ՄԱՐՏԱՀՐԱՒԷՐՆԵՐ ԵՒ ՀՆԱՐԱՒՈՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐ

Թրքա­հայ ի­րա­կա­նու­թեան պա­րա­գա­յին յա­ճախ կը մատ­նան­շուի, որ Սուրբ Փրկիչ Ազ­գա­յին հի­ւան­դա­նո­ցը մեր հա­մայն­քի հիմ­նա­կան մղիչ ուժն է։ Սա միայն մեր հա­մայն­քի հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու ա­ւան­դա­կան ընդ­հա­նուր դրուած­քէն բխած ե­րե­ւոյթ մը չէ, այլ վե­րա­նո­րոգ ա­ռա­քե­լու­թեան մը ար­դիւն­քը։ Ազ­գա­յին հի­ւան­դա­նո­ցը մեր հա­ւա­քա­կան կեան­քին ա­ռանցքն է եւ տաս­նա­մեակ­ներէ ի վեր կ՚ար­դա­րաց­նէ իր այդ դիր­քը։ Բնա­կա­նա­բար, միշտ կրնան ըլ­լալ ե­լե­ւէջ­ներ, կրնան պա­տա­հիլ վե­րի­վայ­րում­ներ, սա­կայն կա­ռոյ­ցը վեր­ջին հա­շուով կը շա­րու­նա­կէ իր կեն­սու­նակ եր­թը եւ ա­նոր կեն­սու­նա­կու­թիւ­նը անգնա­հա­տե­լի նշա­նա­կու­թիւն ու­նի թրքա­հա­յու­թեան ընդ­հա­նուր հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն­նե­րուն տե­սա­կէ­տէ։

Ներ­կա­յիս, թրքա­հա­յու­թիւ­նը վե­րա­կազ­մա­կերպ­ման ու վե­րա­ձե­ւա­ւոր­ման ժա­մա­նա­կաշր­ջան մը կ՚ապ­րի բո­լոր ա­ռում­նե­րով։ Պարզ է, որ ա­մէն ժա­մա­նա­կաշր­ջան ու­նի իր ա­ռանձ­նա­յատ­կու­թիւ­նը, կը բնո­րո­շուի իր ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւն­նե­րով ու մար­տահ­րա­ւէր­նե­րով, սա­կայն ներ­կայ հանգ­րուա­նը տար­բեր է իր տա­րո­ղու­թեամբ։ Ըստ էու­թեան, այս փու­լին գլխա­ւոր մաս­նա­յատ­կու­թիւ­նը այն է, որ մէ­կէ ա­ւե­լի ան­ցու­մա­յին շրջան­ներ կ՚ըն­թա­նան նոյ­նա­ժա­մա­նակ։ Պատ­րիար­քա­կան ընտ­րու­թեան առ­կա­խուած գոր­ծըն­թա­ցէն սկսեալ, մին­չեւ կա­լուած­նե­րու վե­րա­բե­րեալ ճա­կա­տագ­րա­կան նո­րու­թիւն­նե­րը, պե­տա­կան նոր վե­րա­բեր­մուն­քին զու­գա­հեռ՝ իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն հետ տար­բեր հար­թու­թեան մը վրայ դրուած յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը, հայ­կա­կան հար­ցի թարմ ե­րան­գա­ւո­րում­նե­րուն բե­րու­մով ստեղ­ծուած քա­ղա­քա­կան ի­րադ­րու­թիւ­նը, Թուր­քիա-Հա­յաս­տան փա­կու­ղիին հե­տե­ւան­քով քա­րա­ցած շարք մը խնդիր­ներ, եւ այլն։ Ան­տա­րա­կոյս, այս շար­քը կա­րե­լի է եր­կա­րել, ման­րա­մաս­նել։ Այս ծա­ւա­լուն օ­րա­կար­գի բո­լոր նիւ­թե­րը ա­ղերս ու­նին մեր հա­մայն­քի օ­րա­կար­գին հետ, այդ օ­րա­կար­գէն բխած խնդիր­նե­րը ա­ռա­ւել կամ նուազ չա­փով ազ­դե­ցու­թիւն կը գոր­ծեն հա­մայն­քա­յին կեան­քին, մեր հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու ցաց­նի եր­թին վրայ։

Ներ­կայ ժա­մա­նակ­նե­րու պայ­ման­նե­րով Սուրբ Փրկիչ Ազ­գա­յին Հի­ւան­դա­նո­ցը վերս­տին ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րու կի­զա­կէ­տին է։ Վեր­ջին շրջա­նին Ազ­գին տան ար­ձա­նագ­րած վե­րել­քը իս­կա­պէս պատ­կա­ռե­լի է, նաեւ խորհըր-­դան­շա­կան։ Ար­դա­րեւ Գթու­թեան յար­կի ար­դի տա­րեգ­րու­թիւ­նը ա­ռիթ կ­­՚ըն­ձե­ռէ ամբող­ջա­կան պատ­կե­րա­ցում մը կազ­մե­լու տե­սա­կէ­տէ՝ մեր հա­մայն­քին առ­ջեւ ներ­կա­յիս ու­րուագ­ծուած նոր հո­րի­զոն­նե­րուն ա­ռու­մով։ Հի­ւան­դա­նո­ցի վեր­ջին շրջան­նե­րու վիթ­խա­րի ոս­տու­մը ե­զա­կի հնա­րա­ւո­րու­թիւն մըն է բազ­մա­կող­մա­նիօ­րէն դի­տար­կե­լու հա­մար այն խաչ­մե­րու­կը, ուր նոյ­նա­ժա­մա­նակ նժա­րի վրայ կը դրուին թէ՛ հա­մայն­քին դի­մագ­րա­ւած մար­տահ­րա­ւէր­նե­րը եւ թէ ա­նոր տի­րա­ցած հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը։

Այս բո­լո­րի պրիս­մա­կէն շա­բա­թա­վեր­ջին շա­հե­կան զրոյց մը ու­նե­ցանք Սուրբ Փրկիչ Ազ­գա­յին հի­ւան­դա­նո­ցի հո­գա­բար­ձու­թեան ա­տե­նա­պետ Պետ­րոս Շի­րի­նօղ­լուի հետ։ Մեր տե­սակ­ցու­թեան հե­տաքրք­րու­թիւ­նը պայ­մա­նա­ւո­րուած էր այն հան­գա­ման­քով, ո­ր ա­մէն ին­չի մա­սին խօ­սե­ցանք «դաշ­տի վրայ»։ Ա­տե­նա­պետ Շի­րի­նօղ­լուի հետ զրու­ցե­ցինք՝ շրջայց մը կա­տա­րե­լով հի­ւան­դա­նո­ցի ըն­դար­ձակ հա­մա­լի­րէն ներս։ Եր­կա­րա­տեւ էր, իս­կա­պէս, ու բո­վան­դա­կա­լից։ Պետ­րոս Շի­րի­նօղ­լու հի­ւան­դա­նո­ցէն ներս կը շրջի յաղ­թա­կան հրա­մա­նա­տա­րի մը նման, սա­կայն իրեն հետ կա­տա­րուած շրջա­գա­յու­թիւ­նը ա­ռա­ջին հեր­թին կ­­՚առ­թէ հա­կա­սա­կան զգա­ցում­ներ։ Մէկ կող­մէ կը շրջինք ներ­կա­յա­նա­լի, ար­դիւ­նա­ւէտ գոր­ծող, գո­հա­ցու­ցիչ ար­դիւ­նքով հիւ­նա­դա­նո­ցի մը մի­ջանցք­նե­րուն մէջ, իսկ միւս կող­մէ Պետ­րոս Շի­րի­նօղ­լու կը բա­ցատ­րէ, թէ ապա­գա­յին ո՛ր բա­ժի­նը ի՛նչ տեսք պի­տի ու­նե­նայ եւ ի՛նչ նպա­տա­կի պի­տի ծա­ռա­յէ։ Լա­ւին ալ լա­ւը կայ, ան­շուշտ, բայց Շի­րի­նօղ­լուին պատ­մած­նե­րը չեն տե­ղա­ւո­րո­ւիր զուտ կա­տա­րե­լա­պաշ­տու­թեան կամ ա­ռա­ւե­լա­պաշ­տու­թեան սահ­ման­նե­րուն մէջ։ Ան յա­ւակ­նոտ տե­սիլք մը ու­նի Ազ­գա­յին հի­ւան­դանո­ցին հա­մար, կը գոր­ծէ հե­ռա­տես ու շրջա­հա­յեաց։ Ազգին տու­նը ներ­կա­յիս ինքզին­քը գե­րա­զան­ցած է, բո­լո­րի գնա­հա­տան­քին ա­ռար­կայ կը դառ­նայ, երկ­րի ա­մե­նաո­րա­կեալ ա­ռող­ջա­պա­հա­կան հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու շար­քին կը դա­սուի, սա­կայն այս բո­լո­րը հա­րիւր տո­կո­սով չեն գո­հաց­ներ Պետ­րոս Շի­րի­նօղ­լուն։ Ներ­կա­յիս ստեղ­ծուած կա­տա­րեա­լին բա­ւա­կան մօտ կա­ցու­թիւ­նը չի բա­ւա­րա­րեր ա­տե­նա­պե­տը, ո­րով­հե­տեւ ան ար­դէն կը մտա­ծէ հի­ւան­դա­նո­ցի ա­պա­գա­յին մա­սին։ Իր մտքին մէջ կը ծրագ­րա­ւո­րուի կա­ռոյ­ցի վա­ղուան օ­րը, լու­սա­ւոր ա­պա­գան, պայ­ծառ գա­լի­քը։

Գթու­թեան յար­կը վեր­ջին շրջա­նին ան­բաղ­դա­տե­լիօ­րէն ամ­րապն­դած է իր կա­յու­նու­թիւ­նը բո­լոր գե­տին­նե­րու վրայ։ Պետ­րոս Շի­րի­նօղ­լու եւ գոր­ծա­կից­նե­րը մեծ ճիգ վատ­նած են այս ուղ­ղու­թեամբ։ Հա­մա­խումբ ու ներ­դաշ­նակ աշ­խա­տանք մը տա­րո­ւած է թէ՛ վար­չա­կան եւ թէ մաս­նա­գի­տա­կան գետ­նի վրայ։ Լուրջ զո­հո­ղու­թիւն­նե­րը բարձր գնա­հա­տան­քի ար­ժա­նա­ցած են հա­մայն­քին կող­մէ։ Հի­ւան­դա­նո­ցի վարկն ու հե­ղի­նա­կու­թիւ­նը ան­հա­մե­մա­տօ­րէն բարձ­րա­ցած են յաչս մեր ժո­ղո­վուր­դին, ա­ւել­ցաց է իր վա­յե­լած վստա­հու­թեան մա­կար­դա­կը հան­րա­յին կար­ծի­քին մօտ։ Պետ­րոս Շի­րի­նօղ­լու այս ա­ռու­մով շօ­շա­փե­լի ա­պա­ցոյց մը կը նկա­տէ՝ Ազ­գին տան վստա­հուած կա­լուած­նե­րուն ան­բաղ­դա­տե­լիօ­րէն ա­ւել­նա­լը։ Թէեւ փոք­րա­մաս­նա­կան վա­քըֆ­նե­րու պա­րա­գա­յին կա­տա­րուած բա­րե­փո­խում­ներն ալ նպաս­տա­ւոր են­թա­գե­տին մը ստեղ­ծած է, սա­կայն Շի­րի­նօղ­լու կը շեշ­տէ, որ հաս­տա­տու­թեան կտա­կուած կա­լուած­նե­րուն գրե­թէ ո­րե­ւէ մէ­կը չէ վա­ճա­ռուած։ Եւ շնոր­հիւ այս բո­լո­րին, այ­սօր քսա­նըհն­գա­պա­տիկ ա­ւել­ցած է հի­ւան­դա­նո­ցի կա­լուած­նե­րուն ամ­սա­կան հա­սոյ­թը՝ տա­սը-տասն­հինգ տա­րի ա­ռա­ջ-ւան բաղ­դատ­մամբ։

Շի­րի­նօղ­լուի գլխա­ւո­րած հո­գա­բար­ձու­թեան կազ­մե­րուն սկզբուն­քա­յին եւ հե­տե­ւո­ղա­կան աշ­խա­տանք­նե­րը, նպա­տա­կաս­լաց նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րը ներ­կա­յին ար­դէն հա­սուն­ցու­ցած են ա­պա­գա­յա­տե­սիլ նոր շար­ժու­մի մը մեկ­նար­կը։ Հի­ւան­դա­նո­ցի պատ­մա­կան դի­մագ­ծի ամ­բող­ջա­կան ու բծախն­դիր պահ­պա­նու­մով՝ հաս­տա­տու­թիւ­նը պի­տի կեր­պա­րա­նա­փո­խուի յա­ռա­ջի­կայ շրջա­նին։ Ա­ռա­ջին քայ­լե­րը կ՚առնուին աս­տի­ճա­նա­բար։ Հի­ւան­դա­նո­ցը մօ­տա­ւոր ա­պա­գա­յին պի­տի թե­ւա­կո­խէ կա­տա­րե­լա­գործ­ման ան­կիւ­նա­դար­ձա­յին հանգ­րուան մը։ Ըն­դար­ձակ հա­մա­լի­րի ամ­բողջ են­թա­կա­ռու­ցուածք­նե­րը պի­տի յար­մա­րե­ցուին ար­դի թեք­նիկ պա­հանջ­նե­րուն։ Նոր չա­փա­նիշ­նե­րու հա­մա­պա­տաս­խան ո­գիով պի­տի վե­րա­ձե­ւա­ւո­րուին հի­ւան­դա­նո­ցի հա­մա­լի­րի ֆի­զի­քա­կան հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րը։ Ո­րոշ բա­րե­նո­րո­գում­ներ կամ վե­րա­նո­րո­գում­ներ ալ անհ­րա­ժեշտ կրնան դառ­նալ այս ճա­նա­պար­հին։ Նա­խագ­ծեր մշա­կուած են՝ որ­պէս­զի հա­մա­լի­րը ա­մե­նաար­դիւ­նա­ւէտ ձե­ւով օգ­տա­գոր­ծուի ֆի­զի­քա­կան ա­ռու­մով։ Ներ­կայ կարգ մը բա­ժան­մունք­նե­րու օգ­տա­գործ­ման նպա­տակ­նե­րը կրնան փո­խուիլ այս նոյն շրջագ­ծին մէջ։ Ա­տե­նա­պետ Շի­րի­նօղ­լու մե­զի յայտ­նեց, որ մօ­տա­ւոր ու միջին ա­պա­գա­յի հա­մար նա­խա­տե­սուած քայ­լե­րով աս­տի­ճա­նա­բար յա­ռաջ պի­տի տա­րուին այս աշ­խա­տանք­նե­րը։ Ար­դիւն­քին, ըստ ի­րեն, Ազ­գին տու­նը պատ­րաստ պի­տի ըլ­լայ ա­ւե­լի ինք­նավս­տահ ու բարձր ե­ռան­դով դի­մա­ւո­րե­լու իր ա­պա­գան։ Սար­քա­ւո­րում­նե­րու ի­մաս­տով ա­ռա­ւե­լա­գոյնս օժտուած, կա­տա­րեալ են­թա­կա­ռու­ցուածք­նե­րով, թե­քն­­ի­կա­պէս յա­գե­ցած Ազ­գա­յին հի­ւան­դա­նոց մը... Սա լոկ Շի­րի­նօղ­լուի ե­րա­զան­քը չէ, այլ՝ ամ­բողջ հա­մայն­քին ի նպաստ, բարձր նշաձո­ղով իս­կա­կան ձեռք­բե­րու­մի մը ճա­նա­պար­հոր­դու­թեան սկիզ­բը։ Բո­լոր նա­խադ­րեալ­նե­րը ա­պա­հո­վուած են՝ այս մեծ աշ­խա­տան­քը ի կա­տար ա­ծե­լու հա­մար։ Ա­տե­նա­պե­տին են­թադ­րու­թիւն­նե­րով, հի­ւան­դա­նո­ցը յա­ռա­ջի­կա­յին պէտք է ա­ւե­լի բարձր թի­ւով ճիւ­ղե­րու մէջ մա­տու­ցա­նէ բժշկա­կան ծա­ռա­յու­թիւն, հե­ղի­նա­կա­ւոր մաս­նա­գէտ­նե­րու ներգրաւ­մամբ։ Ծե­րա­նո­ցի բաժ­նէն ներս սպա­սար­կու­թիւն­նե­րու ո­րակն ալ պի­տի բարձ­րա­նայ թէ՛ ֆի­զի­քա­կան պայ­ման­նե­րու կա­տա­րե­լա­գոր­ծու­մով եւ թէ ա­մե­նա­յե­տին ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րու հա­շուա­ռու­մով։

Ա­տե­նա­պետ Շի­րի­նօղ­լուի հետ հի­ւան­դա­նո­ցէն ներս մեր շրջա­գա­յու­թիւ­նը կը վե­րա­ծուի ե­րե­ւա­կա­յու­թիւն­նե­րու շքեղ տո­ղանց­քի մը։ Ի­րե­րա­յա­ջորդ բա­ժին­նե­րու մէջ, իր պատ­մած­նե­րուն զու­գա­հեռ՝ կը փոր­ձենք պատ­կե­րաց­նել ա­պա­գա­յին ստեղ­ծուե­լիք վի­ճա­կը։

Պետ­րոս Շի­րի­նօղ­լու կ՚ընդգ­ծէ, որ Ազ­գա­յին հի­ւան­դա­նո­ցը մե­րօ­րեայ կա­ցու­թեան հա­սած է շնոր­հիւ հա­մար­ձակ նախա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րու։ Այդ հա­մար­ձա­կու­թեան հիմ­նա­կան աղ­բիւր­նե­րէն մին կը հա­մա­րուի պե­տու­թեան կող­մէ հաս­տա­տու­թեան եւ ընդ­հան­րա­պէս մեր հա­մայն­քին նկատ­մամբ ցու­ցա­բե­րուած դրա­կան վե­րա­բեր­մուն­քը։ Իր խօս­քե­րով, հար­ցին այս ե­րե­սա­կը ու­նի մեծ նշա­նա­կու­թիւն։ Հե­տե­ւա­բար, հա­մա­պա­տաս­խան չա­փում­նե­րը պէտք չէ ա­նու­շադ­րու­թեան մատ­նուին։ Հա­մայն­քի եր­կա­րա­ժամ­կէտ շա­հե­րու գի­տակ­ցու­թեամբ, ե­րախ­տա­գի­տու­թեամբ ու քա­ղա­քա­վա­րու­թեամբ պէտք է մօ­տե­նալ խնդիր­նե­րուն։ Քա­ղա­քա­կան հար­թու­թեան վրայ ներ­կա­յիս մեր հա­մայն­քը ան­մի­ջա­կան ու­շադ­րու­թեան ա­ռար­կայ կը դառ­նայ հան­րա­յին կար­ծի­քին մօտ։ Խորհրդա­րա­նէն ներս ներ­կա­յա­ցուած չորս կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րէն ե­րե­քին խմբակ­ցու­թիւն­նե­րուն մօտ կը գտնուին մեր հա­մայն­քէն ե­րեսփոխան­ներ։ Սա պէտք է վե­րա­ծել ա­ռա­ւե­լու­թեան։ «Բայց եւ այն­պէս, եր­բեմն ա­կա­նա­տես կ՚ըլ­լանք ծայ­րայեղ ու քա­ղա­քա­վա­րու­թեան սահ­ման­նե­րէն դուրս ե­րե­ւոյթ­նե­րու, ինչ որ ցաւ ու մտա­հո­գու­թիւն կը պատ­ճա­ռէ մե­զի։ Մենք ո՛չ թէ վի­րա­ւո­րանք­նե­րու, այլ ա­ւե­լի ներ­դաշ­նակ ու շի­նիչ պատ­գամ­նե­րու սպաս­ման մէջ ենք հան­րա­յին կար­ծի­քին առ­ջեւ», դի­տել կու տայ ա­տե­նա­պե­տը։ Մնաց, որ սա միայն պատ­գա­մա­ւոր­նե­րու պա­րա­գա­յին չէ, այլ ընդ­հան­րա­պէս մեր հա­մայն­քին տե­սա­կէ­տէ ի զօ­րու է։ Ըստ Շի­րի­նօղ­լուի, հա­մայն­քէն ներս գա­ղա­փա­րա­կան տե­սա­կա­ւո­րու­թիւ­նը ան­շուշտ պէտք է պահ­պա­նուի, սա­կայն ա­նոր դրսե­ւո­րու­մը պէտք է այն­պէս մը ըլ­լայ, որ թրքա­հա­յու­թեան նկատ­մամբ ընդ­հա­նուր վստա­հու­թիւ­նը ա­ւել­նայ եւ պե­տու­թեան դրա­կան վե­րա­բեր­մուն­քին հի­ման վրայ մեր մնա­յուն ձեռք­բե­րում­ներն ալ շա­րու­նա­կուին՝ այս հա­մայն­քի ա­պա­գան ե­րաշ­խա­ւո­րե­լու ճա­նա­պար­հին։

Ա­տե­նա­պետ Շի­րի­նօղ­լուի հետ զրոյ­ցի եզ­րա­փա­կիչ փու­լին կ՚անդ­րա­դառ­նանք հա­մայն­քա­պատ­կան կա­լուած­նե­րու վե­րա­բե­րեալ խնդիր­նե­րու։ Հի­ւան­դա­նո­ցի հան­դի­պա­կաց լայն տա­րած­քին հա­մար սպա­սու­մը տա­կա­ւին կը շա­րու­նա­կուի։ Համ­բե­րա­տար գոր­ծըն­թաց մըն է այս մէ­կը, ո­րու կա­պակ­ցու­թեամբ Պետ­րոս Շի­րի­նօղ­լու կը պա­հէ լա­ւա­տե­սու­թիւ­նը, չի կաս­կա­ծիր իշ­խա­նու­թիւն­նե­րու քա­ղա­քա­կան կամ­քէն ու ար­դար դա­տո­ղու­թե­նէն։ Եր­բեմ­նի բան­ջա­րա­նո­ցի տա­րած­քին սե­փա­կա­նու­թեան ի­րա­ւուն­քը մօ­տա­ւոր ան­ցեա­լին վե­րա­դար­ձուած էր հի­ւան­դա­նո­ցին պատ­կան մար­մին­նե­րուն կող­մէ։ Զէյ­թին­պուր­նուի քա­ղա­քա­պե­տա­րա­նը, սա­կայն, այդ կարգադ­րու­թիւ­նը վի­ճար­կած էր դա­տա­կան իշ­խա­նու­թիւն­նե­րուն մօտ։ Այժմ այդ գոր­ծըն­թացն է, որ կը շա­րու­նա­կուի։ «Մեր կա­լուած­նե­րու պա­րա­գա­յին ու­նինք խնդիր­ներ», կ՚ը­սէ Շի­րի­նօղ­լու, ո­րու հա­մոզ­մամբ հա­մայն­քը շրջա­հայ­­եաց դիր­քո­րո­շու­մով կրնայ դուրս գալ առ­կայ կա­ցու­թե­նէն։ Ան ան­հանգս­տու­թիւն ու ցաւ կը յայտ­նէ նաեւ մեր հա­մայն­քի կարգ մը շրջա­նակ­նե­րէն ա­տեն-ա­տեն հնչած ձայ­նե­րուն ա­ռըն­չու­թեամբ, թէ ե­թէ պի­տի չտան, թող չտան։ «Ո­րո՛ւն ապ­րան­քը, ո­րո՛ւն ա­նու­նով կը մեր­ժուի», հարց կու տայ ա­տե­նա­պե­տը եւ բո­լո­րին խոր­հուրդ կու տայ նման հար­ցե­րու պա­րա­գա­յին ըլ­լալ նրբան­կատ։ Ար­դա­րեւ, այդ կա­լուած­նե­րը ճա­կա­տագ­րա­կան նշա­նա­կու­թիւն ու­նին մեր հա­մայն­քա­յին հաս­տա­տու­թիւն­նե­րու եր­կա­րա­ժամ­կէտ գո­յա­տեւ­ման տե­սան­կիւ­նէն։ Մին­չեւ մօ­տա­ւոր ան­ցեա­լը, մեր հաս­տա­տու­թիւն­նե­րը կան­գուն կը մնա­յին ան­հատ բա­րե­րար­նե­րու նուի­րա­տուու­թիւն­նե­րով։ Վեր­ջին տա­րի­նե­րուն այ­լեւս վի­ճա­կը փո­խուած է։ Տնտե­սու­թեան ընդ­հա­նուր հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն­նե­րը մեր հա­մայն­քին տե­սան­կիւ­նէն ալ ծնունդ տուած են նոր ի­րադ­րու­թեան մը։ Մեր հաս­տա­տու­թիւն­նե­րուն առ­կայ կա­րիք­նե­րը, զու­գա­հե­ռա­բար նաեւ պիւտ­ճէի բա­ցե­րը, կը բազ­մա­պատ­կուին, իսկ ան­հատ բա­րե­րար­նե­րու նուի­րատուու­թիւն­նե­րը ընդ­հա­նու­րին մէջ շատ ա­ւե­լի նուազ հա­մե­մա­տու­թիւն կը կազ­մեն։ Հի­մա ան­ցու­մա­յին շրջան մըն է այս ա­ռու­մով։ Ար­դէն ակնյայտ է, որ տե­սա­նե­լի ա­պա­գա­յին՝ մա­նա­ւանդ մեր վար­ժա­րան­նե­րուն տե­սա­կէ­տէ, այժ­մու մի­ջոց­նե­րը ան­բա­ւա­րար պի­տի մնան կա­յու­նու­թիւ­նը ե­րաշ­խա­ւո­րե­լու ա­ռու­մով։ Նոր, յա­ւե­լեալ մի­ջոց­նե­րու կա­րի­քը պի­տի շեշ­տուի։

 «Ի՞նչ պի­տի ը­նենք, ուր­կէ՞, ի՞նչ պի­տի ճա­րենք։ Մեր միակ ելքն է հա­մայն­քա­պատ­կան կա­լուած­նե­րու ա­ւե­լի ար­դիւ­նա­ւէտ, նպա­տա­կաս­լաց ու խնա­յա­բար օգ­տա­գոր­ծու­մը։ Զօ­րակ­ցու­թեան զարկ պէտք է տալ հա­մայն­քէն ներս, գործ­նա­կան օ­րի­նակ­նե­րով պէտք է թափ տալ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան ո­գիին։ Կա­ռա­վար­ման ընդ­հա­նուր դրու­թիւն մը պէտք է զար­գաց­նենք։ Հա­մայն­քին բո­լոր մուտ­քե­րը պէտք է միա­նան հա­սա­րա­կաց սնտու­կի մը մէջ։ Հա­յե­ցա­կարգ մը պէտք է ու­նե­նանք մեր կա­լուած­նե­րու ար­ժե­ւոր­ման հա­մար։ Ա­նոնց կա­ռա­վա­րումն ալ հա­մընդ­հա­նուր ձե­ւով յա­ռաջ պէտք է տա­րուի։ Ա­նոնց հա­սոյթն ալ պէտք ի հա­ւա­քուի այդ հա­սա­րա­կաց սնտու­կին մէջ։ Եւ ի վեր­ջոյ, մեր բո­լոր կա­րիք­ներն ալ պէտք է դի­մագ­րա­ւուին այդ նոյն սնտու­կէն ­կա­տա­րուե­լիք յատ­կա­ցում­նե­րով։ Ե­թէ մեր իսկ կամ­քով այս­պի­սի կար­գա­պա­հու­թեան մը չհե­տե­ւինք, նման դրու­թիւն մը չհաս­տա­տենք, ա­պա մեր ա­պա­գան կրնայ մթագնիլ», հա­մո­զուած է ան։

Եր­բեմ­նի բան­ջա­րա­նո­ցին ա­ռըն­թեր, Ազ­գա­յին հի­ւան­դա­նո­ցի հո­գա­բար­ձու­թիւ­նը հե­տա­մուտ է իր այժ­մու տա­րած­քին ան­մի­ջա­կան հա­րե­ւա­նու­թեամբ այլ ըն­դար­ձակ կա­լուա­ծի մը սե­փա­կա­նու­թեան ի­րա­ւուն­քը վե­րա­ձեռք­բե­րե­լու։ Այս­տեղ խօս­քը կը վե­րա­բե­րի այն տարած­քին, որ կը գտնուի հի­ւան­դա­նո­ցին ճիշդ ե­տե­ւը եւ պատ­մա­կա­նօ­րէն ե­ղած է Ազ­գա­յին հի­ւան­դա­նո­ցին սե­փա­կա­նու­թիւ­նը։ Այդ տա­րած­քը ա­ւե­լի վերջ ար­ձա­նագ­րուած է՝ որ­պէս Յու­նաց հի­ւան­դա­նո­ցին սե­փա­կա­նու­թիւ­նը։ Շի­րի­նօղ­լու եւ իր ըն­կեր­նե­րը ներ­կա­յիս կը պայ­քա­րին այդ պատ­մա­կան ի­րա­ւուն­քը վե­րա­հաս­տա­տե­լու հա­մար։ Տաս­նա­մեակ­ներ շա­րու­նակ քա­րա­ցած այս խնդիր­նե­րուն յաղ­թա­հա­րու­մը, պարզ է, որ դիւ­րին գործ մը չէ։ Շի­րի­նօղ­լու այդ բո­լոր գոր­ծըն­թաց­նե­րը կը փոր­ձէ ղե­կա­վա­րել իր գոր­ծա­կից ըն­կեր­նե­րուն հետ՝ հա­շուի առ­նե­լով իս­կա­պէս շատ նուրբ, եր­բեմն նաեւ հա­կա­դիր հա­ւա­սա­րակշ­ռու­թիւն­ներ։ Ան մեր զրոյ­ցի ան­մի­ջա­կա­նու­թեան մէջ մե­զի հետ կը բաժ­նէ նաեւ իր հե­ռա­հար ե­րա­զանք­նե­րէն մին։ Ար­դա­րեւ, ե­թէ հի­ւան­դա­նո­ցի ե­տե­ւի այդ տա­րած­քը վե­րա­ձեռք­բե­րել հնա­րա­ւոր դառ­նայ, ա­պա ա­տե­նա­պե­տին սրտէն կ­­՚անց­նի այն­տեղ կա­ռու­ցել գեր­ժա­մա­նա­կա­կից կրթա­կան հա­մա­լիր մը, ո­րու տարո­ղու­թիւ­նը բա­ւա­րար պի­տի ըլ­լայ մեր վար­ժա­րան­նե­րու ընդ­հա­նուր ա­շա­կեր­տու­թեան թի­ւը ըն­դու­նե­լու։ Մեծ կրթա­կան հա­մա­լիր մը, ուր ա­շա­կերտ­նե­րուն պի­տի ջամ­բուի կա­տա­րեալ ու­սում, ուր միա­ցեալ նե­րու­ժը պի­տի ծնի ձգո­ղա­կա­նու­թիւն եւ ի վեր­ջոյ միա­ցեալ հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րով կըր-թա­կան մեր մշակ­նե­րը պի­տի վար­ձատ­րուին պատ­շա­ճօ­րէն, ի­րենց տա­րած ծանր լու­ծին հետ ու­ղիղ հա­մե­մա­տու­թեամբ։ Յա­մե­նայն­դէպս, Շի­րի­նօղ­լու առ այժմ վաղ կը հա­մա­րէ հե­ռա­հար այս ե­րա­զան­քի ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րուն վրայ ծան­րա­նա­լը։

Պետ­րոս Շի­րի­նօղ­լու մեր հա­մայն­քէն ներս կը զբա­ղեց­նէ շատ բարձր վար­չա­կան դիրք մը, սա­կայն միշտ ալ ե­ղած է հա­սա­նե­լի, մատ­չե­լի անձ­նա­ւո­րու­թիւն մը բո­լո­րին հա­մար։ Ան մա­նու­կին հետ մա­նուկ է, ե­րէ­ցին հետ ե­րէց, հի­ւան­դի մը հետ հի­ւանդ կամ սգա­ւո­րի մը հետ սգա­ւոր։ Պարզ, հա­մեստ գոր­ծիչ մըն է, մարդ­կա­յին զգա­ցա­կա­նու­թիւ­նով, պոռթ­կում­նե­րով, յու­զում­նե­րով, ու­րա­խու­թիւն­նե­րով։ Յա­ճախ ա­ռիթը կ՚ու­նե­նաք զին­քը լսե­լու՝ ժո­ղով­նե­րու ժա­մա­նակ, անձ­նա­կան զրոյց­նե­րով, եւ այլն։ Մեր այս վեր­ջին զրոյ­ցը, սա­կայն, իս­կա­պէս դուրս էր այդ ըն­թա­ցիկ հնա­րա­ւո­րու­թիւն­նե­րէն։ Մօ­տա­ւո­րա­պէս եր­կու ժամ տե­ւեց մեր շրջայ­ցը Գթու­թեան յար­կէն ներս։ Գէթ խօ­սե­ցաւ զուտ հի­ւան­դա­նո­ցին շուրջ, լոկ պատ­մեց մեր հա­մայն­քի ընդ­հա­նու­րին մա­սին, եր­բեմն խորհր­դա­ծեց քա­ղա­քա­կա­նու­թեան վրայ, մերթ հա­յոց աշ­խա­րին ա­ռըն­չու­թեամբ դի­տար­կում­ներ բաժ­նեց մե­զի հետ։ Ինք­նաքն­նա­դա­տու­թիւն, քննադա­տու­թիւն, ծրա­գիր, մա­սամբ նո­րին։ Ճոխ, բազ­մա­կող­մա­նի զրոյց մըն էր։ Մեր հա­մայն­քին վե­րա­բե­րեալ տե­սիլ­քը մե­զի հետ բաժ­նեց՝ մարդ­կա­յին յոյ­զե­րով եւ իս­կա­կան ղե­կա­վա­րի մը վճռա­կա­նու­թեամբ։ Իր ե­ռան­դը, վաս­տա­կը, նա­խագ­ծե­րը բա­ցատ­րե­լու ժա­մա­նակ ձայ­նին ու­նե­ցած թրթռա­ցում­նե­րը, բա­րի նպա­տակ մը հիմ­նա­ւո­րե­լու ա­տեն դէմ­քին վրայ ու­րուագ­ծուած ժպի­տը՝ բո­լո­րը ե­ղան գոր­ծօն­ներ՝ որ­պէս­զի մենք զգանք իր բազ­կե­րա­կը եւ հեր­թա­կան ան­գամ հա­մո­զուինք, թէ ան ան­խախտ հա­ւատ­քով կ­­՚ը­նէ իր գոր­ծը, միշտ կ­­՚ար­դա­րաց­նէ իր վրայ դրուած յոյ­սե­րը ու միշտ պատ­րաստ է բաց ճա­կա­տով ներ­կա­յաց­նե­լու իր գոր­ծու­նէու­թեան ար­գա­սի­քը։ Այդ ար­դիւն­քը մեր ի­րա­կա­նու­թեան մօտ այ­սօր թէեւ կը գնա­հա­տուի բա­ւա­կան բարձր, սա­կայն վստա­հա­բար պատ­մու­թեան դա­տաս­տա­նը զայն պի­տի կո­չէ յա­ւեր­ժու­թեան։ Մարդ մը, որ ա­մէն ա­ռա­ւօտ լու­սա­բա­ցին խա­չակն­քե­լով կը սկսի օ­րուան մը եւ տուեալ օ­րուան ա­ռաջ­նա­հեր­թու­թիւն­նե­րուն մէջ իր ըն­տա­նի­քին, սե­փա­կան գոր­ծին հա­ւա­սար տեղ կը գրա­ւէ այս հա­մայն­քին նկատ­մամբ յանձ­նա­ռու­թիւ­նը, պա­տաս­խա­նատուու­թիւ­նը, ե­թէ ոչ ա­ւե­լին։

Շի­րի­նօղ­լուի տես­լա­կա­նը ա­նան­տե­սե­լի նա­խադ­րեալ մըն է թրքա­հա­յու­թեան պայ­ծառ ա­պա­գան կեր­տե­լու, նա­խա­պատ­րաս­տե­լու ճա­նա­պար­հին՝ Սուրբ Փրկիչ Ազ­գա­յին հի­ւան­դա­նո­ցի բովո­վ։

ԱՐԱ ԳՕՉՈՒՆԵԱՆ