ՆՈՒԻՐԱԿԱՆ ԺԱՄԱԴՐԱՎԱՅՐ

Կո­մի­տա­սի թան­գա­րան-կա­ճա­ռը, վստա­հա­բար, յա­ռա­ջի­կայ շրջա­նին հետզ­հե­տէ պի­տի դառ­նայ նուի­րա­կան ժա­մադ­րա­վայր մը Ե­րե­ւա­նի մէջ։ Ան թեկ­նա­ծու է, եւ թէ յա­ւակ­նոտ, հա­յոց մայ­րա­քա­ղա­քէն ներս դա­սուե­լու հա­մար այն մի­ջա­վայ­րե­րու շար­քին, ո­րոնց եր­դի­քին տակ գտնուի­լը, մթնո­լոր­տին շնչու­մը պի­տի հա­մա­րուի օրհ­նու­թիւն։ Թան­գա­րա­նի մը առ­թած տպա­ւո­րու­թիւ­նը ուղ­ղա­կիօ­րէն պայ­մա­նա­ւո­րուած է այն­տեղ ներ­կա­յա­ցուա­ծին պատ­մա­կան խո­րու­թեամբ ու մա­տուց­ման ձե­ւէն։ Կո­մի­տա­սի թանգա­րա­նը զգա­ցա­կան անն­կա­րագ­րե­լի խո­րու­թեան մը կ՚ա­ռաջ­նոր­դէ այ­ցե­լու­նե­րը, ո­րոնք կա­խար­դա­կան ու հրա­պու­րիչ շրջայ­ցի մը կը ձեռ­նար­կեն յի­րա­ւի խորհր­դա­ւոր խաչ­մե­րու­կի մը վրայ, ուր ժո­ղո­վուր­դի մը ծո­ցէն հա­սած ա­մե­նա­տա­ղան­դա­ւոր զա­ւակ­նե­րէն մէ­կուն կեան­քի ճա­նա­պար­հը խա­չա­ձե­ւուած է իր իսկ ժո­ղո­վուր­դին, հա­րա­զատ ժո­ղո­վուր­դին դառն ճա­կա­տագ­րին հետ։

Վեր­ջերս քա­նի մը օ­րով այ­ցե­լե­ցի Ե­րե­ւան։ Սա այս տա­րուան ա­ռա­ջին այ­ցե­լու­թիւնն էր եւ գի­տակ­ցա­կան յստակ նա­խընտ­րու­թիւ­նով մը քայ­լերս ուղղուե­ցան դէ­պի նո­րա­հաս­տատ Կո­մի­տա­սի թան­գա­րան-կա­ճա­ռը։ Թէեւ նա­խօ­րօք կար­դա­ցած­ներս ու տե­սած­ներս, ան­շուշտ, լա­րած էին հե­տաքրք­րու­թիւնս, սա­կայն ա­ռա­ջին իսկ քայ­լա­փո­խին հա­մո­զուե­ցայ, որ թան­գա­րա­նը շատ ա­ւե­լին էր միան­շա­նա­կօ­րէն։ Ար­դի թան­գա­րա­նի մը բո­լոր չա­փա­նիշ­նե­րուն հա­մա­պա­տաս­խան անհ­րա­ժեշտ ար­հես­տա­վար­ժու­թեան մա­կար­դա­կով ու կա­տա­րեալ փոր­ձա­գի­տա­կան զի­նու­մով՝ այս­տեղ կը ցո­լա­նայ յու­զում­նա­խառն պատ­մու­թիւն մը։ Քա­ղա­քա­մայ­րի սրտին վրայ այն­պի­սի կո­թո­ղա­յին հա­մա­լիր մը ստեղ­ծուած է, որ ա­պա­հո­վա­բար տա­կա­ւին պի­տի ար­դա­րա­նայ ա­նոր գո­յու­թիւ­նը եւ ժա­մա­նակ­նե­րու հո­լո­վոյ­թին մէջ պի­տի ե­րան­գա­ւո­րուի խո­րա­խոր­հուրդ ի­մաս­տը։

Թան­գա­րա­նին մէջ ար­տա­կար­գօ­րէն դի­պուկ ձե­ւով նախ ներ­կա­յա­ցուած է այն ամ­բող­ջը, ո­րուն կը պատ­կա­նէր Կո­մի­տաս եւ ա­ւե­լի վերջ ճար­տա­րօ­րէն բիւ­րե­ղա­ցուած, ա­ռանձ­նա­ցուած՝ Մեծ Վար­դա­պե­տը, որ­պէս հե­րոս, որ­պէս ճշմա­րիտ մե­ծու­թիւն, որ այս ան­գամ իր ինք­նու­թեամբ, իր մարմ­նա­ւո­րած կեր­պա­րով կը մարմ­նա­ւո­րէր այդ նոյն ամ­բող­ջը, տուեալ պա­րա­գա­յին հայ ժո­ղո­վուր­դը։ Կո­մի­տա­սի ամ­բողջ ո­դի­սա­կա­նը այս­պի­սի հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թեան մը մէջ իս­կա­պէս դար­ձած է շատ մատ­չե­լի եւ այս նոյն կէ­տին վրայ ալ կը բազ­մա­պատ­կուի թան­գա­րա­նին գոր­ծած տպա­ւո­րու­թիւ­նը, ուղ­ղա­կի ներ­գոր­ծու­թիւ­նը, ինչ որ ա­նոր ա­ռա­քե­լու­թեան յա­ջո­ղու­թեամբ պսա­կուե­լուն գրա­ւա­կանն է ան­տա­րա­կոյս։

Հիմ­նա­կան ձեռք­բե­րու­մը այն է, որ տա­կա­ւին շատ նոր ըլ­լա­լով հան­դերձ, թան­գա­րա­նը կան­խաւ յա­ջո­ղած է Կո­միտաս­ի գոր­ծու­նէու­թիւ­նը հա­ւա­սա­րա­պէս ներ­կա­յաց­նել ան­հա­տա­կան ու հա­սա­րա­կա­կան ե­րե­սակ­նե­րով՝ շատ յա­ճախ ա­նոնց սքան­չե­լի հա­մադ­րու­թեամբ, բնա­կան միա­հիւ­սու­մով եւ ար­հես­տա­կա­նէ զերծ նոյ­նա­ցու­մով։ Թան­գա­րա­նէն ներս շատ խօ­սուն ձե­ւով կը մատ­նանշուի այն աշ­խար­հագ­րու­թիւ­նը, ուր ծնած, հա­սած, ու­սա­նած, կազ­մա­ւո­րո­ւած, գոր­ծած, ար­տադ­րած եւ ի վեր­ջոյ վախ­ճա­նած է Մեծ Վար­դա­պե­տը։ Պարզ է, որ իր ժա­մա­նա­կին պայ­ման­նե­րով շատ ըն­դար­ձակ տա­րա­ծու­թեան մը մա­սին է խօս­քը՝ Ա­րեւմ­տեան Եւ­րո­պա­յէն մին­չեւ Հա­րա­ւա­յին Կով­կաս, ե­ւայլն… Աշ­խար­հագ­րա­կան այս ծած­կոյ­թը, ան­տա­րա­կոյս, պայ­մա­նա­ւո­րած է նաեւ իր աշ­խար­հըն­կա­լու­մը։

Եր­կու լայն յար­կա­բա­ժին­նե­րու վրայ, ազ­դու լու­սա­ւո­րու­թիւ­նով մը կա­րե­լի է հա­ղորդ դառ­նալ Կո­մի­տա­սին՝ իր ամ­բող­ջու­թեան մէջ։ Պաս­տառ­նե­րու վրայ բա­ցատ­րու­թիւն­ներ, տե­սա­հո­լո­վակ­ներ, լու­սան­կար­ներ, նուա­գա­րան­ներ, ձե­ռագ­րեր, կեն­ցա­ղա­յին ի­րեր, ձայ­նագ­րու­թիւն­ներ, հա­մերգ­նե­րու հրա­ւէր­ներ կամ գրքոյկ­ներ, դաշ­նակ, իր ներշն­չու­մով ու­րիշ­նե­րու կող­մէ կա­տա­րուած ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն­ներ եւ տա­կա­ւին ին­չե՜ր, ին­չե՜ր, ո­րոնց շնոր­հիւ իւ­րա­քան­չիւր այ­ցե­լու կրնայ էու­թիւ­նը պա­տո­ւած զգալ Կո­մի­տա­սով։

Այս ծի­րին մէջ կ՚ա­ռանձ­նա­նան իր դաշ­նա­կը, զոր կրցած է ա­պա­հո­վել բա­րե­յի­շա­տակ ազ­գա­յին բա­րե­րար Ալեք­սանտր Ման­թա­շեա­նի զօ­րակ­ցու­թեամբ եւ «Գու­սան» երգ­չա­խում­բին խմբանկա­րը՝ Մեծ Վար­դա­պե­տին գլխա­ւո­րու­թեամբ։ Թան­գա­րա­նի յար­կա­բա­ժին­նե­րէն մէ­կուն ա­մե­նա­մեծ պա­տի ամ­բողջ եր­կայն­քով ձգուած պատ­մա­կան դրո­ւագ մը, ո­րու ճիշդ դի­մա­ցը  զե­տե­ղուած է նաեւ բազ­կա­թոռ մը։ Յի­րա­ւի, ակնթար­թի մը մէջ նա­յիլ ու անց­նիլ կա­րե­լի չէ այդ պատ­կա­ռե­լի խմբան­կա­րին առ­ջե­ւէն։ Կազ­մա­կեր­պիչ­նե­րը որ­քան որ ալ յստա­կու­թեան  նպա­տա­կով մեծ­ցու­ցած ըլ­լան այդ դրուա­գը, հա­մա­պա­տաս­խա­նա­բար ե­րե­ւե­լի դար­ձած են նաեւ բո­լոր ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը՝ ան­վի­ճե­լի բա­ցա­յայ­տում­նե­րով։ Զգա­լի են «Գու­սան»ի ան­դամ­նե­րուն հա­յեացք­նե­րը, փա­ռա­շուք ամ­բող­ջի մը մէջ ակն­յայտ է իւ­րա­քան­չիւ­րը, տե­սա­նե­լի՝ ա­ռանձ­նա­յատ­կու­թիւն­նե­րով։ Այդ եր­կար բազ­կա­թո­ռը ճիշդ դիր­քա­ւո­րուած է թան­գա­րա­նին մէջ՝ հա­շուի առ­նե­լով, որ «Գու­սան»ի խմբան­կա­րին պար­տադ­րած զգա­ցում­նե­րու տա­րա­փով մարդ­կայ­նօ­րէն ան­կա­րե­լի է պահ մը կանգ չառ­նել ու չնստիլ, ա­ռանց քա­նի մը րո­պէ մտո­րե­լու, ա­ռանց կար­ճա­տեւ խո­կու­մի մը։

Կո­մի­տա­սի թան­գա­րա­նը բա­ցուած է Հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100-րդ տա­րե­լի­ցին շրջագ­ծով, բայց ան բա­ցար­ձա­կա­պէս ող­բի, սու­գի կո­թող մը չէ, այլ ա­պա­գա­յաս­լաց մտայ­նու­թեան մը պտու­ղը եւ յա­ւեր­ժու­թեան տես­լա­կա­նի մը շքեղ տա­ճա­րը։ Իր հա­րա­զատ ժո­ղո­վուր­դին կրած ա­ղէ­տին ի տես խա­թա­րուած է Կո­մի­տա­սի կեան­քին բնա­կա­նոն ըն­թաց­քը ու դար մը անց ան հայ ժո­ղո­վուր­դին հա­մար դար­ձած է ան­մա­հու­թեան խորհր­դան­շան մը։ Սա շատ լաւ կը բիւ­րե­ղա­նայ նաեւ թան­գա­րա­նին մէջ ներ­կա­յա­ցուած իր կի­սանդ­րի­նե­րուն կամ ար­ձան­նե­րուն բո­վով։ Տար­բեր ժա­մա­նակ­նե­րու մէջ, տար­բեր ա­րուես­տա­գէտ­նե­րու կող­մէ ստեղ­ծա­գոր­ծուած Կո­մի­տա­սի կի­սանդ­րի­ներ, ո­րոնք բո­լորն ալ զի­րար ամ­բող­ջաց­նե­լով կար­ծես ման­րա­մասն կը բնու­թագ­րեն ե­րե­ւոյթ մը՝ Մեծն Կո­մի­տաս Վար­դա­պե­տը, որ իր ժո­ղո­վուր­դին տա­ռա­պան­քով տագ­նա­պե­լէ վերջ այ­սօր լոյս կը սփռէ ա­նոր ա­պա­գայ ճա­նա­պար­հին վրայ եւ ի յի­շա­տակ ի­րեն եր­կինք խո­յա­ցած թան­գա­րա­նը այ­սօր դար­ձած է հա­յոց քա­ղա­քա­մայ­րի գո­հա­րե­ղէն­նե­րէն մին։

Թան­գա­րա­նի շրջայ­ցը կ՚եզ­րա­փա­կուի դար­ձեալ խորհր­դան­շան­նե­րու միա­հիւ­սու­մով։ Քա­րա­կերտ տա­նի­քի ա­պա­կե­պատ ճեղ­քէն կը սու­զուին Նա­յի­րեան ա­րե­ւուն ճա­ռա­գայթ­նե­րը, ո­րոնց մէջ կը շո­ղայ Կո­մի­տա­սին կի­սանդ­րին։ Սա ար­դէն իր վախ­ճան­ման պա­հուն կա­տա­րուած դէմ­քին պատ­ճէ­նա­հան­ման հի­ման վրայ ստեղ­ծա­գոր­ծուած կի­սանդ­րին է, ո­րու վե­րե­ւը՝ ձե­ղու­նէն կա­խուած է զան­գակ մը՝ ի նշան «Անլ­ռե­լի զան­գա­կա­տան»։

Եւ այս­պէս Մեծ Վար­դա­պե­տը կը ճա­նա­պար­հէ ձեզ, հրա­ժեշ­տի պա­հուն կար­ծես կը զգայ, թէ փշա­քա­ղած է իւ­րա­քան­չիւր այ­ցե­լուին մար­մի­նը, հպարտ են իր ժո­ղո­վուր­դին մե­րօ­րեայ զա­ւակ­նե­րը, ո­րոնք միւ­ռո­նադ­րոշմ բաց ճա­կա­տով ան­սահ­ման ե­րախ­տիք ու բի՜ւր յար­գանք կը տա­ծեն ի­րեն նկատ­մամ­բ։

ԱՐԱ ԳՕՉՈՒՆԵԱՆ