ՈՒԺԻ ԹՈՒՆԱՒՈՐՈՒՄ

«Իւրաքանչիւր դարաշրջանին մարդկութիւնը կը դառնայ նոյն խայծի զոհը. նոյն հնարքները կրկին ու կրկին կը խաղան, նոյն թակարդներուն դարձեալ կ՚իյնան: Ամբոխավարութիւնը եւ ազգայնականութեան գագաթները տակաւին դէպի իշխանութիւն եւ բռնակալութիւն լաւ ոտնահարուած ճանապարհներ են»։

ՏԷՅՎԻՏ ՀԻՒՄ

Անոնք, որոնք կ՚ուսումնասիրեն եւ գիտեն բռնակալութեան, ճնշումներու մութ պատմութիւնը, անշուշտ կը գնահատեն Տէյվիտ Հիւմի այս խօսքերը։ Ամբողջատիրական վարչակարգերը կամ ինքնավարութիւնները ամէն դարաշրջանին կը դիմեն նոյն նենգ հնարքներուն։ Մարդիկ դարձեալ նոյն բեմագրութեան ենթակայ կը դառնան եւ կ՚իյնան նոյն ծուղակին։ Իսկ այս բոլորի պատճառներէն մին ալ ուժի թունաւորումն է։

Ուժի թունաւորումը գոյութիւն ունեցած է պատմութեան ամենավաղ ժամանակներէն ի վեր եւ խորապէս ազդած է հասարակութիւններու կառուցուածքի վրայ։ Այս հայեցակարգը կը վերաբերի այն իրավիճակին, երբ անհատը կամ խումբը կը հեռանայ բարոյական արժէքներէն, էթիք սկզբունքներէն եւ ընկերային պարտականութիւններէն՝ իրենց ձեռք բերած իշխանութեան հարբածութեան պատճառով։ Այս իրավիճակը, որ սովորաբար կը նկատուի կառավարիչներու, ղեկավարներու կամ բարձրաստիճան դիրքերու տիրացած մարդոց մօտ, կը համարուի արդար եւ հաւասարակշռուած կառավարման ամենամեծ խոչընդոտներէն մէկը։

Իշխանութիւն, ուժ, գերակայութիւն, ինքնիշխանութիւն կամ այլ բառեր, որոնք կ՚օգտագործուին «բացարձակ իշխանութիւնը» բնութագրելու համար, վտանգաւոր են ու հակուած՝ փտածութեան, անկախ տեղէ կամ ժամանակէ։ Լաւ ընկերային, քաղաքական եւ տնտեսական կարգեր հաստատելու համար անհրաժեշտ է բացարձակ իշխանութիւնը արդիւնաւէտ կանոններով սահմանափակել. ըլլայ սա քաղաքականութիւն թէ առեւտուր, ըլլայ ոստիկան թէ զինուոր, ըլլայ համալսարան, թէ բարձրագոյն դատական մարմիններ։ Իշխանութեան սահմաններն ու շրջանակները պէտք է գծուին բոլոր մարմիններու պարագային։

Մարդու հզօր ու ինքնահաւան գիծերը կը դրսեւորուին, երբ ձեռք բերուի ուժի դիրք եւ, ընդհանուր առմամբ, կը վատթարանան, որովհետեւ մարդը աւելի շատ իշխանութիւն կը ստանայ: Սա յատկապէս ճիշդ է, երբ խնդրոյ առարկայ առաջնորդի որոշումներն ու հրահանգները յաջողած են. սա աւելի կ՚ուժեղացնէ իրենց ինքնավստահութիւնը։ Այսպէսով մարդ կը խզուի իրականութենէն, կը խուսափի քննադատութենէ եւ որոշումներ կ՚առնէ անհիմն ինքնավստահութեամբ:

Ուժի հարբեցութիւնը կը ներառէ չափազանց ինքնավստահութիւնը՝ մարդու ուժի պատճառով եւ անզգայ ըլլալ ուրիշներու զգացումներու կամ կարիքներու նկատմամբ: Ուժի թունաւորման ենթակայ մարդ կրնայ զարգացնել անիրատեսական համոզում, թէ իր որոշումները միշտ ճիշդ են եւ դժուարութեամբ կ՚ընդունի իր սխալները։ Բաց աստի, նման անհատներ յաճախ հակուած են պարտադրել իրենց սեփական գաղափարները եւ խուսափիլ արդիւնաւէտ երկխօսութենէ կամ համագործակցութենէ։

Ուժի հարբածութեան ախտանիշները կը ներառեն նաեւ չափէն աւելի ռիսքի դիմելը, բարոյական եւ էթիք սկզբունքներէ շեղումը, հաղորդակցութեան խանգարումը եւ վերահսկողութեան մոլուցքը։ Նման մարդիկ կրնան անհարկի ռիսքերու դիմել եւ սխալ որոշումներ առնել՝ իրենց իշխանութիւնը պահպանելու եւ ամրապնդելու համար։ Ուժի թունաւորումը կրնայ նաեւ յանգեցնել չափազանց մեծ պահանջներու եւ մարդիկ կրնան զգալ, թէ պէտք է ամէն ինչ բոլորովին իրենց վերահսկողութեան տակ պահուի:

ՊԻԱՆՔԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ