ԱՆՎԵՐՋ ՍՓՈՓԱՆՔ՝ ԱՐՈՒԵՍՏԻ ԲՈՒԺԻՉ ԶՕՐՈՒԹԵԱՆ ՄԱՍԻՆ

Անցեալ դարերու ընթացքին, մարդկութիւնը միշտ իր ցաւերն ու ցնցումները արտայայտելու եւ մեղմացնելու միջոց մը փնտռած է։ Այդ միջոցը յաճախ եղած է արուեստը։ Հաճոյք պարգեւող զբաղում մը՝ արուեստը ունի նաեւ բուժիչ դեր մը։

Արուեստը, մարդոց յարաբերութեան, զգացումներու եւ մտածումներու լեզուն է։ Ան այն կամուրջն է, որ կը միացնէ մարդուս ներաշխարհը արտաքին աշխարհին հետ ու շատ պարագաներու մէջ՝ բուժիչ ազդեցութիւն կ՚ունենայ մեր հոգեկան, մտաւոր ու երբեմն մարմնաւոր ցաւերուն վրայ։

Արուեստը միայն գեղեցկութիւն ստեղծելու միջոց մը չէ. ան մարդուն հոգիին եւ մտքին համար բժիշկի դեր ունի: Երբ մարդ մը ցաւ կ՚ապրի, կը վիրաւորուի կամ կորուստի կը հանդիպի, սովորական բառերով արտայայտուիլ դժուար կ՚ըլլայ: Այդ պահուն է, որ արուեստը կու գայ մարդուն օգնութեան՝ իբրեւ լեզու մը, զոր բոլորը կը հասկնան, թէեւ անբառ է:

Ժամանակի ընթացքին մարդկութիւնը ապաւինած է արուեստին՝ իբր արտայայտութեան եւ փրկութեան միջոց։ Դարեր շարունակ, դժուար պահերու ընթացքին՝ պատերազմ, ահուդող, անձնական կորուստներ, մարդիկ դիմած են գեղարուեստին՝ իրենց ցաւն ու յոյզերը արտայայտելու, հասկնալու եւ երբեմն ալ վերամշակելու նպատակով։

Ազատ ստեղծագործութեան ընթացքին մարդը կրնայ դիմակայել իր վախերը, վերապրիլ իր յիշատակները եւ դուրս բերել անկարելի թուացող զգացումներ։ Ան մարդուն կ՚օգնէ հաղորդուելու ինքն իրեն հետ, երբ բառերը կը պակսին։ Երաժշտութիւնը կրնայ լացնել հոգի մը, բայց նաեւ սփոփել զայն։ Այս սփոփանքն է, որ արուեստը կը դարձնէ հոգեբանական բուժման աւանդական, բայց միշտ արդիական միջոց մը։

Նկարելու, երգելու, պարելու կամ գիրք գրելու ընթացքին, մարդ կ՚ազատի իր մէջ պահուած զգացումներէն: Ահա թէ ինչո՞ւ բազում հոգեբաններ այսօր արուեստը կ՚օգտագործեն իբրեւ բուժումի միջոց: Մանուկ մը, որ չի կրնար խօսիլ իր ապրած ահաւոր փորձառութեան մասին, կրնայ զայն արտայայտել գունաւոր գծագրի մը միջոցով: Մեծահասակ մը կրնայ իր վիշտը վերածել երգի մը, որ ո՛չ միայն զինք կը մխիթարէ, այլ ուրիշներուն ալ կը փոխանցէ ցաւի հետ կապուած համընդհանուր զգացումը:

Արուեստը նաեւ միասնութեան կամուրջ մըն է. երբ մարդ կ՚ընդունի հեղինակի մը գրած բանաստեղծութիւնը, ենթադրելի է, թէ այլեւս այդ հեղինակը առանձին չէ: Այս զգացումը մարդը ներսէն կը բուժէ, վստահութիւն կը ներշնչէ եւ կը սորվեցնէ, թէ ցաւը կեանքի մէկ մասն է, բայց, զայն կրնանք վերածել գեղեցկութեան եւ միասնութեան գործօնի:

Պատմութեան ընթացքին բազմաթիւ օրինակներ ունինք. ժողովուրդներ իրենց մեծագոյն ցաւերը վերածած են արուեստի գլուխ գործոցներու: Բազում գրողներ եւ նկարիչներ իրենց աշխատանքներով ո՛չ միայն վկայութիւն տուած են պատմութեան ընթացքին իրենց փորձառութիւններուն, այլեւ կրցած են վերականգնել իրենց ինքնութիւնը եւ շարունակել ապրիլ ստեղծագործական ոգիով:

Անձնական մակարդակով, շատերու համար արուեստը եղած է փրկութեան ելք մը։ Զանազան աւերներ ապրած ժողովուրդներու մշակութային ժառանգութիւնը կարելի դարձուցած է պահել իրենց ինքնութիւնը, ապրելու յոյսը։ Հարիւրաւոր վերապրողներ՝ գրաւոր ստեղծագործութիւններու, պատմուածքներու կամ երաժշտութիւններու միջոցաւ, կրցած են արտայայտել այն՝ որ չէր կրնար ըսուիլ՝ անասելիին ձայն տալ։

Բայց արուեստը միայն անհատը չի բուժեր։ Իր խորքին մէջ, արուեստը հասարակութեան լեզուն է։ Հաւաքական ստեղծագործութիւնը՝ ըլլայ թատերախումբ, պարախումբ, պատի վրայ նկարուած կրաֆիթի կամ հանրային արտայայտում, կրնայ ծառայել իբրեւ վերականգնումի միջոց՝ բացուած վէրքերու դէմ։ Նայեցէք պատերազմի կամ աղէտի մէջ գտնուող վայրերուն, ուր մանուկներու նկարները կախուած են պատերուն վրայ. այնտեղ արուեստը յոյսի փարոսն է։

Արուեստը չի փախչիր իրականութենէն, այլ կը դիմանայ անոր՝ գոյն, ձայն եւ ձեւ տալով անտեսանելիին։ Երբ մենք կը ստեղծենք, չենք բացայայտեր միայն մեր ներաշխարհը, այլ կ՚առաջարկենք նոր ուղիներ, մի գուցէ աւելի խաղաղ, աւելի ամբողջական ուղիներ ապրելու համար։

Այս բոլորէն բխած եզրակացութիւնը մէկն է. արուեստը՝ իբրեւ սփոփանք, իբրեւ արտայայտում եւ իբրեւ հաւաքական հիւանդութիւններու դէմ դիմադրութեան համակարգ, պէտք է ըլլայ մեր կեանքերուն մէջ տեղ ունեցող ուժ մը։ Ան չունի միայն գեղագիտական արժէք, այլ ունի մարդկային, հոգեւոր եւ բժշկական նշանակութիւն։ Այսօրուան աշխարհի մէջ՝ որ կու գայ նեղել հոգին, արուեստը կը մնայ հոգիի շունչը։

Արդարեւ, արուեստը միայն յաճախումի կամ ժամանցի միջոց մը չէ, ան կեանքի խորքին հետ կապուած է: Ան կրնայ բուժել անտեսանելի վէրքերը, միացնել բաժնուած սիրտերը եւ ուժ տալ շարունակելու: Ամէն անգամ, որ կը զգամ թուլացած կամ կորսուած, կը դառնամ արուեստին՝ որպէս հոգեկան ապաստան: Աւելին ըսելու պէտք չկայ. արուեստը կ՚արդարացնէ իր գոյութիւնը որպէս լոյս՝ մթութեան մէջ:

Արուեստը թէ՛ անձնական եւ թէ հաւաքական մակարդակի վրայ կրնայ գործել իբր բուժումի, կապի ու հաշտութեան միջոց։ Աշխարհը փոխուած է, բայց, արուեստի նկատմամբ մարդու կարիքը՝ միշտ մնացած։ Հետեւաբար, կ՚արժէ, թէ իբր հասարակութիւն՝ աւելի խոր ըմբռնմամբ մօտենանք արուեստին ո՛չ միայն իբր զուարճանքի աղբիւր, այլ իբր կարեւոր հոգեկան եւ ընկերային գործիք։

Ապաքինումը երբեմն կը սկսի մէկ վրձինով, մէկ մեղեդիով, մէկ բառով…

ՊԻԱՆՔԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ