե­զուա­բան­ներ հրա­ւի­րուած չեն ըլ­լար։ Սփիւռ­քի պա­րա­գա­յին այդ բո­լո­րը ըն­դե­լու­զուած են։ Մնաց, որ ե­թէ նոյ­նիսկ լե­զուա­բան­ներ հրա­ւի­րուած ըլ­լան, ա­պա դժուար թէ կա­րե­լի ըլ­լայ հաս­նիլ ար­դիւն­քի մը։ Թէ­կուզ այդ պատ­ճա­ռով ալ չեն հրա­ւի­րուիր։ Սփիւռ­քեան մաս­նա­կից­նե­րը կը խօ­սին, եր­բեմն կը պոռթ­կան ու պար­զա­պէս կը լից­քա­թա­փուին։ Տե­շար­ժի ա­ռիթ մըն է ի­րենց հա­մար։ Այս լե­զուի հար­ցին օ­րի­նա­կը կու տանք մի­ջան­կեալ նշե­լու հա­մար ու­րիշ պա­րա­գայ մը։

Նման հար­թակ­նե­րու վրայ միշտ սփիւռ­քեան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րուն կող­մէ օ­րա­կար­գի վրայ կը բե­րուի ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի եւ դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թեան հար­ցը։ Բնա­կա­նա­բար, այս հար­ցը յոյժ կա­րե­ւոր է՝ հայ­կա­կան ժա­ռան­գու­թեան լիար­ժէք ու ամ­բող­ջա­կան պահ­պան­ման եւ հա­յոց լե­զուին առ­ջեւ նոր հո­րի­զո­նի մը ու­րուագծ­ման ա­ռու­մով։ Լրագ­րող­նե­րու պա­րա­գա­յին ա­ռա­ւել եւս էա­կան է նիւ­թը, ո­րով­հե­տեւ հա­ղոր­դակ­ցու­թեան ո­լոր­տի մար­դիկ չեն կրնար ան­տե­սել ի­րենց ա­պա­հո­ված այդ հա­ղոր­դակ­ցու­թեան հիմ­նա­կան մի­ջո­ցը։ Սփիւռ­քեան ամ­բողջ մտա­ւո­րա­կա­նու­թիւ­նը, նե­րա­ռեալ մամ­լոյ սպա­սա­ւոր­նե­րը, ի­րենց կոչ­ման բե­րու­մով ան­տա­րա­կոյս զգայ­նու­թիւն պէտք է ցու­ցա­բե­րեն այս խնդրին նկատ­մամբ։ Յա­մե­նայն­դէպս, հարց է նաեւ, որ այդ զգայ­նու­թիւ­նը ինչ­պէ՞ս պի­տի ար­տա­յայ­տուի։ Կան­խաւ ը­սենք, որ հա­մա­հայ­կա­կան հար­թու­թեան վրայ սփիւռ­քեան ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րը բա­ւա­կան օպ­սե­սիֆ ձե­ւով կը դնեն այս հար­ցը։ Մինչ­դեռ, այս խնդի­րը պէտք է դի­տար­կել ա­ռար­կա­յա­կան պայ­ման­նե­րու պրիս­մա­կէն։ Այս­պէս, ներ­կա­յիս աշ­խար­հի վրայ հա­յոց լե­զուով կա­տա­րուած ար­տադ­րու­թեան պատ­կա­ռե­լի տո­կո­սը կ՚ի­րա­կա­նա­ցուի Հա­յաս­տա­նի հա­յե­րէ­նով։ Ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի եւ դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թեան հե­տա­մուտ­նե­րը լու­սանց­քա­յին դիր­քի մատ­նուած են նոյ­նիսկ սփիւռ­քի մէջ, ուր լե­զուն նա­հան­ջած է ու կը նա­հան­ջէ ա­հագ­նա­ցող թա­փով։ Սա չենք ար­ձա­նագ­րեր ար­հա­մա­րհան­քի հա­մար։ Ճշմար­տու­թիւ­նը այն է, որ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նի ա­պա­գա­յին փրկու­թիւ­նը կա­խում ու­նի ա­նոր հա­մար մղուած պայ­քա­րին Հա­յաս­տա­նի ներգ­րաւ­ման աս­տի­ճա­նէն։ Ե­թէ Հա­յաս­տան այդ գոր­ծին չմաս­նակ­ցի՝ իր մար­դու­ժով եւ հաս­տա­տու­թիւն­նե­րով, ա­պա այդ պայ­քա­րը դժուար թէ պսա­կուի յա­ջո­ղու­թեամբ։ Իսկ սփիւռ­քեան դէմ­քե­րու առ­կայ օպ­սե­սիո­նին բուն պատ­ճա­ռը ըլ­լալ կը թուի՝ տեղ­քայ­լին, նա­հան­ջին տուն տուած խու­ճա­պը։ Պէտք է հասկ­նալ, որ խու­ճա­պով հարց չի լու­ծուիր։ Նա՛խ սփիւռ­քը լաւ պէտք է հա­մա­կար­գէ իր կռուան­նե­րը, պէտք է բարձ­րաց­նէ իր իսկ ար­դիւ­նա­ւէ­տու­թիւ­նը, յե­տոյ ալ պէտք է յստակ ա­ռա­ջարկ­ներ ներ­կա­յաց­նէ Հա­յաս­տա­նին։ Ա­նի­մաստ է պա­հան­ջել, որ Հա­յաս­տան փո­խէ իր լե­զուն։ Նոյ­նիսկ ե­թէ ըլ­լայ այդ փա­փա­քը, ա­պա ան­կա­րե­լի է, որ մէկ օ­րէն միւ­սը հար­ցը լուծուի։ Մնաց, որ Հա­յաս­տան պատ­րաստ չէ այդ­պի­սի քայ­լի մը։ Բայց Հա­յաս­տան պատ­րաս­տա­կամ է յանձ­նա­ռու­թիւն­նե­րու՝ հա­մա­հայ­կա­կան ժա­ռան­գու­թեան պահ­պան­ման հա­մար։ Ա­հա այս հա­սա­րա­կաց գետ­նին վրայ պէտք է գոր­ծել։ Սփիւռ­քը հա­մո­զուած է, որ սո­վե­տա­կան շրջա­նին քա­ղա­քա­կան ո­րո­շու­մով մը, ար­հես­տա­կա­նօ­րէն փո­խուած է ուղ­ղագ­րու­թիւ­նը Հա­յաս­տա­նի մէջ։ Կրնայ այդ­պէս ըլ­լալ կամ ոչ։ Մեկ­նա­բա­նու­թեան հարց է։ Իսկ ե­թէ սփիւռ­քին ընդ­հա­նուր հա­մո­զու­մը այդ­պէս է, ա­պա այ­սօր պէտք չէ ակն­կա­լել, որ կրկնուի նոյն սխա­լը ու դար­ձեալ քա­ղա­քա­կան մի­ջամ­տու­թիւ­նով մը, ար­հես­տա­կա­նօ­րէն երկ­րէն ներս վե­րա­կանգ­նուի դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թիւ­նը։ Եր­կու սխալ քայ­լով կա­րե­լի՞ է հաս­նիլ ճիշդ ար­դիւն­քի։ Ե­թէ ի­տէա­լա­կան լու­ծու­մը կը հա­մա­րուի Հա­յաս­տա­նի մէջ դա­սա­կան ուղ­ղագ­րու­թեան վե­րա­կանգ­նու­մը, ե­թէ նոյ­նիսկ այդ­պէս է, ա­պա եր­կար պէտք է համ­բե­րել, որ­պէս­զի այդ գի­տակ­ցու­թիւ­նը հա­սուն­նայ երկ­րէն ներս։ Եւ այդ ըն­թաց­քին պէտք է աշ­խա­տիլ յա­մա­ռօ­րէն, այլ ոչ թէ իշ­խա­նա­ւոր­նե­րէն պա­հան­ջել նոր պար­տադ­րանք­ներ ստեղ­ծել ժո­ղո­վուր­դին հա­մար։ Մնաց, որ լե­զուի հար­ցը այ­սօր սահ­մա­նա­փա­կ-ւած չէ զուտ ուղ­ղագ­րա­կան չա­փու­մով եւ այդ թո­հու­բո­հին մէջ սփիւռ­քի օպ­սե­սիո­նը ան­հե­ռան­կար է՝ մեղմ խօս­քով։ Ա­նոնք, ո­րոնք Հա­յաս­տա­նի մէջ այս խնդիր­նե­րը կը բարձ­րա­ձայ­նեն, ի՞նչ կ՚ը­նեն ի­րենց ապ­րած ու ա­րա­րած տե­ղե­րը։ Ի՞նչ ար­դիւն­քի հա­սած են։ Հար­ցը մարդ մե­ղադ­րել չէ, բայց ե­թէ ար­դիւնք մը չկայ, ա­պա պէտք է բա­րի ըլ­լալ՝ ռազ­մա­վա­րու­թիւ­նը վե­րա­տե­սու­թեան են­թար­կել։ Այ­լա­պէս, հե­տե­ւեալ տպա­ւո­րու­թիւ­նը կրնայ ստեղ­ծուիլ. Հա­յաս­տա­նի մէջ այդ աղմ­կող­նե­րուն հա­մար կար­ծես լռե­լեայն կար­գա­վի­ճակ մը սահ­մա­նուած ըլ­լայ եւ այդ մար­դիկ միայն ու միայն այդ կար­գա­վի­ճա­կը ար­դա­րաց­նե­լու ինք­նան­պա­տակ ձգտու­մով իւ­րա­քան­չիւր ան­գամ կրկնեն ի­րենց ա­պար­դիւն բա­նա­վէ­ճը։ Այս մի­ջան­կեալ բա­ժի­նը վեր­ջաց­նե­լէ ա­ռաջ նշենք, որ լե­զուի հար­ցը հետզ­հե­տէ կը սրուի, կա­րե­լի չ՚ըլ­լար զայն կա­սեց­նել եւ դի­տար­կում­ներն ալ տա­կաւ կը խստա­նան։ Մարդ պէտք չէ վի­րա­ւո­րուի ու բո­լո­րը ժամ ա­ռաջ ի­րա­տես զօ­րա­կո­չի մը պէտք է են­թար­կուին կա­մա­ւոր ձե­ւով։

Վե­րա­դառ­նա­լով բուն նիւ­թին։ Թէ ին­չո՞ւ կա­րե­ւոր է հայ­կա­կան լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րու քիչ մը ա­ւե­լի ու­րոյն գոր­ծօ­նի մը վե­րա­ծուի­լը, հնա­րա­ւո­րինս պաշ­տօ­նա­կան մամ­լոյ տես­քի թօ­թա­փու­մով։ Պարզ է, որ աշ­խար­հի վրայ չկայ հա­րիւր տո­կո­սով ան­կախ լրա­տուա­մի­ջոց մը։ Կան, ան­խու­սա­փե­լիօ­րէն, ազ­դե­ցու­թեան լծակ­ներ, բայց կան նաեւ մի­ջազ­գայ­նօ­րէն ըն­դու­նուած խա­ղի կա­նոն­ներ։ Մամ­լոյ ա­զա­տու­թեան սկզբուն­քը ա­ռանց շու­քի տակ թող­ե­լու, ան­կախ լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րու կող­մէ ա­նա­չառ տե­ղե­կա­տուու­թիւն քա­ղե­լու կա­րի­քը՝ մեր ժա­մա­նակ­նե­րուն այդ խաչ­մե­րու­կին վրայ կը յա­գե­ցուի աշ­խար­հի բնա­կիչ­նե­րուն կող­մէ։

ԿԱՐԷՆ ԿԱՐԱՊԵՏԵԱՆ ԿԸ ԿԱՐԵՒՈՐԷ ՅԱՒԵԼԵԱԼ ԱՐԺԷՔՆԵՐՈՒ ՍՏԵՂԾՈՒՄԸ

Լրագ­րող­նե­րու հա­մա­հայ­կա­կան 8-րդ հա­մա­ժո­ղո­վին մաս­նա­կից­նե­րը Ե­րե­ւա­նի մէջ ըն­դու­նուե­ցան Հա­յաս­տա­նի Վար­չա­պետ Կա­րէն Կա­րա­պե­տեա­նի կող­մէ։ Սա շատ ու­շագ­րաւ ու կա­րե­ւոր տե­սակ­ցու­թիւն մըն էր։ Ար­դա­րեւ, այդ պա­հու դրու­թեամբ նո­րան­շա­նակ՝ վար­չա­պե­տը տա­կա­ւին ո­րե­ւէ ծա­ւա­լուն զրոյց չէր ու­նե­ցած լրա­տուա­մի­ջոց­նե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րու հետ։ Մեր հա­ւա­քի մաս­նա­կից­նե­րուն վի­ճա­կե­ցաւ այդ պա­տի­ւը։ Կան­խաւ յայտ­նենք, որ ան լիու­լի ար­դա­րա­ցուց իր վրայ դրուած յոյ­սե­րը։ Բնա­կա­նա­բար, եր­կա­րա­տեւ մեր զրոյ­ցին ժա­մա­նակ երկ­րի տնտե­սա­կան քա­ղա­քա­կա­նու­թեան խնդիր­նե­րը քննար­կուե­ցան ման­րա­մաս­նօ­րէն՝ մա­նա­ւանդ, որ մեր հան­դիպ­ման նոյն օ­րը Կա­րա­պե­տեա­նի կող­մէ գլխա­ւո­րուած կա­ռա­վա­րու­թեան ծրա­գի­րը պաշ­տօ­նա­պէս ներ­կա­յա­ցուած էր խորհր­դա­րան։ Ան յոգ­նե­ցու­ցիչ ու ծան­րա­բեռ­նուած աշ­խա­տան­քա­յին օ­րուան մը ա­ւար­տին յանձն ա­ռաւ մեր հա­ւա­քի մաս­նա­կից­նե­րուն հետ զրոյ­ցը։ Իր բաց խօ­սե­լաո­ճով վար­չա­պե­տը ստեղ­ծեց ան­մի­ջա­կան մթնո­լորտ մը։ Նոյ­նիսկ զրոյ­ցը տե­ւա­կա­նա­ցուց ա­ռանց փող­կա­պի եւ այս­պէ­սով ա­պա­հո­վեց, որ բո­լո­րը զգան հան­գիստ։ Քա­ղա­քա­կան ու տնտե­սա­կան բնոյ­թով խնդիր­նե­րը հան­գա­մա­նօ­րէն մեկ­նա­բա­նե­լու ա­ռըն­թեր՝ Կա­րէն Կա­րա­պե­տեան շա­հե­կան մօ­տե­ցում­ներ ար­տա­յայ­տեց նաեւ հա­մա­հայ­կա­կան օ­րա­կար­գի հար­ցե­րուն շուրջ։ Նկա­տե­լի էր, որ յստակ են իր միտ­քե­րը եւ կար­ծիք­նե­րը ձե­ւա­ւո­րուած են ու­շա­դիր դի­տար­կում­նե­րու հի­ման վրայ։

Կա­րէն Կա­րա­պե­տեան ար­հես­տա­կան կը հա­մա­րէ Հա­յաս­տա­նի եւ սփիւռ­քի տա­րան­ջա­տու­մը, ո­րով­հե­տեւ ա­նոնց­մէ մին չի կրնար ապ­րիլ ա­ռանց միւ­սին եւ եր­կուքն ալ ու­նին նոյն պա­շա­րը, որն է հայ մար­դը։ Այդ պա­շա­րը հա­սա­րա­կաց իր բնոյ­թով կը հան­դի­սա­նայ այն կա­մուր­ջը, զոր կը միաց­նէ հայ­կա­կան աշ­խար­հը։ Ա­նոնք կրնան նոր չա­փում­ներ ա­ւելց­նել ի­րա­րու մշա­կոյ­թին՝ բազ­մա­թիւ գե­տին­նե­րու վրայ։ «Մեր ող­նա­յա­րը կա­խում ու­նի Հա­յաս­տա­նէն։ Սփիւռ­քա­հա­յը որ­քան որ ալ մեծ հնա­րա­ւո­րու­թիւն­ներ ու­նե­նայ իր բնա­կած երկ­րին մէջ՝ չի դադ­րիր այդ կա­խուա­ծու­թե­նէն», հա­մո­զուած է վար­չա­պե­տը։ Միեւ­նոյն ժա­մա­նակ, ան տա­րա­կոյս չու­նի, որ սփիւռ­քը պէտք չէ Հա­յաս­տա­նին թո­ղու կամ վե­րա­պա­հէ իր հա­յա­պահ­պան­ման պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւն­նե­րը։

Վար­չա­պետ Կա­րա­պե­տեա­նի դի­տար­կում­նե­րու կի­զա­կէ­տը կ­­՚ա­ռանձ­նա­նայ ըն­թա­ցիկ չա­փա­նիշ­նե­րէ դուրս շեշ­տադ­րում­նե­րով։ «Աշ­խար­հի ա­մե­նաեր­ջա­նիկ մար­դիկ չեն ապ­րիր այն եր­կիր­նե­րուն մէջ, ո­րոնք ու­նին նաւթ կամ կազ։ Ինք­զինք ա­պա­հով կը զգայ այն մար­դը, որ կ­­՚ար­տադ­րէ յա­ւե­լեալ ար­ժէք», կ՚ը­սէ ան։ Այս բա­նա­ձե­ւու­մը կը վե­րա­բե­րի ոս­տու­մի ո­րո­նու­մի մը։ Կա­րա­պե­տեան այդ ո­րոն­ման մէջ է՝ Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­կան ու տնտե­սա­կան մար­տահ­րա­ւէր­նե­րուն դի­մա­կա­յե­լով երկ­րի ժո­ղո­վուր­դին ա­ւե­լի բարձր կեն­սա­մա­կար­դակ մը ա­պա­հո­վե­լու ձգտու­մով։ Բա­յց եւ այն­պէս, իր ար­տա­յայ­տած միտ­քը յատ­կան­շա­կան էր նաեւ սփիւռ­քի տե­սա­կէ­տէ։ Չէ՞ որ, մեր սփիւռքն ալ ու­նի ինք­զին­քը ա­պա­հով զգա­լու լուրջ խնդիր­ներ՝ գո­յա­տեւ­ման ա­ռու­մով։ Թէ հա­յոց սփիւռ­քը ներ­կա­յիս կը ստեղ­ծէ՞ յա­ւե­լեալ ար­ժէք կամ որ­քա­նո՞վ ըն­դու­նակ է յա­ւե­լեալ ար­ժէք ստեղ­ծե­լու. կը մնայ դա­տել մե­զի՝ սփիւռ­քա­հա­յե­րու­ս։

ԱՐԱ ԳՕՉՈՒՆԵԱՆ