Մահուանդ 20-րդ տարելիցին առթիւ ոգեկոչման խօսք՝ յաւերժական յիշատակիդ առջեւ…

Այսօր մա­հուանդ 20-րդ տա­րե­լիցն է... Եր­կու տաս­նա­մեակ ան­ցեր է ար­դէն այն թուա­կա­նէն ի վեր, երբ այ­լեւս ի­րա­րու հետ չենք ֆի­զի­քա­պէս։ Գի­տեմ, կը զգամ, որ երկ­նա­յին լու­սե­ղէն պսակ­նե­րու ընդ­մէ­ջէն, պատ­մու­թեան պա­տուան­դա­նին վրայ հպարտ կանգ­նած կը դի­տես զիս հե­ռու­նե­րէն։ Ան­հա­սա­նե­լի բար­ձուն­քէ մը կը վե­րահս­կես կեան­քիս եր­թը ու ես կ՚ապ­րիմ ա­ռանց քե­զի, կրե­լով քու իսկ ա­նունդ։ Ա­ւանդ մը ու­նիմ քեզ­մէ, թո­ղած ես ժա­ռանգ մը ու ես կը ջա­նամ տա­նիլ այդ մէ­կը։ Չեմ գի­տեր մին­չեւ ո՞ւր եւ մին­չեւ ե՞րբ։ Ի տար­բե­րու­թիւն քեզ­մէ, ես չու­նիմ մէ­կը ա­ւանդ մը թո­ղե­լու։ Ու կը մտա­ծեմ, որ կ­՚ե­րե­ւի այդ մէ­կը պի­տի տա­նիմ, օր մը վե­րա­դարձ­նե­լու հա­մար դար­ձեալ քե­զի։ Փա՞կ շրջա­նի մը առ­ջեւ կանգ­նած եմ. ո՞վ գի­տէ...

Քսան տա­րի­նե­րու հե­ռա­ւո­րու­թե­նէն կը ցո­լա­նայ հա­յեացքդ, կը ճա­ռա­գայ­թէ ժպիտդ, կ­՚ար­ձա­գան­գէ ձայնդ։ Եւ ա­հա նոյն զար­ման­քը, նոյն կաս­կա­ծը կը պա­տեն էու­թիւնս։ Քսա՛ն, քսա՞ն, քսա՜ն... Ինչ­պէս որ էր՝ հին­գին, տա­սին կամ տաս­նհին­գին։ Տա­րի­ներն ու տա­րե­լից­նե­րը կը սա­հին կ­՚եր­թան։ Կը մնայ կեր­պարդ՝ վսեմ, պատ­կա­ռազ­դու, տի­րա­կան, նուի­րա­կան... Պատ­մու­թեան սե­փա­կա­նու­թիւ­նը դար­ձած, բայց յի­շո­ղու­թեանս մէջ ժա­մա­նա­կի ու տա­րա­ծու­թեան չա­փու­մը անդ­րան­ցած հերոս մըն ես դուն։ Քու հրա­ժեշ­տէդ քսան տա­րի անց, քե­զ կը վեր­յի­շեմ ա­ւե­լի «հա­սուն­ցած»։ Դուն զիս լքած էիր՝ որ­պէս հե­րոս։ Ու որ­քան որ կ­՚անց­նին տա­րի­նե­րը, որ­քան որ վրաս կը բար­դուի այդ «հա­սու­նու­թիւն» ը­սուա­ծը, կ­ար­ծես այդ­քան քե­զի ներ­թա­փան­ցած կը զգամ՝ որ­պէս մարդ։ Զու­գա­հե­ռա­բար կ՚ամ­րապն­դուի այդ դիրքդ։ Ման­կու­թեանս, ե­րի­տա­սար­դու­թեանս հե­րոսն էիր այդ ժա­մա­նակ, իսկ այ­սօր՝ քսան տա­րի անց ար­դէն ե­ղած ես կեան­քիս հե­րո­սը։

Քե­զ վեր­յի­շել ա­մէն ան­գամ ա­կա­մայ զիս կը մղէ կեան­քիս հա­շուեկ­շի­ռը ը­նե­լու։ Կեանք մը. քեզ­մէ ա­ռաջ ու քեզ­մէ վերջ՝ բաժ­նուած եր­կու հիմ­նա­կան մա­սի, բայց նաեւ տար­րա­լու­ծուած, միա­հիւ­սուած, ըն­դե­լու­զուած։ Խայ­տաբ­ղէտ յի­շա­տակ­նե­րու խառն, բարդ աշ­խար­հին մէջ ճա­նա­պար­հի ո­րո­նում եւ իւ­րա­քան­չիւր խաչ­մե­րու­կին վերս­տին կողմ­նո­րո­շուե­լու ջան­քեր։ Եւ այս­պէս շա­րու­նակ, զու­գոր­դուած քու կեր­պա­րիդ հետ։

Մա­հուանդ նա­խոր­դած վեր­ջին Հոկ­տեմ­բե­րի 28-ն էր, ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ-ի հիմ­նադ­րու­թեան տա­րե­դար­ձին օ­րը...  Այդ մէ­կը քու կեն­դա­նու­թեան օ­րով նշուած վեր­ջին տա­րե­դարձն էր։ Ե­րե­կո­յեան մօտդ ե­կած էի։ Ու­զած էիր, որ կար­դամ քե­զի տա­րե­դար­ձի առթիւ գրուած խմբագ­րա­կա­նը։ Գի­տէի, որ շատ կա­րե­ւոր էր քե­զի հա­մար։ Վկա­յած էի տա­րի­ներ շա­րու­նակ, թէ քե­զի հա­մար ի՛նչ մեծ հա­ճոյք մըն էր այդ տա­րեդար­ձի խմբագ­րա­կա­նը պատ­րաս­տել։ Եւ այդ վեր­ջին տա­րին... Մէկ կողմ թող գրե­լը, գրուա­ծը կար­դա­լու ան­գամ ի վի­ճա­կի չէիր։ Բայց միտքդ էր, ան­շուշտ։ Միտ­քէդ չէիր հա­նած այդ տա­րե­դար­ձի թուա­կա­նը եւ այդ օ­րուան խըմ-բագ­րա­կա­նը՝ նոյ­նիսկ երբ մա­հու կե­նաց պայ­քար կը մղէիր ան­կող­նիդ մէջ։ Հիւ­ծուած այդ վի­ճա­կիդ մէջ ու­զած էիր լսել գրուա­ծը։ Եւ ես ա­մե­նայն ինք­նավս­տա­հու­թեամբ ու հա­մար­ձա­կու­թեամբ ըն­թեր­ցած էի այդ օ­րուան տա­րե­դար­ձի խմբագ­րա­կա­նը։ Նոյ­նիսկ շատ ու­րախ էի այդ օր, ո­րով­հե­տեւ ա­հա­ւա­սիկ ա­ռա­ջին ան­գամ ար­դէն ես գրած էի տա­րե­դար­ձի մեր խմբագ­րա­կա­նը։ Ու­ժաս­պառ, յոգ­նա­տանջ այդ վի­ճա­կիդ մէջ հա­ւա­նու­թիւն տուած էիր այդ խմբագ­րա­կա­նին։ Նոյ­նիսկ մի­ջամ­տած էիր Լի­լիին, որ թե­րա­ցում­ներ մատ­նան­շել կը ջա­նար։ Կա­րե­լի՞ էր, որ կա­տա­րեալ ըլ­լար, բայց մի­ջամ­տած էիր. «Ձգէ՛, ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին մնա­ցեալն ալ կ­՚ը­նէ...»։ Այ­սինքն պատ­կե­րա­ցումդ այն­պէս էր, ա­ռան­ձին պէտք է ը­նէի։ Տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին, ժա­մա­նա­կի ըն­թաց­քին այդ մնա­ցեա­լը ինչ­պէ՞ս ը­րի՝ չեմ գի­տեր։ Բայց, տա­րի­նե­րը որ­քան որ կ՚անց­նին՝ ես այդ­քան ծանր զգա­ցու­մի մը կը մատ­նուիմ, իմ այդ օ­րուան ու­րա­խու­թեան հա­մար։ Ես քու դա­տիդ գործ մը յանձ­նե­լու հրճուան­քին մէջ էի, իսկ դուն թէ­կուզ ալ կը գի­տակ­ցէիր աս­տի­ճա­նա­բար, թէ վեր­ջին ան­գամ Հոկ­տեմ­բե­րի 28 մը կ­՚ապ­րէիր կեան­քիդ մէջ ու որ­պէս 65 տարուան լրագ­րող՝ ո՞վ գի­տէ ի՞նչ կը մտա­ծէիր այդ խմբագ­րա­կա­նին մա­սին։ Եւ ես տա­րի­ներ անց անդ­րա­դար­ձայ, որ այդ օ­րը, այդ խմբագ­րա­կա­նի ըն­թեր­ցու­մը կար­ծես ե­ղած ըլ­լար մեր հեր­թի փո­փո­խու­թեան ա­րա­րո­ղու­թիւ­նը։ Միակ վկան Լի­լին էր... Մեր ե­րե­քով օրհ­նուած, ի­մաս­տա­ւո­րուած, նուի­րա­գոր­ծուած եւ մեր ե­րե­քին մօտ յա­ւեր­ժա­ցած էր այդ պա­հը։ Այ­սօր միակ վկան մնա­ցի ես եւ հա­ւա­տայ՝ դժուար է ու եր­բեմն ալ ան­տա­նե­լի։ Այ­սօր, ե­րա­նի այդ տա­րե­դար­ձի ա­ռա­ջին խմբագ­րա­կա­նը գրած օ­րուանս նման՝ ձեռքս ա­զատ-հա­մար­ձակ, ինք­նավս­տահ ու ե­ռան­դով հաս­նէր գրչին... Քասն տա­րի անց, բջի­ջա­յին հե­ռա­խօ­սիս ստեղ­նա­շա­րով կը մուտ­քագ­րեմ ար­դէն՝ քու վեր­յիշ­ման ձօ­նուած այս գրու­թիւ­նը։ Հա­պա թո՞ւղ­թը... Քսան տա­րի ա­ռաջ քե­զի հրա­ժեշտ տա­լու հա­մար գրե­լու ժա­մա­նակ ար­տա­սու­քը կը հո­սէր ուղ­ղա­կի ա­նոր վրայ, իսկ այ­սօր սկսած է ծա­ռա­յել հե­ռա­ձայ­նիս ստեղ­նա­շա­րը չորց­նե­լու...

«Ինչ ու­զես ե­ղիր, դուն դո՛ւն ե­ղիր», գրած էիր պա­տա­նե­կու­թեանս շրջա­նին յու­շա­տետ­րիս մէջ, երբ տա­կա­ւին նա­խակր­թա­րա­նի ա­շա­կերտ մըն էի։ Խրա՞տ մըն էր, դա՞ս մը... «Ես գի­տեմ, որ ի­մաս­տուն ես», գրած էիր նաեւ։ Այդ ժա­մա­նակ շատ մա­կե­րե­սա­յին ըն­կա­լեր եմ ան­շուշտ։ Ին­ծի այն­պէս թուած էր, թէ այդ բո­լո­րը մեծ հօր մը սի­րոյ, գուր­գու­րան­քի ար­տա­յայ­տու­թիւն­ներն էին՝ թո­ռան նկատ­մամբ։ Այդ բո­լո­րի ի­մաս­տին ալ ա­ռան­ձինն կը ջա­նամ ներ­թա­փան­ցել՝ մին­չեւ այ­սօր։

Երբ մա­հա­ցար, օ­րե­րէն ե­րեք­շաբ­թի էր։ Նա­խոր­դող կի­րա­կիին տե­սած էի քե­զ վեր­ջին ան­գամ։ Ձմրան ցուրտ ե­րե­կոյ մըն էր։ Մա­հա­քու­նի մէջ էիր ար­դէն, Սուրբ Փրկիչ Ազ­գա­յին հի­ւան­դա­նո­ցէն ներս։ Վեր­ջին ան­գամ շօ­շա­փած էի ձեռքդ, նոյ­նիսկ քիչ մը մշտե­լով։ Այդ ալ ե­ղաւ մեր վեր­ջին հան­դի­պու­մը եւ դուն գա­ցիր։

Ո՞վ գի­տէ ի՜նչ դառ­նու­թիւն­ներ ու­նե­ցած էիր կեան­քիդ մէջ։ Բնաւ չէիր պատ­մած, բայց ու­շա­դիր դի­տար­կե­լով՝ դժուար չէր հասկ­նալ։ Ի՜նչ ե­րա­նու­թեամբ կը յի­շէիր հայրդ, զոր կորսն­ցու­ցած էիր հա­զիւ տաս­նե­րեք տա­րե­կան հա­սա­կիդ։ Յե­տոյ դուն ալ դար­ձած էիր հայր մը, բայց նա­խախ­նա­մու­թիւ­նը տնօ­րի­նած էր, որ ըլ­լաս որ­դե­կո­րոյս։ Կե­նաքդ զո­հած էիր թեր­թիդ հա­մար, որ հա­լա­ծուած էր հա­մո­զում­նե­րուն հա­մար։ Պոռթ­կում­ներ ապ­րած էիր ա­նար­դա­րու­թիւն­նե­րու, պայ­քար­ներ մղած էիր ան­հա­ւա­սար մրցակ­ցու­թիւն­նե­րու դէմ։ Առ ե­րե­ւոյթ դժուար էր հա­ւա­տալ, որ կեան­քը ժլատ վա­րուած էր քե­զի նկատ­մամբ։ Ըն­կե­րա­սէր էիր, մար­դա­սէր։ Յօ­դուած­ներդ կը գրէիր բնա­կա­րա­նիդ փոքր պատշ­գա­մին մէջ, ուր հա­զիւ տե­ղա­ւո­րուած էին սե­ղան մը եւ ա­թոռ մը։ Վա­րա­գոյ­րի ե­տե­ւէն եր­բեմն կը դի­տէի քե­զ։ Դէմ­քիդ ար­տա­յայ­տու­թիւ­նը ու­րիշ ո­րե­ւէ ա­ռի­թով այդ­պէս չէր ըլ­լար։ Մտա­ւո­րա­կան մարդ էիր, բայց եր­բեք այդ ո­րա­կը չէիր օգ­տա­գոր­ծած ու­րիշ­նե­րու վրայ ճնշե­լու կամ հա­ւա­քա­կան կեան­քի մէջ կար­գա­վի­ճակ մը ա­պա­հո­վե­լու հա­մար։ Միշտ կը նա­խընտ­րէիր ըլ­լալ հա­ղոր­դա­կան ու միշտ ու­րիշ­նե­րու տրա­մադ­րու­թեան տակ էիր՝ ու­ժե­րուդ նե­րած չա­փով։ Մարդ, խմբա­գիր, հայր. այս եւ նման զա­նա­զան հար­թու­թիւն­նե­րու վրայ կը դի­տար­կէի քե­զ, կը հե­տե­ւէի գոր­ծիդ։ Այդ ինք­նա­դաս­տիա­րա­կու­թեան գոր­ծըն­թա­ցը կա­սե­ցաւ քու հրա­ժեշ­տով։ Մնա­ցեա­լը մին­չեւ այ­սօր կը ջա­նամ ը­նել բաղ­դա­տու­թիւն­նե­րով՝ քեզ­մէ տե­սած­նե­րուս եւ իմ ապ­րած­նե­րուս մի­ջեւ։ Ար­դիւն­քը կը մնայ յա­րա­բե­րա­կան...

Քու յի­շա­տա­կիդ առ­ջեւ այ­սօր կը խո­նար­հիմ ան­սահ­ման կա­րօ­տով։ Քու ա­ռա­քե­լու­թիւնդ կը ջա­նամ տե­ւա­կա­նաց­նել նոյն նա­խան­ձախնդ­րու­թեամբ։ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ-ի, ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ-իդ գո­յու­թիւ­նը կը շա­րու­նա­կուի նոր ժա­մա­նակ­նե­րու մէջ։ Նո­րու­թիւն­նե­րը շատ են, նոյն­պէս եւ նմա­նու­թիւն­նե­րը։ Ու­նինք շատ հա­մա­կիր­ներ, նաեւ հա­կա­կիր­ներ, ու­նինք նուա­ճում­ներ, նաեւ բաց­թո­ղում­ներ։ Ու մեր գոր­ծին գլուխն ենք՝ պա­տաս­խա­նա­տուու­թեամբ, կոչ­ման գի­տակ­ցու­թեամբ ու հա­ւատ­քով։ Մեր գոր­ծին գլուխն ենք՝ մեր աս­պա­րէ­զի բնոյ­թով պայ­մա­նա­ւո­րուած ա­մէն տե­սակ նրբու­թեան, ա­ռանձ­նա­յատ­կու­թեան նկատ­մամբ լրջա­գոյն վե­րա­բեր­մուն­քով, նա­խան­ձախնդ­րու­թեամբ։ Մեր գոր­ծին գլուխն ենք՝ վե­րա­նո­րոգ ե­ռան­դով, նոր հո­րի­զոն­նե­րու տես­լա­կա­նով։ Մեր գոր­ծին գլուխն ենք՝ յաղ­թա­հա­րե­լով փոր­ձու­թիւն­ներ, դա­ւա­ճա­նու­թիւն­ներ ու պար­սա­ւանք­ներ։ Մեր գոր­ծին գլուխն ենք՝ հա­ւա­տա­րիմ ըն­թեր­ցող­նե­րով, ազ­նիւ բա­րե­կամ­նե­րով ու մե­զի հա­մար միշտ լաւն ու բա­րին կա­մե­ցող­նե­րո­վ։

Ու վեր­ջա­պէս մեր գոր­ծին գլուխն ենք՝ այն­պէս մը աշ­խա­տե­լով, որ պատ­րաստ ենք ա­մէն պահ քու դա­տիդ յանձ­նել՝ այս թեր­թին մէջ դրուած իւ­րա­քան­չիւր ստո­րա­կէ­տին հա­շի­ւը. ման­րակր­կիտ, հիմ­նա­ւո­րուած, մա­քուր: Գի­տեմ, որ այդ ա­ռա­ջին տա­րե­դար­ձի խմբագ­րա­կա­նին բաղ­դատ­մամբ շատ ա­ւե­լի խստա­պա­հանջ կ՚ըլ­լաս այ­սօր։ Այն­պէս մը կ՚աշ­խա­տինք, որ կար­ծես դուն ալ մե­զի կը նա­յիս վա­րա­գոյ­րի մը ե­տե­ւէն։ Կազմ եւ պատ­րաստ ենք, մի՛ կաս­կա­ծիր եր­բեք։

Ան­վերջ հա­ղոր­դակ­ցու­թեան, ան­խա­փան միաս­նա­կա­նու­թեան մը կան­գառ­նե­րէն մէ­կուն վրայ ենք այ­սօր։ Մեր մտա­հո­րի­զո­նէն, մեր ե­րե­ւա­կա­յու­թե­նէն դուրս պատ­կե­րի մը առ­ջեւ, ամ­պա­մած երկն­քի մը տակ կար­ծես կը զգանք ի­րա­րու բազ­կե­րա­կը։ Ա­մէն ինչ վե­րա­ցա­կան, յա­րա­բե­րա­կան է գու­ցէ այս հար­թու­թեան վրայ։ Մշուշ, խա­ւար, հար­ցա­կան­ներ եւ կա­րօտ... Միակ ու բա­ցար­ձակ ճշմար­տու­թիւնն է՝ մեր զգա­ցու­մը, խոր ի­րերզ­գա­ցու­մը։

Ննջէ հան­գիստ, խա­ղաղ։ Կը խո­նար­հիմ քու վեհ կեր­պա­րիդ առ­ջեւ։ Ծնրա­դիր եմ ան­թա­ռամ յի­շա­տա­կիդ առ­ջեւ։ Կ­՚ա­ղօ­թեմ՝ որ­պէս­զի ան­դոր­րութեան մէջ թե­ւա­ծէ բա­րի հո­գիդ։ Կը մաղ­թեմ, որ յա­ւի­տե­նա­կան կեան­քի մէջ վա­յե­լես սուր­բե­րու բա­րե­խօ­սու­թիւ­նը եւ ար­ժա­նի դառ­նաս Երկ­նա­ւոր Հօր ո­ղոր­մած հա­յեաց­քին։ Լու­սե­ղէն շիր­միդ վրայ թո­ղուած վար­դե­րուն, մե­խակ­նե­րուն բոյ­րը ըլ­լայ ան­պա­կաս։ Քու հոգ­ւոյդ լու­սա­ւո­րու­թեան հա­մար մոմ կը վա­ռեմ այ­սօր, խունկ կը ծխեմ եւ ա­նոր ծու­խի քու­լա­նե­րուն մէջ դար­ձեալ կ՚ող­ջու­նեմ քու հա­յեացքդ, ժպիտդ եւ ինք­նամ­փոփ, եր­կիւ­ղած կը խա­չակն­քեմ քու բա­րո­յա­կան քաղցր ներ­կա­յու­թեան առ­ջեւ։

Դուն ալ մի՛ մոռ­նար զիս՝ մին­չեւ որ հաս­նինք մեր նոր ժա­մադ­րու­թեան պա­հը, մին­չեւ որ դար­ձեալ զի­րար վե­րագտ­նենք ու դուն դար­ձեալ ա­մուր բռնես ձեռքս՝ ին­ծի պար­գե­ւե­լով ման­կա­կան միամ­տու­թեան այն ան­ձեռնմ­խե­լիու­թեան, ա­պա­հո­վու­թեան զգա­ցու­մը։ Հի­մա կը հասկ­նամ, որ այդ զգա­ցու­մէն զուրկ ապ­րե­լու հո­գե­բա­նու­թեան դի­մադ­րե­լէ զատ բան մըն ալ չեն՝ հա­սու­նու­թիւ­նը եւ յու­շա­տետ­րիս մէջ քու ձե­ռա­գի­րով ար­ձա­նագ­րուած այդ «ի­մաս­տու­թիւ­նը»։

­Լաւ, բաւ է կար­ծես այս­քա­նը։

ԱՐԱ ԳՕՉՈՒՆԵԱՆ

ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ օ­րա­թեր­թի հան­գու­ցեալ ընդ­հա­նուր տնօ­րէն
Ա­ՐԱՅ ԳՕ­ՉՈՒ­ՆԵԱՆ
(Իս­թան­պուլ, 22 Նո­յեմ­բեր 1913 - 3 Դեկ­տեմ­բեր 1996)

Փոքր որ­դին՝ թեր­թիս հիմ­նա­դիր հան­գու­ցեալ Սար­գիս Գօ­չու­նեա­նի։ Սան՝ Պէզ­ճեան Մայր վար­ժա­րա­նի եւ Կեդ­րո­նա­կա­նի։ Ե­ղած էր Հա­յաս­տա­նեայց Ա­ռա­քե­լա­կան Ե­կե­ղեց­ւոյ դպիր։ 65 տա­րի անձ­նու­րաց ծա­ռա­յած էր հայ մա­մու­լին։ Ե­ղած էր ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ-ի ան­խոնջ սպա­սա­ւո­րը՝ որ­պէս գրաշար, խմբա­գիր, վարչա­կան կա­ռա­վա­րիչ եւ այլն։ Հրա­տա­րա­կած էր նաեւ այլ թեր­թեր. ինչ­պէս՝ «Ա­հա­լի» եւ «Ար­շաւ»: Ար­ժա­նի դա­սուած էր մամ­լոյ պա­տույ քարտ կրե­լու։ Մաս­նա­ւոր մրցա­նա­կով մը պար­գե­ւատ­րուած էր Թուր­քիոյ լրագ­րող­նե­րու ըն­կե­րակ­ցու­թեան կող­մէ։ Ա­մուս­նա­ցած էր գրա­գի­տու­հի Լի­լի Գօ­չի (Աստ­ղիկ Ար­շա­լոյս Սե­պու­հեան-Գօ­չու­նեան) հետ։ Հայրն էր թե­ր­թիս այժ­մու ար­տօ­նա­տէր Սար­գիս Գօ­չու­նեա­նի։ Գում­գա­բուի Մայր ե­կե­ղե­ցիէն յու­ղար­կա­ւորուած էր՝ Պատ­րիար­քա­կան Ա­թո­ռի տնօ­րի­նու­թեամբ կազ­մա­կերպուած Ազ­գա­յին յու­ղար­կա­ւո­րու­թեան կար­գով։

Յետ մա­հու, «Ա­րաս» հրա­տա­րակ­չու­թիւ­նը լոյս ըն­ծա­յեց իր յօ­դուած­նե­րու մէկ ժո­ղո­վա­ծոն՝ «Ող­ջո՛յն ա­մեն­քին»։ Գիր­քը կո­չուած էր՝ ԺԱ­ՄԱ­ՆԱԿ օ­րա­թեր­թի իր ա­մե­նօ­րեայ սիւ­նա­կին ա­նու­նով. սիւ­նակ, ուր իր ա­մե­նա­հա­սուն եւ ա­մե­նա­փոր­ձա­ռու շրջա­նին կը փո­խան­ցէր խորհր­դա­ծու­թիւն­ներ, դի­տար­կում­ներ ու վկա­յու­թիւն­ներ, ո­րոնք լոյս կը սփռեն թրքա­հա­յու­թեան ար­դի պատ­մու­թեան վրայ, պայ­մա­նա­ւո­րե­լով ա­նոր հա­ւա­քա­կան յի­շո­ղու­թիւ­նը։