ԼՈՒՐՋ ՀԱԿԱՓԱՍՏԱՐԿՆԵՐ

Պատ­րիար­քա­կան Ընդ­հա­նուր Փո­խա­նորդ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նի դէ­պի Մայր Ա­թոռ Սուրբ Էջ­միա­ծին վեր­ջին այ­ցե­լու­թիւ­նը ու­նե­ցաւ հե­տաքրքրա­կան եւ ի­րենց տե­սա­կին մէջ մա­սամբ ալ ե­զա­կի ար­ձա­գան­գներ։ Օ­րին հա­ղոր­դած էինք, որ Հա­յաս­տա­նի զան­գուա­ծա­յին լրա­տուու­թեան մի­ջոց­նե­րը ան­մի­ջա­կան ու­շադ­րու­թեան ա­ռար­կայ դար­ձու­ցած էին այդ ու­ղե­ւո­րու­թիւ­նը։ Այդ ու­շադ­րու­թիւ­նը հասկ­նա­լի էր, հա­շուի առ­նե­լով, որ ան­ցեալ ամ­րան սկիզ­բին Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը ան­գամ մը ջնջած էր իր այ­ցե­լու­թիւ­նը դէ­պի Հա­յաս­տան եւ այդ փու­լէն վերջ ա­ռա­ջին ան­գամ ան մեկ­նե­ցաւ Մայր Ա­թոռ Սուրբ Էջ­միա­ծին։

Ե­թէ հա­մա­ռօտ փոր­ձենք ամ­փո­փել այդ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը, ա­պա ա­ռա­ջին հեր­թին պէտք է վեր­յի­շենք, որ մեր հա­մայն­քի պա­րա­գա­յին քա­ղա­քա­կան ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը ինչ­պէս կրնան յան­կարծ թի­րախ դարձ­նել հո­գե­ւոր ա­ռաջ­նորդ մը՝ հակադիր հո­սանք­նե­րու ազ­դե­ցու­թեան ներ­քեւ։ Եր­կար տաս­նա­մեակ­նե­րէ ի վեր այս վի­ճա­կը ծա­նօթ է մեր հա­մայն­քի բո­լոր ան­դամ­նե­րուն, ո­րոնք խո­րա­թա­փանց կը դի­տար­կեն ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը։ Հի­մա գանք յստակ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նի պա­րա­գա­յին, որ նա­խորդ­նե­րուն բաղ­դատ­մամբ ու­նի թէ՛ նմա­նու­թիւն­ներ եւ թէ տար­բե­րու­թիւն­ներ։

Ան­ցեալ տա­րի՝ 2015 թուա­կա­նին հա­մայն հա­յու­թիւ­նը նշեց ցե­ղաս­պա­նու­թեան 100-րդ տա­րե­լի­ցը։ Բնա­կա­նոն յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու բա­ցա­կա­յու­թեան մթնո­լոր­տին մէջ, Թուր­քիա եւ Հա­յաս­տան ան­նա­խըն­թաց ար­շաւ մը ի­րա­կա­նա­ցու­ցին ամ­բողջ աշ­խար­հէն ներս՝ ի­րենց ի­րե­րա­մերժ տե­սա­կէտ­նե­րու քա­րոզ­չու­թեան հա­մար։ Դժբախ­տա­բար, ար­դա­րա­ցան նաեւ մեր հա­մայն­քին տե­սա­կէ­տէ խնդրա­յա­րոյց սպա­սում­նե­րը։ Ար­դա­րեւ, եր­կու կող­մերն ալ մեր հա­մայն­քը անխ­նա­օ­րէն օգ­տա­գոր­ծե­ցին՝ ա­նոր վրա­յով յաչս աշ­խար­հին ի­րենց մօ­տե­ցում­նե­րը գո­վազ­դե­լու հա­մար։ Մեր հա­մայն­քը քա­րոզ­չու­թեան ազ­դակ մը դար­ձաւ այն­պի­սի ի­րա­վի­ճա­կի մը մէջ, երբ թուրք եւ հայ կող­մե­րուն մի­ջեւ ան­հա­ղորդ վի­ճա­կը հա­սած էր գա­գաթ­նա­կէ­տին։

100-րդ տա­րե­լի­ցը հա­զիւ թէ ան­ցած ըլ­լար, այս տա­րի հայ­կա­կան հար­ցին վե­րա­բե­րեալ ապ­րուե­ցաւ ծան­րակ­շիռ ու­րիշ ի­րա­դար­ձու­թիւն մը։ Պուն­տես­թա­կի կող­մէ միա­ձայ­նու­թեամբ ըն­դու­նուած բա­նա­ձե­ւի մը հի­ման վրայ Գեր­մա­նիա պաշ­տօ­նա­պէս ճանչ­ցաւ հա­յոց ցե­ղաս­պա­նու­թիւ­նը։ Այս ի­րա­դար­ձու­թիւ­նը մեծ զայ­րոյթ ստեղ­ծեց Թուր­քիոյ մէջ, մինչ ամ­բողջ հա­յաշ­խար­հը ող­ջու­նեց այդ քայ­լը։ Թրքա­հա­յու­թիւ­նը ա­կա­մայ յայտ­նուե­ցաւ խաչ­մե­րու­կի մը վրայ, ուր դժուա­րա­ցաւ հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն պա­հել՝ իր քա­ղա­քա­ցիա­կան պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւ­ննե­րուն եւ ար­մատ­նե­րէն բխած զգայ­նու­թիւն­նե­րուն մի­ջեւ։ Մեր հա­մայն­քը դոյզն իսկ ազ­դե­ցու­թիւն չու­նէր ու չէր ալ կրնար ու­նե­նալ, սա­կայն ազ­դուե­ցաւ ա­ռա­ւե­լա­գոյնս։

Ու­րեմն, այդ բարդ ու հա­կա­սա­կան ի­րա­վի­ճա­կին մէջ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան նա­մակ մը ու­ղար­կեց Հան­րա­պե­տու­թեան նա­խա­գահ Էր­տո­ղա­նին։ Այդ նա­մա­կը բե­կում­նա­յին բնոյթ ստա­ցաւ, հա­կա­ռակ ա­նոր, որ ան­ցեա­լին նման ի­րա­վի­ճակ­նե­րու մէջ միշտ ալ նման քայ­լեր ա­ռած են այն հո­գե­ւո­րա­կան­նե­րը, ո­րոնք ստանձ­նած էին Պատ­րիար­քա­կան Ա­թո­ռին ղե­կը։ Ըստ ե­րե­ւոյ­թին, այս ան­գա­մուան տար­բե­րու­թիւ­նը հե­տե­ւեալն էր։ Մեր հա­մայն­քէն ներս վեր­ջին տա­րի­նե­րուն ստեղ­ծուած է ան­նա­խըն­թաց բե­ւե­ռա­ցում մը, ո­րու պայ­ման­նե­րուն ներ­քեւ շու­քի տակ կը մնան հա­սա­րա­կաց մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը։ Տա­րա­կար­ծու­թիւն­նե­րը հե­ռա­ցած են սկզբուն­քա­յին կամ գա­ղա­փա­րա­կան հար­թու­թե­նէ ու դար­ձած՝ խիստ անձ­նա­ւո­րուած։ Հա­մայն­քի զա­նա­զան բե­ւեռ­նե­րուն մի­ջեւ կայ ան­հաշտ վի­ճակ մը, ո­րու դրսե­ւո­րում­նե­րը կը հաս­նին թշնա­մու­թեան սահ­մա­նին։ Այդ լա­րուա­ծու­թիւն­նե­րու կի­զա­կէ­տին յայտ­նուած դէմք մըն է Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան։

Այս բո­լո­րը կ­­՚ար­ձա­նագ­րենք ան­կախ ի­րենց պատ­ճառ­նե­րէն ու շար­ժա­ռիթ­նե­րէն։ Տա­րա­կոյս չկայ, որ այս ամ­բող­ջին մէջ կան բա­զում խնդիր­ներ, ո­րոնց պա­րաս­խա­նա­տուու­թե­նէն չեն կրնար խու­սա­փիլ այն բո­լոր շրջա­նակ­նե­րը, ո­րոնք տա­րի­նե­րէ ի վեր կը գոր­ծեն կոյր հատուա­ծա­պաշ­տու­թեամբ եւ ի­րենց ձե­ւա­ւո­րած ճամ­բար­նե­րով մեր հա­մայն­քէն ներս կը հրահ­րեն ար­հես­տա­կան օ­րա­կարգ եւ նպա­տա­կաս­լաց քայ­լեր կ­­՚առ­նեն հա­սա­րա­կաց շա­հե­րը ստուե­րի տակ թո­ղե­լու հա­մար։ Սա այլ հարց մըն է, տար­բեր բա­նա­վէ­ճի մը նիւ­թը, ընդ­հա­նուր փո­խա­նոր­դի ու­ղար­կած նա­մա­կի խնդի­րով եւ ա­նոր յա­րա­կից բո­լոր ծալ­քե­րով հան­դերձ։

Ու­րեմն, վե­րա­դառ­նա­լով բուն նիւ­թին, Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան հա­մայն­քի ներ­քին պա­ռակտ­ման հե­տե­ւան­քով անս­պա­սե­լիօ­րէն ծանր մար­տահ­րա­ւէր մը դի­մագ­րա­ւել պար­տա­ւո­րուե­ցաւ այս հար­ցին շուրջ։ Իր հա­մա­խոհ­նե­րուն հա­մոզ­մամբ, ան դար­ձաւ քա­ւու­թեան նո­խազ։ Իր ընդ­դի­մա­խօս­նե­րը հան­դէս ե­կան ար­դէն ծա­նօթ պնդում­նե­րով կամ տե­սա­կէտ­նե­րով։ Ա­ռար­կա­յա­կան պատ­կե­րը ե­ղաւ այն, որ ընդ­հա­նուր փո­խա­նոր­դը չխնա­յուե­ցաւ նոյ­նիսկ նման նուրբ նիւ­թի մը պա­րա­գա­յին։ Քննա­դա­տու­թիւն­նե­րը ստեղ­ծե­ցին նաեւ այն տպա­ւո­րու­թիւ­նը, թէ սահ­մա­նա­փա­կուած չեն լոկ այս նիւ­թով եւ կը հե­տապն­դեն նաեւ զին­քը մա­շեց­նե­լու նպա­տակ՝ որ­պէս ա­պա­գայ պատ­րիար­քա­կան թեկ­նա­ծու։ Հա­մայն­քէն ներս ի­րեն դէմ յար­դա­րուած ճա­կա­տը ար­տա­սահ­մա­նի պա­րա­գա­յին ալ ու­նե­ցաւ իր անդ­րա­դար­ձը, մա­նա­ւանդ Հա­յաս­տա­նի մէջ։ Պատ­րիար­քա­կան ար­տա­սահ­մա­նի հա­ւա­նա­կան թեկ­նա­ծու­ներն ալ, ի­րենց շրջա­նա­կով հան­դերձ, փոր­ձե­ցին օգտուիլ այս կա­ցու­թե­նէն։ Ի­րենք այն­պէս գոր­ծե­ցին (ու կը շա­րու­նա­կեն գոր­ծել), որ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան ու­նե­ցած է սայ­թա­քում մը եւ ա­ռի­թը պէտք է օգ­տա­գոր­ծել ա­ռա­ւե­լա­գոյնս։

Ինչ որ է, այս փո­թոր­կա­լից մթնո­լոր­տին մէջ, ընդ­հա­նուր փո­խա­նոր­դը յար­մար դա­տեց դէ­պի Հա­յաս­տան ճամ­բոր­դու­թիւ­նը ջնջել՝ Ֆրան­սիս­քոս Ա. Պա­պի այ­ցե­լու­թեան շրջա­նին։ Հա­յաս­տա­նի մէջ բո­ղո­քի ա­լիք մը հրահ­րուե­ցաւ ի­րեն դէմ։ Կարգ մը շրջա­նակ­ներ ծայ­րա­յե­ղու­թեան գա­ցին՝ իր հա­ւա­նա­կան այ­ցի պա­րա­գա­յին ֆի­զի­քա­կան մի­ջամ­տու­թեամբ սպառ­նա­լով։ Ան­հե­թեթ պա­հանջ­ներ յա­ռաջ քշուե­ցան՝ որ­պէս­զի ան պատ­ժուի, նոյ­նիսկ ըլ­լայ կար­գա­լոյծ։ Մինչ­դեռ, ե­պիս­կո­պո­սի մը պա­րա­գա­յին միայն Հայ Ե­կե­ղեց­ւոյ վար­դա­պե­տու­թեան դէմ գոր­ծե­լու պա­րա­գա­յին կրնար այդ­պի­սի հարց մը ծա­գիլ։ «Կը պա­հան­ջենք պատ­ժել Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նը» ա­նու­նով հա­սա­րա­կա­կան-քա­ղա­քա­ցիա­կան նա­խա­ձեռ­նու­թիւն մը յայտ­նուե­ցաւ յան­կարծ Հա­յաս­տա­նի մէջ, զան-գըւա­ծա­յին լրա­տուու­թեան մի­ջոց­նե­րուն մօտ գրա­ւե­լով ու­շադ­րու­թիւն։ Յար­գե­լով հան­դերձ բո­լո­րին նա­խա­ձեռ­նու­թեան ի­րա­ւուն­քը, մե­զի հա­մար լրիւ ան­հասկ­նա­լի կը մնայ Հա­յաս­տա­նի մէջ այդ­պի­սի նա­խա­ձեռ­նու­թեան մը գո­յու­թիւ­նը։ Սա ար­դեօք Հա­յաս­տա­նի ժո­ղո­վուր­դի ո՞ր կա­րիք­նե­րու դի­մագ­րաւ­ման կամ ո՞ր հար­ցե­րու լուծ­ման կրնայ նպաս­տել։ Անց­նինք...

Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նի դէ­պի Հա­յաս­տան այս վեր­ջին այ­ցե­լու­թեան մի­ջա­վայ­րը պայ­մա­նա­ւո­րուած էր նման գոր­ծօն­նե­րով։ Թէեւ այ­ցը վեր­ջին հա­շուով պսակուե­ցաւ յա­ջո­ղու­թեամբ։ Ինք­նա­բե­րա­բար հեր­քուե­ցան այն պնդում­նե­րը, թէ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նի եւ Ա­մե­նայն Հա­յոց Վե­հա­փառ Հայ­րա­պե­տին՝ Տ.Տ. Գա­րե­գին Բ. Կա­թո­ղի­կո­սին յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը ե­կած են հու­նէ դուրս։ Տա­կա­ւին Հա­յաս­տան մեկ­նե­լէ ա­ռաջ ընդ­հա­նուր փո­խա­նոր­դը նաեւ ծա­ւա­լուն հար­ցազ­րոյց մը տուած էր «Սի­վիլ­նեթ» հա­մա­ցան­ցա­յին հե­ռուս­տա­կա­յա­նին։ Սա եւս պայ­մա­նա­ւո­րած էր այ­ցե­լու­թեան մթ­­նո­լոր­տը՝ որ­պէս հա­ւա­սա­րակշռ­ման գոր­ծօն։ Այս վեր­ջին այ­ցե­լու­թեան հիմ­նա­կան տար­բե­րու­թիւ­նը բիւ­րե­ղա­ցաւ դժբախ­տա­բար դար­ձեալ ժխտա­կան ե­րե­ւոյ­թով մը։ Ար­դա­րեւ, Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նին դէմ ուղ­ղուած հա­կազ­դե­ցու­թիւն­նե­րը, բարձ­րա­ցուած բո­ղոք­նե­րը, ի­րեն հաս­ցէագ­րուած քննա­դա­տու­թիւն­նե­րը աս­տի­ճա­նա­բար վե­րա­ծուե­ցան մե­ղադ­րանք­նե­րու, ցե­խար­ձա­կում­նե­րու եւ զրպար­տու­թիւն­նե­րու։ Սա ար­դէն կու գայ բնո­րո­շել ա­ւե­լի խոր մտա­հո­գու­թեան մը հար­թու­թիւ­նը։ Նաեւ սա կը զու­գա­դի­պի այն շրջա­նին, երբ Պատ­րիար­քա­կան Ա­թո­ռը պաշ­տօ­նա­պէս հռչա­կուած է թա­փուր։ Այ­սինքն, տա­կա­ւին նա­խընտ­րա­կան գոր­ծըն­թա­ցը վերջ­նա­կա­նօ­րէն չսկսած՝ պայ­քա­րը սկսած է սաստ­կա­նալ անշր­ջա­դար­ձե­լիօ­րէն։ Հա­մայն­քա­յին շրջա­նակ­նե­րուն մօտ ալ հետզ­հե­տէ կը ստեղ­ծուի տպա­ւո­րու­թիւն կամ կը յա­ռա­ջա­նան կաս­կած­ներ, թէ ար­տա­սահ­մա­նի հա­ւա­նա­կան թեկ­նա­ծու­նե­րը շարժ­ման կ՚անց­նին ար­կա­ծախնդ­րու­թիւն­նե­րով։ Դէ­պի ո՞ւր այս ըն­թաց­քը. դժուար է կան­խա­տե­սել։ Յարդն ու կո­թը ար­դէն վա­ղուց խառ­նուած են ի­րա­րու։ Մեղք, որ վատ­թա­րա­գոյն վար­կած­նե­րուն պատ­րաստ ըլ­լա­լու մա­սին մտա­ծե­լու հա­մար կան նա­խադ­րեալ­ներ։ Այս պա­հու դրու­թեամբ ո­րե­ւէ հար­ցում չու­նի յստակ պա­տաս­խան։ Լա­ւա­տե­սու­թեան միակ գոր­ծօնն է՝ մեր հա­մայն­քի վա­ղե­մի ա­չալր­ջու­թիւնն ու հե­ռա­տե­սու­թիւ­նը, ինչ որ բո­լոր դժուա­րու­թիւն­նե­րու յաղ­թա­հար­ման գրա­ւա­կա­նը կը հա­մա­րուի սկզբուն­քօ­րէն։

Մայր Ա­թոռ Սուրբ Էջ­միած­նէ վե­րա­դար­ձին զրու­ցե­ցինք Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նի հետ։ Նա­խընտ­րե­ցինք բա­ցա­ռա­պէս անդ­րա­դառ­նալ իր դէմ օ­րա­կար­գի վրայ բե­րուած ամ­բաս­տա­նութ­իւն­նե­րուն շուրջ։ Քա­նի որ պնդում­ներ շրջա­նա­ռու­թեան մէջ դրուե­ցան՝ Պատ­րիար­քա­րա­նէն գոյ­քե­րու ան­հե­տաց­ման մա­սին եւ այլն։ Սա ար­դէն կրնայ եր­կա­րա­ժամ­կէտ խնդիր­նե­րու ծնունդ տալ։ Ընտ­րու­թեան հար­ցին չ­­անդ­րա­դար­ձանք, ո­րով­հե­տեւ ար­դէն կը սպա­սուի պե­տու­թեան մօտ նոր դի­մու­մի մը կա­տա­րուե­լուն։ Չնա­խընտ­րե­ցինք խօ­սա­կից ու­նե­նալ թեկ­նա­ծու Ա­րամ Սրբա­զա­նը։ Մեր զրու­ցա­կիցն էր ընդ­հա­նուր փո­խա­նորդ Ա­րամ Սրբա­զա­նը, որ ան­ցու­մա­յին եր­կա­րա­տեւ գոր­ծըն­թա­ցի մը մէջ տէրն ու տի­րա­կանն է Ա­թո­ռի ա­մէն ին­չին։

Կան­խաւ յայտ­նենք, որ այս հար­ցազ­րոյ­ցը չենք ը­րած՝ ո­րե­ւէ բան կամ ո­րե­ւէ մէ­կը ար­դա­րաց­նե­լու կամ պաշտ­պա­նե­լու հա­մար։ Մեր նպա­տա­կը չէ ե­ղած նաեւ ոե­ւէ մէ­կուն հար­թակ տրա­մադ­րել՝ ա­ռա­ւել կամ նուազ հա­մո­զիչ պա­տաս­խան­նե­րու մի­ջո­ցաւ ժո­ղովր­դա­կա­նու­թիւն ա­պա­հո­վե­լու հե­ռան­կա­րով։ Մեր տե­սակ­ցու­թեան մղու­մը ե­ղած է այն, որ իր կոչ­ման բե­րու­մով Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նի բնա­կան պա­տաս­խա­նա­տուու­թիւնն է յաչս հան­րա­յին կար­ծի­քին, յաչս մեր հա­մայն­քին անդ­րա­դառ­նալ մեր Պատ­րիար­քա­րա­նին վե­րա­բե­րեալ ան­հանգս­տա­ցու­ցիչ շշուկ­նե­րու։ Պատ­րիար­քա­րա­նը մեր հա­մայն­քի ող­նա­յարն է, իբր այդ նաեւ վստա­հու­թեան ա­ռանցք մը։ Մօ­տա­ւոր ան­ցեա­լին այն­տեղ ապ­րուած են գայ­թակ­ղե­ցու­ցիչ խնդիր­ներ։ Ա­մե­նաընդ­հան­րա­ցած ու վառ օ­րի­նա­կը այն է, որ այ­սօր գո­յու­թիւն չու­նի նշա­նա­ւոր Կե­սա­րիոյ զմրուխ­տէ մա­տա­նին եւ գլխա­ւոր պա­տաս­խա­նա­տուին ար­ձա­նը կանգ­նե­ցուած է տա­րի­ներ անց։ Խնդի­րը ան­ցեա­լի վէր­քե­րը գե­րե­լը չէ։ Խնդի­րը պատ­մու­թեան սե­փա­կա­նու­թիւ­նը դար­ձած կեր­պար­նե­րու վրայ ստուեր ա­ծելն ալ չէ։ Բայց եւ այն­պէս, Պատ­րիար­քա­րա­նի գոյ­քը նուի­րա­կա­նու­թիւն է՝ ան­կախ իր նիւ­թա­կան ար­ժէ­քէն։ Եւ այ­սօր, առ­կայ ծանր ան­ցու­մա­յին ժա­մա­նա­կա­հա­տուա­ծին Պատ­րիար­քա­րա­նը պէտք է այս ա­ռու­մով ըլ­լայ մա­քուր, ան­բիծ։ Այս ե­ղած է մեր սկզբուն­քա­յին շրջա­գի­ծը։

Նո­րին Սրբազ­նու­թեան հետ մեր զրոյ­ցի սղագ­րու­թիւ­նը կը ներ­կա­յաց­նենք՝ վստահ ըլ­լա­լով, որ հան­րու­թեան դա­տը պի­տի ըլ­լայ ա­մե­նաար­դա­րը։

ԻՒՂԱՆԿԱՐԻ ՄԸ ԲԱՐԴ ՀԱՐՑԱԿԱՆՆԵՐՈՎ ԶՈՒԳՈՐԴՈՒԱԾ ՈԴԻՍԱԿԱՆԸ

Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նի դէ­պի Մայր Ա­թոռ Սուրբ Էջ­միա­ծին վեր­ջին այ­ցե­լու­թեան օ­րե­րուն Հա­յաս­տա­նէ ներս շրջա­նա­ռու­թեան մէջ դրուե­ցան կարգ մը պնդում­ներ, ըստ ո­րոնց ան կը վա­ճա­ռէ Պատ­րիար­քա­րա­նի իւ­ղա­ներ­կե­րէն մին։ Այս կա­պակ­ցու­թեամբ փոր­ձե­ցինք շօ­շա­փել իր տե­սա­կէ­տը եւ ինքն ալ փա­փա­քե­ցաւ, որ խնդի­րը պար­զուի ա­մե­նայն ման­րա­մաս­նու­թեամբ։ Նկա­տի ու­նե­նա­լով, որ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան այս հար­ցը ժա­ռան­գած էր ընդ­հա­նուր փո­խա­նորդ դառ­նա­լով՝ յար­մար դա­տեց, որ նոյն նիւ­թին մա­սին տե­ղե­կու­թիւն­ներ փո­խան­ցեն նաեւ Տ. Գրի­գոր Ա. Քհնյ. Տա­մա­տեան եւ Վա­ղար­շակ Սրկ. Սե­րով­բեան, ո­րոնք ան­ցեա­լի մէջ Պատ­րիար­քա­րա­նի Դի­ւա­նէն ներս վա­րած են պա­տաս­խա­նա­տու պաշ­տօն­ներ, նաեւ տե­ղեակ են հար­ցի ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րուն։ Հարկ է նշել, որ խնդրոյ ա­ռար­կայ իւ­ղա­ներկն է 2000-ա­կան թուա­կան­նե­րու սկիզ­բին Տ. Մես­րոպ Պատ­րիարք Մու­թա­ֆեա­նի անձ­նա­կան հրա­հան­գով Պատ­րիար­քա­րա­նէն դուրս բե­րուած գործ մը, ո­րու հե­ղի­նակն է նկա­րիչ Ա­րամ Խա­չա­տու­րեան։

Ա­րամ Խա­չա­տու­րեա­նի կող­մէ ստեղ­ծա­գոր­ծուած ե­պիս­կո­պո­սի մը իւ­ղա­ներկ դի­ման­կա­րը եր­կար տա­րի­նե­րէ ի վեր կը գտնուէր մեր Ա­թո­ռի հա­ւա­քա­ծո­յին մէջ։ Այդ գոր­ծը կը պա­հուէր ա­ռանց շրջա­նա­կի։ Հե­ղի­նա­կը՝ Ա­րամ Խա­չա­տու­րեան ե­ղած էր գա­տը­գիւղ­ցի մը եւ Ե­րու­սա­ղէ­մի մէջ Շնորհք Պատ­րիարք Գա­լուս­տեան ա­շա­կեր­տած էր ի­րեն։ Իւ­ղան­կա­րին ձախ վա­րի ան­կիւ­նը յստակ էր հե­ղի­նա­կին ստո­րագ­րու­թիւ­նը եւ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեան թուա­կա­նը՝ 1903։ Մա­քուր եւ խնա­մուած վի­ճա­կի մէջ էր ան։ 2000-ա­կան թուա­կան­նե­րուն, երբ Գում­գա­բուի մէջ Պատ­րիար­քա­րա­նը եւ Գնա­լը կղզիի մէջ Պատ­րիար­քա­րա­նի ա­մա­րա­նո­ցը կը վե­րա­նո­րո­գուէին, այդ գոր­ծը յայտ­նուած էր Գնա­լը կղզիի մէջ։ Ար­դա­րեւ, կղզիի Ս. Գրի­գոր Լու­սա­ւո­րիչ ե­կե­ղեց­ւոյ հո­վուա­տու­նը Մես­րոպ Պատ­րիարք Մու­թա­ֆեա­նին կող­մէ վե­րա­ծուած էր ըն­դու­նա­րա­նի մը եւ այդ ժա­մա­նա­կա­ւոր ըն­դու­նա­րա­նի կա­հա­ւոր­ման ու յար­դար­ման հա­մար օգ­տա­գոր­ծուած էր այդ դի­ման­կա­րը։

Այդ իւ­ղա­ներ­կին մէջ նկա­րուած ե­պիս­կո­պո­սին ինք­նու­թիւ­նը խոր­քին մէջ յայտ­նի չէր։ Այդ գոր­ծը տեղ գտած է նաեւ Կա­րօ Քիւրք­մա­նի կող­մէ հրա­տա­րա­կո­ւած, 2004-ին լոյս տե­սած՝ հայ նկա­րիչ­նե­րու եւ նկար­չու­թեան վե­րա­բե­րեալ ծա­նօթ գոր­ծին մէջ։ Պարզ է, որ Կա­րօ Քիւրք­ման եր­կար աշ­խա­տան­քէ մը վերջ պատ­րաս­տած էր այդ գիր­քը։ Քիւրք­մա­նի գիր­քին մէջ Պատ­րիար­քա­րա­նի հա­ւա­քա­ծո­յի այդ իւ­ղան­կա­րը մէջ­բե­րուած էր։ Որ­պէս բա­ցատ­րու­թիւն՝ կցուած էր հան­գու­ցեալ Գէորգ Բամ­պուք­ճեա­նի կող­մէ ի­րեն փո­խան­ցուած բա­ցատ­րու­թիւ­նը, թէ այդ մէ­կը Սար­գիս Եպսկ. Տէր-Սար­գի­սեանն էր։ Նկա­տի ու­նե­նա­լով, որ Գէորգ Բամ­պուք­ճեան 1997-ին մա­հա­ցած է, Կա­րօ Քիւրք­ման ա­պա­հո­վա­բար այդ թուա­կա­նէն ա­ռաջ իր­մէ ստա­ցած էր այդ տե­ղե­կու­թիւ­նը։ Բայց եւ այն­պէս, Տ. Գրի­գոր Ա. Քհնյ. Տա­մա­տեան եւ Վա­ղար­շակ Սրկ. Սե­րով­բեան կը բա­ցա­ռեն հան­գու­ցեալ Բամ­պուք­ճեա­նի այդ վար­կա­ծը, ո­րով­հե­տեւ 1903-ին, երբ Ա­րամ Խա­չա­տու­րեան սոյն դի­ման­կա­րը նկա­րած է՝ են­թա­կան տա­կա­ւին ե­պիս­կո­պոս չէր ձեռ­նադ­րուած։ 

Ըստ Տ. Գրի­գոր Ա. Քհնյ. Տա­մա­տեա­նի եւ Վա­ղար­շակ Սրկ. Սե­րով­բեա­նի կող­մէ փո­խան­ցուած ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րուն, Գում­գա­բուի վե­րա­նո­րո­գու­թիւն­նե­րուն վեր­ջա­ւո­րու­թեան, երբ Մես­րոպ Պատ­րիարք Մու­թա­ֆեան գործ­նա­կա­նա­պէս ու վերջ­նա­կա­նօ­րէն վե­րա­դար­ձած էր Պատ­րիար­քա­րան, օր մը հրա­հան­գեց՝ որ­պէս­զի Ա­րամ Խա­չա­տու­րեա­նի այդ իւ­ղան­կա­րը բե­րուի Գնա­լըէն Գում­գա­բու։ Մու­թա­ֆեան Պատ­րիարք յայտ­նած էր, որ այդ դի­ման­կա­րի վե­ղա­րը ու­նէր տպա­ւո­րիչ ու պատ­կա­ռե­լի տեսք մը։ Ինք կը պատ­րաս­տուէր պա­տ-ւի­րել ե­րա­նաշ­նորհ Կո­լոտ Պատ­րիար­քի իւ­ղա­ներկ դի­ման­կա­րի մը գծուի­լը։ Փա­փա­քած էր, որ Կո­լո­տի դի­ման­կա­րի պա­րա­գա­յին վե­ղա­րը նմա­նէր Ա­րամ Խա­չա­տու­րեա­նի ստեղ­ծա­գոր­ծա­ծին։ Ըստ ի­րենց, Մու­թա­ֆեան Պատ­րիար­քի հրա­հան­գով այդ իւ­ղան­կա­րը դուրս բերո­ւած էր Պատ­րիար­քա­րա­նէն։ Ի­րենք զայն յանձ­նած էին Մու­թա­ֆեան Պատ­րիար­քի վա­րոր­դին՝ Յով­հան­նէս Պայ­րա­մին, որ Պա­քըր­գիւ­ղի մէջ տեղ մը տա­րած էր այդ գոր­ծը։ Բնա­կա­նա­բար, Յով­հան­նէս Պայ­րամ այ­սօր չի յի­շեր այդ հաս­ցէն։ Մեր զրու­ցա­կից­նե­րը դի­տել տուին, որ այդ ժա­մա­նակ Մու­թա­ֆեան Պատ­րիարք տուած էր այն բա­ցատ­րու­թիւ­նը, թէ Հա­յաս­տա­նէն ե­կած նկա­րիչ մը քա­ղա­քիս մէջ, Պա­քըր­գիւ­ղի մէջ, պի­տի կրկնօ­րի­նա­կէր այդ իւ­ղան­կա­րի մա­նա­ւանդ վե­ղա­րը։ Սոյն պատուէ­րին միջ­նոր­դած էր մեր ազ­գա­յին­նե­րէն Մա­ժակ Օ­հա­նեան Չա­քըր, որ այդ շրջա­նին անձ­նա­կան գոր­ծի բե­րու­մով պար­բե­րա­բար կը ճամ­բոր­դէր դէ­պի Ե­րե­ւան։ Այս կէ­տին վրայ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան ա­ւել­ցուց, որ ինք կապ հաս­տա­տած է  Մա­ժակ Օ­հա­նեան Չա­քը­րին հետ, սա­կայն դժբախ­տա­բար այ­սօր ան եւս չի յի­շեր այդ շրջա­նի ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րը։

Այս ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րէն ո­րոշ ժա­մա­նակ անց Պատ­րիար­քա­րան այ­ցե­լեց Մայր Ա­թոռ Սուրբ Էջ­միծ­նի հան­գու­ցեալ միա­բան­նե­րէն Տ. Ներ­սէս Արք. Պո­զա­պա­լեան։ Ան Գում­գա­բուի մէջ յայտ­նեց, որ Հա­յաս­տա­նի մէջ վա­ճառ­քի հա­նուած է ե­պիս­կո­պո­սի մը իւ­ղա­ներկ դի­ման­կա­րը՝ Պո­լի­սէն ու կը պնդուի, որ հե­ղի­նակն է աշ­խար­հահռ­չակ ծո­վան­կա­րիչ Յով­հան­նէս Այ­վա­զովս­քի։ Իր փո­խան­ցած տե­ղե­կու­թիւն­նե­րով, պնդուած էր նաեւ, թէ այդ դի­ման­կա­րին մէջ կ՚ե­րե­ւի Յով­հան­նէս Այ­վա­զովս­քիի եղ­բայ­րը՝ հո­գե­լոյս Տ. Գաբ­րիէլ Եպսկ. Այ­վա­զովս­քի։ Տե­ղեակ ըլ­լա­լով այս պա­րա­գա­յին՝ Վա­ղար­շակ Սրկ. Սե­րով­բեան ան­մի­ջա­պէս Կա­րօ Քիւրք­մա­նի գիր­քէն խնդրոյ ա­ռար­կայ նկա­րը ցոյց կու տայ Տ. Ներ­սէս Արք. Պո­զա­պա­լեա­նին, որ կը հաս­տա­տէ, թէ Հա­յաս­տա­նի մէջ վա­ճառ­քի դրուա­ծը այդ իսկ մէկն է, սա­կայն ար­ձա­նագ­րու­թիւ­նը սրբուած կամ նեն­գափոխո­ւած։ Նկա­տի ու­նե­նա­լով, որ նկա­րը 1903 թուա­կա­նին ստեղ­ծա­գոր­ծուած է, իսկ Յով­հան­նէս Այ­վա­զովս­քի մա­հա­ցած՝ 1900 թուա­կա­նին, ար­դէն ինք­նա­բե­րա­բար հե­ղի­նա­կի վե­րա­բե­րեալ ա­պա­տե­ղե­կա­տուու­թիւ­նը կը դառ­նայ պարզ։ Ըն­թաց­քին յայտ­նի կը դառ­նայ նաեւ, որ Պատ­րիար­քա­րա­նէն ա­ռանց շրջա­նա­կի դուրս բե­րո­ւած այդ իւ­ղան­կա­րը Հա­յաս­տա­նի մէջ յայտ­նուած է շրջա­նա­կով մը։ Գոր­ծը շրջա­նա­կի մէջ առ­նե­լու պատ­ճա­ռը կրնայ ըլ­լալ՝ վա­ճառ­քի ժա­մա­նակ սրբուած կամ նեն­գա­փո­խուած ստո­րագ­րու­թեան բա­ժի­նը հնա­րա­ւո­րինս ծած­կե­լու մտադ­րու­թիւ­նով։ Այս ա­պա­տե­ղե­կա­տուու­թիւ­նը միեւ­նոյն ժա­մա­նակ գայ­թակ­ղե­ցու­ցիչ հա­ւա­նա­կա­նու­թեան մը կաս­կա­ծը կը յա­րու­ցէ այդ զրոյ­ցի մաս­նա­կից­նե­րուն մօտ։ Ստեղ­ծուած ի­րա­վի­ճա­կին մէջ, Տ. Ներ­սէս Արք. Պո­զա­պա­լեան կը պա­հան­ջէ, որ Տ. Մես­րոպ Պատ­րիարք Մու­թա­ֆեան տայ պաշ­տօ­նա­կան լիա­զօ­րա­գիր մը՝ որ­պէս­զի ինք Հա­յաս­տա­նի մէջ զբա­ղի այս հար­ցով եւ այդ իւ­ղան­կա­րը վե­րա­դար­ձուի բուն տի­րոջ՝ Պո­լսոյ Պատ­րիար­քա­րա­նին։ Բայց եւ այն­պէս, Մու­թա­ֆեան Պատ­րիարք այդ­պէս ալ այդ լիա­զօ­րա­գի­րը չէ տուած Տ. Ներ­սէս Արք. Պո­զա­պա­լեա­նին։ Տ. Գրի­գոր Ա. Քհնյ. Տա­մա­տեան եւ Վա­ղար­շակ Սրկ. Սե­րով­բեան այ­սօր յան­գած են այն հա­մոզ­ման, որ սա Մու­թա­ֆեան Պատ­րիար­քի հի­ւան­դու­թեան սկզբնա­կան շրջանն էր, տա­կա­ւին այդ հի­ւան­դու­թիւ­նը նոյ­նիսկ ախ­տա­ճա­նա­չուած չէր, հա­ւա­նա­բար այդ պայ­ման­նե­րուն ներ­քեւ պատ­րիար­քը չէր կրցած դա­տել վիճակը։

Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան այս բո­լո­րին վե­րա­հա­սու դար­ձած է ընդ­հա­նուր փո­խա­նորդ ըլ­լա­լէ վերջ։ Եր­կու կամ ե­րեք տա­րի ա­ռաջ, Ա­տա­նա­յի մէջ բնա­կող իր ազ­գա­կան­նե­րէն մին ի­րեն փո­խան­ցած է Հա­յաս­տա­նէն հա­սած ե­լեկտ­րո­նիկ նա­մակ մը։ Սա ե­ղած է Հա­յաս­տա­նէն ու­ղար­կուած իւ­ղա­ներ­կի մը վա­ճառ­քի ա­ռա­ջար­կին շուրջ նա­մակ մը։ Նո­րին Սրբազ­նու­թեան ազ­գա­կա­նը, որ իր մէկ ծա­նօ­թէն ստա­ցած է այդ նա­մա­կը, զայն փո­խան­ցած է Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նին՝ հա­շուի առ­նե­լով, որ նկա­րին վրայ կ՚ե­րե­ւի ե­կե­ղե­ցա­կան մը։ Երբ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան կը տես­նէ այդ գոր­ծի լու­սան­կա­րը, Պատ­րիար­քա­րա­նէ ներս կա­տա­րուած խորհր­դակ­ցու­թիւ­նով մը ան­մի­ջա­պէս յայտ­նի կը դառ­նայ, որ սա Գում­գա­բուի հա­ւա­քա­ծո­յէն կոր­սուած գործն է։ Նկա­տի ու­նե­նա­լով, որ ա­ռա­ջարկ-նա­մա­կին մէջ իւ­ղան­կա­րի «նոր» տի­րոջ տուեալ­նե­րը կը գտնո­ւէին՝ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան այդ բո­լո­րը կը պա­հէ եւ իր յա­ջորդ Հա­յաս­տան այ­ցե­լու­թեան օ­րե­րուն կապ կը հաս­տա­տէ այդ անձ­նա­ւո­րու­թեան հետ։ Նկա­րին «նոր» տէ­րը ժա­մադ­րու­թեան կը փու­թայ՝ ա­ռանց հե­տը բե­րած ըլ­լա­լու այդ գոր­ծը։ Ան կ՚ու­նե­նայ այդ «խե­լա­ցու­թիւ­նը», ո­րով­հե­տեւ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան ար­դէն ըն­թաց­քին ոս­տի­կա­նու­թեան ալ կը դի­մէ՝ պա­հան­ջե­լով, որ մեր Ա­թո­ռէն գող­ցուած գոր­ծը տեղ­ւոյն վրայ առգ­րա­ւուի ու վե­րա­դար­ձուի Պատ­րիար­քա­րա­նին։ Սա­կայն երբ նկա­րին «նոր» տէ­րը կը փու­թայ ա­ռանց գոր­ծը հե­տը տա­նե­լու, այդ ծրա­գի­րը կը ձա­խո­ղի։ Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը ի­րեն կը բա­ցատ­րէ, որ այդ իւ­ղան­կա­րը կը պատ­կա­նի Պոլ­սոյ Պատ­րիար­քու­թեան։ Նկա­րին նոր տէ­րը ընդվ­զում կ՚ար­տա­յայ­տէ ու կ՚ա­ւելց­նէ, որ իր մօտ այ­դօ­րի­նակ մէ­կէ ա­ւե­լի գոր­ծեր կը գտնուին, բո­լո­րին ալ հե­ղի­նա­կը Յով­հան­նէս Այ­վա­զովս­քին է եւ այդ իւ­ղան­կա­րը կապ չու­նի Պոլ­սոյ Պատ­րիար­քա­րա­նին հետ։ Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը փա­փաք կը յայտ­նէ՝ հա­մո­զուե­լու հա­մար տես­նել միւս նմա­նա­տիպ նկար­նե­րը։ Բայց եւ այն­պէս, նկա­րին «նոր» տէ­րը եր­բեք չէ կրցած ցոյց տալ այդ գոր­ծե­րը։ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան կա­րե­ւո­րու­թեամբ կը շեշ­տէ, որ ե­թէ այդ նկա­րը մէ՛կ հատ է, ա­պա ան­պայ­ման կը պատ­կա­նի մեր Պատ­րիար­քա­րա­նին։ Իսկ մէ­կէ ա­ւե­լի ըլ­լա­լու հա­ւա­նա­կա­նու­թիւ­նը շատ տկար է, ո­րով­հե­տեւ գոր­ծին «նոր» տէ­րը մեր­ժած է զա­նոնք ցոյց տալ, ինչ որ ան­կեղ­ծու­թեան փոր­ձա­քար մըն էր։ Մնաց որ, ար­դէն պարզ է, թէ Յով­հան­նէս Այ­վա­զովս­քի շատ սահ­մա­նա­փակ թի­ւով դի­ման­կար­ներ ստեղ­ծա­գոր­ծած է եւ ա­նոնց­մէ մին է նաեւ ինք­նա­դի­ման­կա­րը։

Այս պայ­ման­նե­րուն ներ­քեւ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան դի­մած է նաեւ Հա­յաս­տա­նի ոս­տի­կա­նու­թեան։ Ըն­թաց­քին յայտ­նի դար­ձած են նաեւ ու­րիշ ման­րա­մաս­նու­թիւն­ներ։ Ի­րեն հա­սած են լու­րեր, ըստ ո­րոնց այդ գոր­ծը ու­ղար­կուած է Ռու­սաս­տան, ուր վա­ճառ­քի հա­նուած է կէս մի­լիոն եւ­րո­յով՝ որ­պէս Այ­վա­զովս­քիի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւն։ Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը տե­սած է նաեւ Հա­յաս­տա­նի մէջ նկա­րի «նոր» տի­րոջ նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ ռու­սե­րէ­նով պատ­րաս­տուած մաս­նա­գի­տա­կան տե­ղե­կա­գիր-եզ­րա­կա­ցու­թիւն մը, որ կը հաս­տա­տէ, թէ այդ գոր­ծը Յով­հան­նէս Այ­վա­զովս­քիի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւնն է։ Հա­յաս­տա­նի ոս­տի­կա­նու­թիւ­նը, ո­րու ա­մե­նա­բարձր մա­կար­դա­կի պաշ­տօ­նա­տար­նե­րուն հետ կա­պի մէջ ան­ցած է Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան, խոս­տա­ցած է Ռու­սաս­տա­նի մէջ ը­նել մի­ջամ­տու­թիւն­ներ ու ճշդել, թէ ո­րո՞ւ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւնն է այդ գոր­ծը։ Այդ սպա­սու­մը տա­կա­ւին կը շա­րու­նա­կուի, հե­տե­ւա­բար վերջ­նա­կան ար­դիւնք մը ու­նե­նա­լու գոր­ծըն­թացն ալ ա­կա­մայ կ՚եր­կա­րի։

Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան այս պայ­ման­նե­րուն ներ­քեւ դառ­նու­թիւն կը յայտ­նէ սոյն ան­հիմն պնդում­նե­րուն եւ զրպար­տու­թիւն­նե­րուն դէմ։ Տ. Գրի­գոր Ա. Քհնյ. Տա­մա­տեան եւ Վա­ղար­շակ Սրկ. Սե­րով­բեանն ալ ցաւ կը յայտ­նեն սոյն ցե­խար­ձա­կում­նե­րուն նկատ­մամբ։ Ա­նոնք հա­մո­զուած են, թէ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նին վե­րագ­րուած այդ պնդում­նե­րը իս­կա­պէս ան­հե­թեթ են, ո­րով­հե­տեւ բո­լո­րին ծա­նօթ է, թէ Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը որ­քան հե­տե­ւո­ղա­կան ու նա­խան­ձախն­դիր աշ­խա­տանք ծա­ւա­լած է եր­կար տա­րի­նե­րէ ի վեր՝ Պատ­րիար­քա­րա­նի հա­ւա­քա­ծոն ճո­խաց­նե­լու ու կա­տա­րե­լա­գոր­ծե­լու հա­մար։ Այդ ամ­բողջ գոր­ծու­նէու­թեան շօ­շա­փե­լի փաս­տը կը հա­մա­րուի Պատ­րիար­քա­րա­նի այ­սօ­րուան թան­գա­րա­նը։

ՅՍՏԱԿ ՎԿԱՅՈՒԹԻՒՆՆԵՐ

Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նի Հա­յաս­տան տուած վեր­ջին այ­ցե­լու­թեան ըն­թաց­քին շրջա­նա­ռու­թեան մէջ դրուե­ցան նաեւ եր­կու ու­շագ­րաւ պնդում­ներ։ Ա­ռա­ջի­նը այն էր՝ որ ան Ե­րու­սա­ղէ­մի ա­շա­կեր­տու­թեան շրջա­նին Ա­ւե­տա­րան մը գող­ցած էր Բեթ­ղե­հէ­մի վան­քէն։ Երկ­րորդ պնդու­մը այն էր՝ որ ան Պո­լի­սէն հնա­տիպ գիրք մը վա­ճա­ռած է Ամս­թեր­տա­մի Սուրբ Հո­գի ե­կե­ղեց­ւոյ ծխա­կան խոր­հուր­դին։ Մեր զրոյ­ցին ժա­մա­նակ անդ­րա­դար­ձանք նաեւ այս եր­կու խնդիր­նե­րուն, ո­րոնց կա­պակ­ցու­թեամբ Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը մեր նկա­տառ­ման յանձ­նեց եր­կու նա­մակ­ներ։ Այս վեր­ջին­նե­րը ու­նին ա­ռա­ւել չա­փով վկա­յու­թեան բնոյթ եւ ա­նոնց պատ­ճէն­նե­րը կը հրա­տա­րա­կենք մեր յա­րա­կից սիւ­նակ­նե­րուն մէջ։

Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը մե­զի յայտ­նեց, որ ե­թէ Ե­րու­սա­ղէ­մի ա­շա­կեր­տու­թեան տա­րի­նե­րուն գո­ղու­թիւն ը­րած ըլ­լար, ա­պա բա­ցա­ռուած էր շրջա­նա­ւարտ ե­ղած ըլ­լա­լու կա­րե­լիու­թիւ­նը։ Այդ տա­րի­նե­րուն իր տե­սու­չը ե­ղած էր այժ­մու լու­սա­րա­րա­պե­տը՝ Տ. Սե­ւան Արք. Ղա­րի­պեան։ Այս վեր­ջի­նը առ­կայ պնդում­նե­րը հա­շուի առ­նե­լով պատ­րաս­տած է գրու­թիւն մը, ո­րու բո­վան­դա­կու­թեան մէջ հիմ­նո­վին հեր­քած է այդ շշուկ­նե­րը, ե­րաշ­խա­ւո­րած՝ Նո­րին Սրբազ­նու­թեան վար­կը։ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան մե­զի ցոյց տուաւ նա­մա­կին պատ­ճէ­նը, ուր ա­մէն ինչ յստակ է միայն­գա­մայ­ն։

Երկ­րորդ պնդու­մը այն է, որ Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը բա­ւա­կան եր­կար տա­րի­ներ ա­ռաջ Պո­լի­սէն գիրք մը վա­ճա­ռած է Ամս­թեր­տա­մի Սուրբ Հո­գի ե­կե­ղեց­ւոյ հա­մար։ Ըստ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նի բա­ցատ­րու­թիւն­նե­րուն, տա­րի­ներ ա­ռաջ Ամս­թեր­տա­մի Ս. Հո­գի ե­կե­ղեց­ւոյ ծխա­կան խոր­հուր­դը իր օգ­նու­թեան դի­մած էր՝ ա­պա­հո­վե­լու հա­մար հա­յե­րէն հնա­տիպ գիրք մը, որ 1600-ա­կան­նե­րուն լոյս տե­սած էր Ամս­թեր­տա­մի մէջ։ Ծխա­կան­նե­րը կը փա­փա­քէին, որ այդ քա­ղա­քին մէջ հրա­տա­րա­կուած գիր­քը գտնուէր նոյն քա­ղա­քի ե­կե­ղեց­ւոյ մէջ։ Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան պա­տաս­խա­նած էր, որ ինք չու­նէր այդ գիր­քը ու խոս­տա­ցած էր՝ իր ծա­նօթ գրա­վա­ճառ­նե­րուն դի­մել։ Մի­ջոց մը վերջ, Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեա­նի ծա­նօթ գրա­վա­ճառ­նե­րէն մին (Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը յար­մար չի դա­տեր տալ այդ գրա­վա­ճա­ռին ա­նու­նը՝ զին­քը խնա­յե­լու հա­մար ան­տե­ղի բա­նա­վէ­ճէ մը) ար­դէն տե­ղե­կա­ցու­ցած է, որ գտած է այդ գիր­քը՝ 3000 ա­մե­րի­կեան տո­լար գի­նով։ Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը Ամս­թեր­տա­մի ծխա­կան­նե­րուն տե­ղե­կա­ցու­ցած է այս պա­րա­գան եւ ա­նոնք պա­հան­ջուած գինն ալ յար­մար նկա­տե­լով՝ փա­փա­քած են տի­րա­նալ այդ գիր­քին։ Նո­րին Սրբազ­նու­թիւ­նը միջ­նոր­դած է այդ գոր­ծին՝ գիտ­նա­լով նաեւ, որ քա­նի մը ծխա­կան­ներ ի­րենց անձ­նա­կա­նէն կը հո­գան այդ գիր­քին ծախ­սը՝ գոր­ծը նուի­րե­լու հա­մար ե­կե­ղե­ցիին։ Այ­սինքն, ե­կե­ղեց­ւոյ գան­ձա­նա­կէն ո­չինչ ծախ­սուած է այդ գիր­քը ա­պա­հո­վե­լու հա­մար։

Տ. Ա­րամ Արք. Ա­թէ­շեան մե­զի յայտ­նեց, որ ամ­բողջ ի­րա­դար­ձու­թիւ­նը ա­հա այս է, մինչ ներ­կա­յիս՝ տա­րի­ներ անց կը պնդուի, որ ինք գիրք վա­ճա­ռած է Ամս­թեր­տա­մի Ս. Հո­գի ե­կե­ղեց­ւոյ հա­մար։

Այդ շրջա­նին Ամս­թեր­տա­մի ծխա­կան խոր­հուր­դի ա­տե­նա­պե­տը ե­ղած անձ­նա­ւո­րու­թիւ­նը ներ­կա­յիս փոխ-ա­տե­նա­պե­տի պաշ­տօն կը վա­րէ նոյն խոր­հուր­դէն ներս եւ ան է որ իր վկա­յու­թիւ­նը յայտ­նած է՝ այժ­մու նա­մա­կո­վ։

ՆԱՄԱԿ՝ ԵՐՈՒՍԱՂԷՄԷՆ

ՅԱՅ­ՏԱ­ՐԱ­ՐՈՒ­ԹԻՒՆ
Առ որ Ան­կէ

Անդ­րա­դառ­նա­լով վեր­ջերս կարգ մը գրու­թեանց եւ յայ­տա­րա­րու­թեանց, ո­րոնց բո­վան­դա­կու­թիւ­նը զար­մա­ցուց մեզ եւ պատ­ճառ դար­ձաւ այս տո­ղե­րը գրո­ղիս ար­տօ­նե­լու, որ ճշմար­տու­թիւ­նը ը­սէ ա­ռար­կա­յօ­րէն, թէ Ար­թին (Յա­րութ Ա­թէ­շեան) այժմ Պատ­րիար­քա­կան Փո­խա­նորդ, թրքա­հա­յոց՝ Գե­րաշ­նորհ Ա­րամ Ար­քե­պիս­կո­պոս Ա­թէ­շեան, 1967-1976 Ժա­ռան­գա­ւո­րաց եւ Ըն­ծա­յա­րա­նի կրթա­կան տա­րեշր­ջանն ա­ւար­տե­լով կը ստա­նայ վկա­յա­կան եւ կը վե­րա­դառ­նայ Պո­լիս ա­պա­գայ իր հովուա­կան ծա­ռա­յու­թեան դաշ­տը։

Մենք իր ուս­ման ին­նա­մեայ շրջա­նին եր­կու ան­գամ Ժա­ռան­գա­ւո­րաց եւ Ըն­ծա­յա­րա­նի տես­չու­թիւ­նը կա­տա­րե­լով, մօ­տէն հե­տե­ւած ենք ա­շա­կերտ­նե­րուն վարք ու բար­քին եւ ա­նոնց կեն­ցա­ղին։ Ուս­տի ո­րե­ւէ է մե­ղադ­րանք Գե­րաշ­նորհ Ա­րամ Ար­քե­պիս­կո­պոս Ա­թէ­շեա­նի հան­դէպ, որ ինք Բեթ­ղե­հէ­մի տա­ճա­րէն Ա­ւե­տա­րան գող­ցած է, սուտ եւ զրպար­տու­թիւն է եւ մեզ հա­մար ա­նըն­դու­նե­լի։

Թիւ­րի­մա­ցու­թեանց ա­ռաջ­քը առ­նե­լու յոյ­սով այս գրու­թիւ­նը կը յանձ­նենք հան­րու­թեան ազ­նիւ ու­շադ­րու­թեան։

Ա­ղօ­թա­րար
ԳԵՐՇՆ. ՍԵ­ՒԱՆ ԱՐ­ՔԵ­ՊԻՍ­ԿՈ­ՊՈՍ ՂԱ­ՐԻ­ՊԵԱՆ
Լու­սա­րարապետ Ս. Ա­թո­ռոյ

13 Հոկ­տեմ­բեր, 2016
Ե­րու­սա­ղէմ

ՆԱՄԱԿ՝ ԱՄՍԹԵՐՏԱՄԷՆ

ԼՈՒ­ՍԱ­ԲԱ­ՆՈՒ­ԹԻՒՆ

Վեր­ջին շրջան­նե­րուն տե­ղեակ դար­ձանք, իբ­րեւ թէ Ամս­թեր­տամ տպուած 1668 թուա­կիր հնա­տիպ Նոր Կտա­կա­րան գիր­քը, Ա­րամ Ար­քե­պիս­կո­պոս Ա­թէ­շեա­նի կող­մէ ծա­խուած է Ամս­թեր­տա­մի Սուրբ Հո­գի ե­կե­ղեց­ւոյ։

Նախ ը­սեմ, որ յի­շեալ գիր­քը  Ա­րամ Սրբա­զա­նին չէր պատ­կա­ներ, այլ իմ ա­տե­նա­պե­տու­թեանս շրջա­նին եւ իմ խնդրան­քովս սրբա­զան հայ­րը գրա­վա­ճառ­նե­րէն մէ­կուն քով գտած ու գրա­վա­ճա­ռին կող­մէ պա­հան­ջուած գի­նը իմ ու վար­չա­կան ըն­կեր­նե­րուս կող­մէ տրա­մա­բա­նա­կան գտնուե­լով, մեր իսկ դրա­մով գնուած եւ մեր կող­մէ ալ ե­կե­ղե­ցիին նուէր տրուած է։ Այս գնու­մին մէջ ե­կե­ղե­ցին ոչ մէկ ծախս չէ ը­րած։

Զայս ի գի­տու­թիւն կը տե­ղե­կաց­նենք հե­տաքրքրուող­նե­րուն։

ՏԻԳ­ՐԱՆ ՄՂՏԵ­ՍԵԱՆ
Սբ. Հո­գի Ե­կե­ղեց­ւոյ Հիմ­նադ­րա­մի
Փոխ-ա­տե­նա­պետ

Ամս­թեր­տամ
06.10.2016

ԱՐԱ ԳՕՉՈՒՆԵԱՆ