ՏԱՍՆԱՄԵԱԿ ՄԸ ԱՆՑ…

Յու­նուա­րի 19... Տա­սը տա­րուան ըն­թաց­քին մեր օ­րա­ցոյց­նե­րուն կամ օ­րա­տետ­րե­րուն վրայ այս­քան ա­մուր հաս­տա­տուած, ինք­նա­հաս­տա­տուա՛ծ, այլ թուա­կան մը դժուար թէ ըլ­լայ։ Ան­հա­տի մը կո­րուս­տը կար­ծես վե­րա­ծուած ըլ­լար ուխ­տի օ­րուան մը։ Այ­սօր Հրանդ Տին­քի սպա­նու­թեան 10-րդ տա­րե­լիցն է։ Մա­հա­փորձ մը մեզ­մէ խլեց զին­քը։ Սպիա­նա­լը մէկ կողմ, վէր­քը տա­կա­ւին կը կոտ­տայ։ Տա­սը տա­րիէ ի վեր մե­զի հետ չէ ան։ Այ­սօր կը փոր­ձենք հա­շուեկ­շիռ մը ը­նել՝ ա­ռանց Հրանդ Տին­քի ան­ցած տա­սը տա­րի­նե­րուն մա­սին։ Մէկ կող­մէ ան միշտ մե­զի հետ է՝ իր գա­ղա­փար­նե­րուն, տես­լա­կա­նին ար­դիա­կա­նու­թեամբ, ի­րա­կա­նու­թիւն մըն է մեր մէջ, իսկ միւս կող­մէ մեր յու­շե­րուն մէջ է՝ իր ֆի­զի­քա­կան բա­ցա­կա­յու­թեան առ­թած կա­րօ­տով, իր մարդ­կա­յին ջեր­մու­թեան ան­փո­խա­րի­նե­լի պա­կա­սու­թեամբ։ Ան­մար­սե­լի, ա­նըն­դու­նե­լի եւ ա­նար­դա­րա­նա­լի զրկանք մըն է՝ Հրանդ Տին­քի դէմ գոր­ծուած ո­ճի­րին ծանր ու տխուր հե­տե­ւան­քը։ Իր մարմ­նա­ւո­րած ար­ժէք­նե­րով կեն­դա­նի, խորհր­դան­շած հո­րի­զոն­նե­րով կեն­սու­նակ այս մտա­ւո­րա­կան մար­դը երկ­րա­ւոր կեան­քէն չէ հե­ռա­ցած իր ճա­կա­տա­գի­րով, բնա­կա­նոն ձե­ւով։ Ու մենք քա­րա­ցած ենք այդ կէ­տին վրայ։ Մեր հա­յեաց­քին առ­ջեւ կը ճա­ռա­գայ­թէ իր կեր­պա­րը, սա­կայն ան այ­լեւս բո­լո­րո­վին մարդ­կա­յին մտա­հո­րի­զո­նէն դուրս չա­փու­մի մը մէջ է. վստա­հա­բար այն­տեղ եւս իր ան­մի­ջա­կա­նու­թեամբ ու մօ­տե­ցում­նե­րով ա­պա­հո­ված ըլ­լայ ե­զա­կի դիրք մը։

Թրքա­հա­յու­թիւ­նը այ­սօր հե­րթա­կան ան­գամ բիւր յար­գան­քով ու ջեր­մու­թեամբ կ՚ող­ջու­նէ իր ծո­ցէն հա­սած հա­րա­զատ ու ե­րախ­տա­շատ զա­ւակ­նե­րէն մին՝ «Ա­կօս» շա­բա­թա­թեր­թի հիմ­նա­դիր Հրանդ Տին­քը։ Անց­նող տա­սը տա­րի­նե­րուն ըն­թաց­քին իր կո­րուս­տը խո­շո­րա­ցոյ­ցի տակ առ­նուե­ցաւ բազ­մա­թիւ դի­տան­կիւն­նե­րէ։ Թուր­քիա, մարդ­կու­թիւն, Հա­յաս­տան, ժո­ղովր­դա­վա­րու­թիւն, հա­յաշ­խարհ, ար­դա­րա­դա­տու­թիւն, եւ այլն։ Ա­մե­նա­նուա­զը ե­ղաւ թրքա­հայ հա­մայն­քին նկատ­մամբ ցու­ցա­բե­րուած ու­շադ­րու­թիւ­նը, հա­կա­ռակ ա­նոր, որ ան հա­սած էր այս հա­ւա­քա­կա­նու­թեան գիր­կէն։ Բո­լո­րին տե­սա­կէ­տէ այս մա­հա­փոր­ձին նշա­նա­կու­թիւ­նը կշիռ­քի վրայ դնե­լու հա­մար օգ­տա­գոր­ծուե­ցաւ թրքա­հա­յու­թիւ­նը, բայց բո՛ւն ա­նոր են­թար­կուա­ծը, լոկ ա­նոր կրա­ծը եր­բեք այդ­քան կա­րե­ւո­րու­թեան չար­ժա­նա­ցաւ, կա­մայ թէ ա­կա­մայ մնաց ստուե­րի տակ։ Թէ­կուզ պատ­ծա­ռը այն է, որ թրքա­հա­յու­թիւ­նը կանգ­նած է այդ բո­լո­րի խաչ­մե­րու­կին։ Խճու­ղիի մը վրայ, այս տխուր տա­րե­լի­ցին օ­րով, այ­սօր վերս­տին կը վեր­յի­շենք Հրանդ Տին­քը։ Մեր յի­շո­ղու­թեան մէջ կը թար­մա­նան ինչ-ինչ դրուագ­ներ։

Հրանդ Տին­քի դէմ կա­տա­րուած մա­հա­փոր­ձը, ա­նոր եր­կա­րա­շունչ հե­տաքն­նու­թիւ­նը, դա­տա­վա­րու­թեան գոր­ծըն­թա­ցը տաս­նա­մեա­կէ մը ի վեր չա­փա­զանց նշա­նա­կու­թիւն ու­նին Թուր­քիոյ տե­սան­կիւ­նէն։ Իւ­րա­քան­չիւր ի­րա­դար­ձու­թիւն ան­մի­ջա­կան ար­ձա­գանգ կը գտնէ մեր երկ­րի օ­րա­կար­գին վրայ։ Այդ բո­լո­րը նշա­ձո­ղի մը, ցու­ցա­նի­շի մը վե­րա­ծուած են՝ Թուր­քիոյ մէջ ժո­ղովր­դա­վա­րու­թեան, մար­դու ի­րա­ւանց, հիմ­նա­րար ա­զա­տու­թիւն­նե­րուն տե­սա­կէ­տէ։ Հե­տաքն­նու­թեան եւ դա­տա­վա­րու­թեան ըն­թաց­քը ուղ­ղա­կիօ­րէն կը պայ­մա­նա­ւո­րեն հա­մա­պա­տաս­խան մար­մին­նե­րուն եւ հա­մա­կար­գին նկատ­մամբ վստա­հու­թեան մա­կար­դա­կը։ Բո­լո­րը գի­տեն, կը զգան ու կը հասկ­նան, որ ա­մե­նա­կա­րե­ւորն է հա­սա­րա­կու­թեան խղճին մօտ ար­դա­րա­նա­լը։ Մեր ապ­րած եւ այլ եղ­բայ­րա­կան ժո­ղո­վուրդ­նե­րու հետ բաժ­նած աշ­խար­հագ­րու­թեան մէջ միշտ ծանր ե­ղած է հա­մա­կե­ցու­թեան փո­խար­ժէ­քը։ Միշտ դա­ժան ե­ղած է այդ հա­մե­րաշխ գո­յակ­ցու­թեան ջա­տա­գող մտա­ւո­րա­կա­նին ճա­կա­տա­գի­րը։ Ա­ւե­լի՛ն, նման ձգտում­նե­րով եւ ընդ­դի­մա­դիր հա­յեաց­քով գոր­ծիչ­նե­րուն վախ­ճա­նը յա­ճախ միա­խառ­նուած է վա­ռօ­դի հո­տով։ Գա­ղա­փա­րա­պաշտ­նե­րը բա­խած են ան­հան­դուր­ժո­ղու­թեան, խա­ղա­ղա­սէր­նե­րը թի­րախ դար­ձած են՝ ի­րենց նուի­րա­կան դա­տի ճա­նա­պար­հին։ Հա­զար ա­փսոս, որ Հրանդ Տինքն ալ տաս­նա­մեակ մը ա­ռաջ հա­մալ­րեց այդ շար­քը։ Իր դէմ գոր­ծուած ոճ­րին հար­ցաքն­նու­թիւ­նը, դա­տա­վա­րու­թեան ըն­թաց­քը ան­խու­սա­փե­լիօ­րէն վե­րի­վայ­րում­ներ կ­­՚ու­նե­նան մեր երկ­րի բարդ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րուն լոյ­սին տակ։ Հրա­պա­րա­կաւ կը հար­ցաքն­նուի պե­տու­թեան դե­րը, կ­­՚ու­սում­նա­սի­րուին հան­րա­յին պաշ­տօ­նեա­նե­րու ա­ղերս­նե­րը կամ զան­ցա­ռու­թիւն­նե­րը։ Մար­դիկ ա­մե­նայն պա­ղա­րիւ­նու­թեամբ, սա­կայն նաեւ յա­մառ հե­տե­ւո­ղա­կա­նու­թեամբ կը հե­տե­ւին բա­ցա­յայ­տում­նե­րուն, ո­րոնք եր­բեմն կ­­՚ա­րիւ­նեն հա­սա­րա­կու­թեան խիղ­ճը։ Պե­տու­թիւն, մտայ­նու­թիւն, դի­ւա­նա­կա­լու­թիւն կամ իշ­խա­նու­թիւն կո­չուած բա­ռե­րուն վե­րա­ցա­կան ի­մաս­տը եր­բեմն ալ հեշտ հաս­ցէ­նե­րու կը վե­րա­ծուի՝ մար­դոց հա­կազ­դե­ցու­թեան լից­քա­թափ­ման հա­մար։ Մար­դիկ, խոր­քին մէջ, կը գի­տակ­ցին՝ որ պէտք չէ մո­լո­րուին սե­ւի եւ սպի­տա­կի բե­ւե­ռա­ցում­նե­րուն մէջ։ Հրանդ Տին­քի գոր­ծին ընդ­հա­նուր ըն­թաց­քը, ա­նոր թա­փան­ցի­կու­թեան աս­տի­ճա­նը, ա­նոր նկատ­մամբ վե­րա­բեր­մուն­քը, բա­ցա­յայտ­ման կամ­քը, հան­րա­յին կար­ծի­քին մա­տու­ցուած տուեալ­նե­րուն, տե­ղե­կու­թիւն­նե­րուն հա­մո­զիչ կամ հիմ­նա­ւո­րուած ըլ­լալ-չըլ­լա­լու մա­կար­դա­կը տա­սը տա­րիէ ի վեր, ի­րենց ամ­բող­ջին մէջ, վե­րա­ծուած են մեր երկ­րէն ներս լա­ւա­տե­սու­թեան չա­փա­նիշ­նե­րու։

Հա­յաս­տա­նի եւ հա­յու­թեան տե­սա­կէ­տէ ալ ան այ­սօր ու­րոյն խորհր­դան­շա­նի մը վե­րա­ծուած է։ Բո­լո­րը իր յի­շա­տա­կին մէջ կ­­՚ող­ջու­նեն՝ ան­հա­ղորդ կող­մե­րու մի­ջեւ լոյս մը տես­նե­լու յոյ­սը։ Երկ­խօ­սու­թեան կողմ­նա­կից­նե­րը, Թուր­քիա-Հա­յաս­տան բնա­կա­նո­նաց­ման պաշտ­պան­նե­րը Հրանդ Տին­քի պատ­գա­մով կը ջա­նան յա­ռաջ տա­նիլ ի­րենց պայ­քա­րը։ Սա այն­քան խրթին գործ մըն է, որ նոյ­նիսկ շա­տեր ի­րենք ի­րենց թոյլ կու տան, նե­րեալ կը հա­մա­րեն Հրանդ Տին­քի յի­շա­տա­կին չխնա­յուի­լը։

Եւ այս բո­լո­րէն վերջ թրքա­հա­յու­թիւ­նը... Ճիշդ է, որ մեր հա­մայն­քի ե­րի­տա­սարդ սե­րունդ­նե­րը, փառք Աս­տու­ծոյ, չտե­սան ու­նե­ւո­րու­թեան տուրք, չ­­ապ­րե­ցան 6-7 Սեպ­տեմ­բե­րի սար­սափ կամ չպար­տա­ւո­րուե­ցան բռնել ստի­պո­ղա­կան գաղ­թի ճամ­բան։ Բա­րե­բախ­տա­բար... Սա­կայն, թրքա­հա­յու­թեան մե­րօ­րեայ սե­րունդ­նե­րուն բա­ժին վի­ճա­կե­ցաւ՝ դի­մագ­րա­ւել Հրանդ Տին­քի սպա­նու­թիւ­նը։ Այս ցնցիչ դէպ­քը ե­կաւ խո­րաց­նել փոք­րա­մաս­նա­կան մեր հո­գե­բա­նու­թեան բո­լոր փա­կու­ղի­նե­րը։ Ա­նոնք, ո­րոնք կը խրա­խու­սէին իր գոր­ծու­նէու­թիւ­նը, այ­սօր ան­յաղ­թա­հա­րե­լի հիաս­թա­փու­թեան մը ճի­րան­նե­րուն մէջ են։ Ա­նոնք, ո­րոնք վե­րա­պահ էին իր գոր­ծու­նէու­թեան մա­սին, դար­ձեալ մեծ հիաս­թա­փու­թեան մատ­նուած են՝ այս ան­հա­ւա­տա­լիօ­րէն մղձա­ւան­ջա­յին հե­տե­ւան­քին առ­ջեւ։ Հա­ւա­քա­կան մեր կեան­քէն ներս, հա­կա­սու­թիւն­նե­րը վե­րա­ծուած են ան­լու­ծե­լի հա­նե­լուկ­նե­րու։ Մեր մի­ջա­վայ­րը ո­ղո­ղուած է՝ դառ­նու­թեամբ, կաս­կած­նե­րով եւ շուա­րու­մով։ Կարճ խօս­քով ու ա­ռանց չա­փա­զան­ցու­թեան, թրքա­հա­յու­թիւ­նը Հրանդ Տին­քի մա­հա­փոր­ձէն վերջ քիչ մը եւս խո­րա­ցած է իր ան­յաղ­թա­հա­րե­լի ա­ռանձ­նու­թեան զգա­ցու­մին մէջ։ Սա չենք ը­սեր յո­ռե­տե­սու­թեան հա­մար, այլ կ­­՚ար­ձա­նագ­րենք որ­պէս փաստ՝ ո­րով­հե­տեւ մար­դիկ ա­ւե­լի քան եր­բեք ար­հես­տա­կան կը հա­մա­րեն այդ ա­ռանձ­նու­թեան յաղ­թա­հար­ման մղու­մը։ Որ­քան որ ալ ան չու­նե­նար այդ ա­ռանձ­նու­թեան զգա­ցու­մը փա­րա­տե­լու կա­խար­դա­կան բա­նա­լին՝ Հրանդ Տին­քի դէմ ոճ­րա­գոր­ծու­թիւ­նը բա­րո­յա­հո­գե­բա­նա­կան վիթ­խա­րի հա­րուած մը ե­ղած է թրքա­հայ հա­մայն­քին դէմ։ Այդ տա­ռա­պան­քը կը շա­րու­նա­կուի ցայ­սօր։

Այ­սօր վերս­տին կը խո­նար­հինք Հրանդ Տին­քի, մեր շատ սի­րե­լի եւ ան­մո­ռա­նա­լի Հրան­դի քաղցր, լու­սե­ղէն յի­շա­տա­կին առ­ջեւ։ Ան զո­հուե­ցաւ որ­պէս հայ, որ­պէս լրագ­րող ու որ­պէս ընդ­դի­մա­դիր մտա­ւո­րա­կան։ Այս բո­լո­րը իր սպա­նու­թեան տե­սան­կիւ­նէն կ­­՚ըն­կա­լուին՝ իբ­րեւ հա­ւա­նա­կան պատ­ճառ կամ հա­շուի կ­­՚առ­նուին որ­պէս վար­կած։ Ան այ­սօր կը վեր­յի­շուի այդ հան­գա­ման­քնե­րով ու ա­նոնց­մէ բխած ամ­բողջ պա­տուով։ Իսկ թրքա­հա­յու­թիւ­նը տա­սը տա­րի անց Հրան­դը կ­­՚ո­գե­կո­չէ՝ որ­պէս նա­հա­տակ, որ­պէս իր շար­քե­րէն հա­սած վեր­ջին նա­հա­տա­կը... Թէ­կուզ միայն տա­սը տա­րի անց, սա­կայն ա­ճա­պա­րած չենք ըլ­լար ը­սե­լու, որ սա է պատ­մու­թեան ար­ժե­ւո­րու­մը։

ԱՐԱ ԳՕՉՈՒՆԵԱՆ