ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ ԵՒ ԻԼՀԱՄ ԱԼԻԵՒ ՍՊԻՏԱԿ ՏԱՆ ՄԷՋ, ՏԱՆԸԼՏ ԹՐԱՄՓԻ ՆԵՐԿԱՅՈՒԹԵԱՄԲ ՊԻՏԻ ՍՏՈՐԱԳՐԵՆ ԽԱՂԱՂՈՒԹԵԱՆ ՊԱՅՄԱՆԱԳԻՐԸ

Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան եւ Ատրպէյճանի նախագահ Իլհամ Ալիեւ արդէն Ուաշինկթընի մէջ են։ Այսօր, Սպիտակ տան մէջ, անոնք կ՚ընդունուին Ամերիկայի Միացեալ Նահանգներու նախագահ Տանըլտ Թրամփի կողմէ։ Այս վերջինը նախ երկու ղեկավարներուն հետ կ՚ունենայ առանձնազրոյցներ, որոնց աւարտին շփումը կ՚ընթանայ եռակողմանի գագաթաժողովի մը ձեւաչափին մէջ։

«Reuters» գործակալութիւնը այս օրուան գագաթաժողովին ընդառաջ ուշագրաւ հաղորդումներով հանդէս եկաւ՝ Սպիտակ տան անանուն աղբիւրներու յղում կատարելով։ Երեւան-Պաքու հաշտութեան գործընթացին տեսակէտէ Ուաշինկթընի այս օրուան գագաթաժողովը ունի բացառիկ նշանակութիւն։ Ամերիկեան վարչակազմին կողմէ «Reuters»ին փոխանցուած տեղեկութիւններուն համաձայն՝ Ատրպէյճան-Նախիջեւան ճանապարհը, որ պիտի անցնի Հայաստանի վրայով, պիտի անուանուի «Միջազգային համագործակցութեան եւ խաղաղութեան Թրամփի ուղի»։

Սպիտակ տան մէջ կը նախատեսուի Հայաստան-Ատրպէյճան խաղաղութեան համաձայնագրի ստորագրումը, որ կը ներառէ ԱՄՆ-ի համար բացառիկ իրաւունքներ՝ Հարաւային Կովկասով ռազմավարական տարանցիկ միջանցքի համար։ Սպիտակ տան մէջ կը նախատեսուի նաեւ շրջանակային համաձայնագրի մը ստորագրումը՝ «Խաղաղութեան յստակ ուղի»ի հասնելու եւ տեւական ժամանակէ ի վեր քննարկուած տարանցման ուղիի հարցը լուծելու համար։ Միջազգային այլ աղբիւրներ կը հաղորդեն, որ Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ բովանդակութիւնը համաձայնեցուած, սակայն, չստորագրուած խաղաղութեան պայմանագիրը կրնայ այս փուլին ալ չստորագրուիլ, յամենայնդպէս, այդ փաստաթուղթը կը նախաստորագրուի Հայաստանի արտաքին գործոց նախարար Արարատ Միրզոյեանի եւ Ատրպէյճանի արտաքին գործոց նախարար Ճէյհուն Պայրամովի կողմէ։ «Քոնքրեթ ուղի» անուանուած այս փաստաթուղթը պիտի ըլլայ խաղաղութեան պայմանագրի նախաստորագրուած տարբերակը։ «Ատրպէյճան խնդրած է փոխադրութեան միջանցք՝ Հայաստանի տարածքով Նախիջեւանին կապուելու համար», յայտնած են ամերիկացի պաշտօնատարները։ Սպիտակ տան մէջ ստորագ-րըւելիք փաստաթուղթի՝ մանրամասն բանակցուած բաժնին մէջ Հայաստան կը ծրագրէ ԱՄՆ-ին տալ տարանցման միջանցքի զարգացման բացառիկ իրաւունքները՝ երկար ժամանակահատուածով։ Թէեւ յստակ ժամկէտի մասին որեւէ բան չէ նշուած, սակայն, այդ ճանապարհը պիտի կոչուի՝ «Թրամփի ճանապարհ՝ միջազգային խաղաղութեան եւ բարգաւաճման համար», TRIPP։ 

Ճանապարհը պիտի գործարկուի Հայաստանի օրէնսդրութեան համաձայն եւ ԱՄՆ հողը ենթավարձակալութեան պիտի յանձնէ քոնսորսիումի մը՝ ենթակառուցուածքներու եւ կառավարման համար։ Հաղորդումներուն մէջ յստակեցուած չէ, թէ ի՞նչ քոնսորսիումի մը կը վերաբերի խօսքը։ «Առեւտրային միջոցներով իրականացուող այս քայլը կը բանայ տարածաշրջանը եւ կը կանխէ ապագայ ռազմական գործողութիւնները», յայտնած է ամերիկացի պաշտօնատար մը։ Ըստ նոյն աղբիւրներուն՝ Փաշինեան եւ Ալիեւ այսօր կը ստորագրեն նաեւ փաստաթուղթեր, որոնցմով կը պահանջուի լուծարել ԵԱՀԿ-ի Մինսքի խումբը։ 

Ըստ «Reuters»ին հասանելի դարձած տեղեկութիւններուն՝ այս հարցին շուրջ յառաջընթացը սկսած է անցեալ մարտին, երբ ԱՄՆ-ի յատուկ բանագնաց Սթիւ Ուիթքոֆ այցելած էր տարածաշրջան։ Աւելի վերջ Ուիթքոֆի խումբէն անդամներ քանի մը անգամ եղած են Հարաւային Կովկասի մէջ՝ համաձայնագրի կնքման նպաստելու համար։ 

ԱՄՆ կը յուսայ, թէ Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ խաղաղութեան շուրջ յառաջընթացը կրնայ խթանել բանակցութիւններ, որպէսզի Ատրպէյճան միանայ Աբրահամի համաձայնագրերուն, որոնք Տանըլտ Թրամփի վարչակազմին կողմէ կը համարուին առաջնահերթութիւն եւ միջոց՝ տնտեսական ու պաշտպանական համագործակցութեան խորացման համար։ 

Բաց աստի, հաղորդումներուն մէջ կը մատնանշուի նաեւ այլ մանրամասնութիւն մը։ Այսպէս, հանդիպումը տեղի կ՚ունենայ ճիշդ այն օրը, երբ կը լրանայ Տանըլտ Թրամփի կողմէ Ռուսաստանի նախագահ Վլատիմիր Փութինին տրուած վերջնաժամկէտը՝ Ուքրայնայի պատերազմը դադրեցնելու համար։ 

Իր կարգին, Տանըլտ Թրամփն ալ ընկերային ցանցերու վրայ հանդէս եկաւ գրառումով մը, ուր Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի միջեւ «պատմական» խաղաղութեան մը կնքման անդրադարձաւ։ Ան նշեց, որ ամերիկեան կողմը բաւական երկար ժամանակէ ի վեր համագործակցած է երկու երկիրներուն հետ։ Թրամփ դրուատեց Փաշինեանը եւ Ալիեւը եւ յիշեցուց, որ երկու երկիրներուն միջեւ տասնեակ տարիներէ ի վեր շարունակող պատերազմը խլած է հազարաւոր զոհեր։ Թրամփ յիշեցուց, որ աշխարհի բազմաթիւ առաջնորդներ փորձած են աւարտին հասցնել պատերազմը՝ առանց յաջողութեան հասնելու։ Թրամփ դիտել տուաւ, որ ինք շատ հպարտ է Փաշինեանով եւ Ալիեւով, որոնք քաջ առաջնորդներ են եւ ճիշդ քայլ մը կ՚առնեն Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի հզօր ժողովուրդներուն համար։ «Սա պատմական օր մը կ՚ըլլայ Հայաստանի, Ատրպէյճանի, ԱՄՆ-ի եւ աշխարհի համար», եզրափակեց գրառումը Թրամփ։ 

Հայկական լրահոսին մէջ արձագանգ գտած են նաեւ՝ Փենթակոնի մօտ հաւատարմագրուած լրագրող Ալեքս Ռաուֆօղլուի (Ատրպէյճան) կողմէ ընկերային ցանցերու վրայ կատարուած գրառումները, ըստ որոնց՝ այսօր Սպիտակ տան մէջ կայանալիք գագաթաժողովին խաղաղութեան վերջնական համաձայնագիր մը պիտի չստորագրուի, սակայն, պիտի ձեռնարկուի առանցքային քայլերու տեւական խաղաղութեան համար։ Փաշինեանի եւ Ալիեւի կողմէ կը նախատեսուի համատեղ հռչակագրի մը ստորագրումը, որ կը ձեւակերպուի՝ որպէս «Խաղաղութեան եւ յարաբերութիւններու լիակատար կարգաւորման յստակ ուղի»։ Այս լրագրողը եւս տեղեկացուցած է, որ արտաքին գործոց նախարարները կը նախաստորագրեն՝ ամիսներ շարունակ բանակցուած երկկողմանի խաղաղութեան համաձայնագրի թեքստը։ ԱՄՆ առանձին փոխմբռնման յուշագրեր կը ստորագրէ Հայաստանի եւ Ատրպէյճանի հետ՝ վերագործարկելու կամ սկիզբ դնելու համապատասխան երկկողմանի յարաբերութիւններու եւ բանալով նախապէս անհնար թուացեալ կարելիութիւններ։ Փենթակոնի մօտ հաւատարմագրուած այս լրագրողը նշած է, որ այլեւս միջանցք գոյութիւն չունի։ Եռակողմանի գագաթաժողովի ուշադրութեան կեդրոնին կը գտնուի TRIPP-ը։ Սա տարանցման եւ զարգացման նոր ծրագիր մըն է։ TRIPP-ն կը ստեղծէ տարանցիկ երթուղի մը Հայաստանի հարաւով՝ ապահովելով Ատրպէյճանի անարգել մուտքը դէպի Նախիջեւան։ TRIPP ռազմական կամ պաշտպանական նախաձեռնութիւն մը չէ։ ԱՄՆ այդ երթուղիին վրայ զօրք պիտի չտեղակայէ։ Ասոր փոխարէն ԱՄՆ-ի ներգրաւուածութիւնը պիտի ըլլայ զուտ առեւտրային՝ ընդ որում ԱՄՆ պիտի ստանձնէ պատասխանատուութիւն՝ ապահովելու համար երթուղիի անվտանգ գործունէութիւնը բոլոր կողմերու համար, բարձրակարգ ընկերութիւններու հետ համաձայնագրերու միջոցաւ։ 

Միւս կողմէ, ռուսական «Քոմերսանթ»ը վերջին օրերուն գրեց, որ Փաշինեանն ու Ալիեւը կը փոխեն Հարաւային Կովկասի «քիւրաթէօրը»