ԵՂԻԱ ՏԷՄԻՐՃԻՊԱՇԵԱՆ (1851-1908)

Անցեալ շաբաթ երբ ներկայացուցինք Եղիա Տէմիրճիպաշեանի կեանքն ու գործունէութիւնը՝ ըսինք, թէ ան նաեւ եղած է բանաստեղծ: Այսօր անոր բանաստեղծութիւններէն փունջ մը պիտի ներկայացնենք մեր ընթերցողներուն:

ՄԵՂԸՐ ԿՈՉՄԱՄԲԴ

Մեղըր ձայնիդ կոչմամբ ելան ալեակէն, 
Եւ, հուր աչացըդ քըմայի՜կ կայծկըլտուք, 
Քարափին վրայ ցանցընեցին լոյս խնդուք 
- Երամք թըռչնոց որոնք գեղըդ՝ ո՜հ՝ կ՚երգեն: 

Մեղըր կոչմամբդ թըռա՜ն հոգւոյս ալեակէն 
Երանգազուն երամք պայծառ ժըպիտի, 
Որոնք կեանքիս մութ յատակին վրայ գօտի 
Ծիրանագեղ պարզեն ահա երկընքէն: 

(1895)

ՆԵԿՏԱՐ ԵՒ ԱՐՏՍՈՒՔ

ԱՌ ԾԱՂԿԱՆՈՅՇ

Երէկ եկայ
Շուրթերուդ վրայ
Մեղր հաւաքել,
Այտերուդ վրայ
Սէր ճաշակել։
 
Երէկ տեղար
Զըւարթաբա՜ր,
Ձըմրան ծաղիկ՝
Ձիւն լուսատարր -
Թիթեռն հալի՜կ։
 
Եկայ նեկտար
Անմահարար
Ըմպել՝ անյա՜գ՝
Յաչկունսըդ վառ -
Սիրոյ բաժակ։
 
Եկայ, բայց զո՜ւր.
Միայն քո բոյր
Էր զգալի. դու,
Վարդ երկնաբո՜յր,
Էիր հեռու։
 
Եւ սրտաբեկ
Տուն դարձայ, հէ՜գ.
Ւ'ըմպեմ արտսուք,
Նեկտարի տեղ
-Չե՞ն նոյն հեղուկ…։

(«Գրական եւ իմաստասիրական շարժում», Բ. տարի, 1884, էջ 38):

ՍԷ՜ՐՔ ԻՄ

ԱՌ ՀԱՅՐ ՂԵՒՈՆԴ ԱԼԻՇԱՆ

Եդից զարտասուս իմ առաջի քո, որպէս խոստացար դու ինձ: ՍԱՂՄՈՍ

Ես ի ծաղկունս սիրեմ ո՛չ վարդն, այլ զմեկոն
[քնաբեր խաշխաշն].
ԶԱնակրէոն ո՛չ ի քերթողս, այլ զՄիլտոն.
Եւ յըմպելիս ո՛չ օշարակն, այլ լեղի՜ն։
Ո՛չ մըրտենին դալար ի ծառս, այլ նոճին.
 
Ո՛չ զադամանդն ես ի քարինս սիրեմ բնաւ,
Որոյ խըտիղն յանկուցանէ զթագուհիս.
Այլ զծովափին ցո՜ւրտ խիճ սիրեմ ես անբա՜ւ,
Որ ձըգէ յինքն ըզդիակունս եւ զոգի՜ս։
 
Ի թեւաւորս սիրեմ ո՛չ պերճն ըզսոխակ,
Որ ըմպէ ցօղ եւ որ բուրմամբք սընանի՜,
Որ երգէ Սէր, ում որսողին խնայէ սլաք.
Այլ սիրեմ հաւն, որ սեա՜ւ կըրէ թեւն ըսպի։
 
Ի լուսաւորս ես ոչ սիրեմ զբո՜ց արեւ,
Որ անցանէ թափ ըստուերաց եւ գաղտնեաց.
Այլ լուսնակն հեզ, որ՝ անճաճանչ եւ անթեւ,
Ընթանայ յամր, նիհար, ըսքօղ, ամօթխե՜ած։
 
Ես ի կուսանս ո՛չ զայն սիրեմ, որ սպասի,
Քըրքմահանդերձ գոհարազարդ քանարի՜կ՝
Յակումբս հրաթեւ, ուր ի պարուց ոչ կասի.
Այլ զորբ կուսան, որ զհայր խնամէ, լա՜յ զմայրիկ…։
 
Ի կոհակունս անհուն ծովուն ո՛չ սիրեմ
Զայն, որ նաւուց վրայ խուժէ մո՜ւթ, ահագին.
Այլ զերազո՜ւն ալեակ մաքուր, մանր ու մեղմ,
Որ զկուսին լանջ թանայ, զոտս եւ տաճարին։
 
Ի ծովահերձ ծըփուն ի լաստս ես սիրեմ
Ո՛չ զմեծափառ մեծադըղորդ Լէվիաթան.
Այլ ձըկնորսին նաւակն անաղխ եւ նըսեմ,
Որ անըստո՜յգ ծովն արկանէ լայն ուռկան։
 
Եւ յաւազանս ո՛չ սիրեմ զայն, ոյր մէջտեղ
Փայլփլուն բողբոջս արձկէ ջըրվէժ լուսապար.
Այլ ցամաք լիճն, ուր անկանին, իբր հեղեղ,
Ծառոց տերեւք արեւակէզ, հողմավա՜ր։
 
Ի դալարիս ո՛չ սիրեմ ես զայն տերեւ՝
Թարմ ու թըրթռուն, որ ցոլացնէ զերկնից շողս,
Զոյր փայփայէ սէրոնսըրտիկ զաղու ստեւ.
Այլ զաշնայնի թերթն որ, տըժգո՜յն, հայ 'ի հողս։
 
Հողագընտին վրայ տե՛ղ մ'այնքա՜ն չեմ սիրեր
Ո՛րքան քաղաքն այն անուղի եւ անմարդ,
Որ մարմարեայ մատեան մ'է գո՜գ աներեր,
Զոր կարդան յար աստեղք, արտոյտք, այլ ո՜չ մարդ։
 
Ես զա՛յն սիրեմ, ըզքընարանն այն խաղաղ.
Ըզլըռութիւն, զեղիճ, ըզվէմ, վիմեայ զգիրք.
Սիրեմ զաշխարհն այն անաշխար, ւ'ոչ անտաղ -
Շիրմաց վրայէն անցնին թըռչունք եւ ոգիք.
Չեմ անդանօր անոքիկ…։

(«Գրական եւ իմաստասիրական շարժում», Բ. տարի, 1884, էջ 158):

ԱՌ ԱԼԵԱԿ

Հողմն ի թեւս անհուն
Գըրկէ զծիր ծովուն.
Յառնեն գոռ ալեակք,
Ուռին առագաստք,
Որորին նաւաստք։
 
Ծովին դառն է ջուր.
Մերժէ զայն իմ կուր։
Ալեաց քաղցր է ձայն.
Հոգիս հայցէ՜ զայն,
Հոգիս՝ յաւիտեա՜ն։
 
Ճերմակ, կաթնագոյն,
Է փըրփուր ծովուն։
Այն, ո՜հ, կաթն իմ է.
Կաթիլն իւր երգէ,
Գոգ իմն ակնարկէ։
 
Զերդ կոյս հերարձակ,
Ի՜նձ դիմէ կոհակ.
Կապոյտ վերարկու,
Մըրմունջ սիրարկու՝
Սըրտիս խընկարկո՜ւ։
 
Մերթ զուսով թըռչնիկ,
Եւ յիւր ծոցն աստղիկ,
Շողուն, նըւագուն,
Ածէ զսիրո՜յ քուն,
Քաղցր ալեակ ծովուն…։
 
Քաղցր ալեա՛կ հովուն,
Դառն ալեա՛կ ծովուն,
Զծոցոյդ անզարթ քուն,
Զանճառ սիրոյն քուն,
Տո՜ւր, տո՜ւր, իմ հոգուն…։

(«Գրական եւ իմաստասիրական շարժում», Գ. տարի, 1885, էջ 169):

ՎԱՐԴՆ

ԱՌ ՏԻՐԱՆ ՔԷԼԷԿԵԱՆ

Է ինձ մի վա՜րդ. ունի բոյր այն, այլ եւ շո՜ւնչ.
Փըթթի այգուն, երեկոյին ոչ խամրի.
Արփւոյն ներքեւ շողայ հանգոյն գոհարի.
Ծաղիկ մի՜ակ, այլ ե՛ւ է նա ծաղկանց փունջ։
 
Երկինք ըզվարդն ինձ ձօնեցին այն անմահ.
Դու զանդրանիկ ձօնես ինձ վարդ Մայիսի։
Բերանդ է լուռ, բարձրաձայն սիրտ քո խօսի.
«Պահէ՛ զիմ վարդ. քոյինն առ քեզ տացէ՜ մահ»։
 
Որ մեռանի սիրով, ո՞չ կեայ յաւիտեան.
Տապանագիրն ո՞չ մըշտաբաց է մատեան…։
Ընծայես այժմ ինձ վարդ ցամա՜ք, այլ յորժամ
 
Փակուին աչք իմ վարդից, աստեղց լուսատուք,
Յորժամ հիւծիմ, ի հող մըտնեմ տարաժա՜մ,
Պիտի ձօնես ինձ վարդ ցօղեա՜լ արտասուօք…։

Իճատիյէ, Մայիս 1886

(«Գրական եւ իմաստասիրական շարժում», Դ. տարի, 1886, էջ 124):

ԱՌ ՅԻՍՈՒՍ

Եւ ինձ թըւի, թէ տակաւին ելնես վե՜ր.
Վե՜ր այն լեռնէն, որ Քորեփէն ալ դեռ բարձր,
Սեւ կատարովն երկնից ւ' երկրի տայ ըստուեր.
Ըստուեր ահե՜ղ, այլ եւ այնքա՜ն մեղմ ու քաղցր։
 
Ունկանս հնչեն բառք «Քրիստոսի հետեւող»,
Զորս ուսուցին ի մատաղ մանկութեան.
Ոչ հետեւիմ քեզ յաւէտ, Տէ՛ր. ո՜հ, ինձ թո՛ղ.
Եւ սակայն աչքս հետեւին քեզ յաւիտեա՜ն։
 
Այո՛, յաւէտ ըզքեզ տեսնեմ, զքեզ տըխո՜ւր,
Որ տանջանաց նըսեմ լեռնէն ելնես վեր.
Եւ ծանրանայ մէն մի քայլիդ խաչդ. եւ հուր՝
Ճակատդ այրէ, զի ծալած են մեր թեւեր։
 
Թեւք մեր, աւա՜ղ երբեմն յերկինս վերամբարձ,
Ամփոփուեցան գամ քան ըզգամ. եւ այսօր,
Կըրծոց վըրայ մեր, խաչաձեւ, խոնարհած,
Ճընշեն ըզսիրտ։ Սիրոյ փոխան իշխէ Զօր։
 
Եւ ես աչօք արտասուալից (հէ՜գ պըւէտ)-
Զքէզ դիտեմ, Յիսո՛ւս, աստուա՛ծդ իմ ւ՚ եղբայր.
Լըսեմ հեծիւնդ, ո՛չ եւս ըզբանսդ երկնաւէտ.
Բանք երկնամարտ, նոքա՜ լընուն ըզմեր դար։
 
Վերլուծեն այժմ Աւետարանդ տարրալոյծք.
Եւ երկրաչափք չափել ըզխաչ քո ժըտին.
Աստեղագէտք՝ երկնից շաւղացն ուցեցոյցք՝
Ըզքոյին աստղ ոչ յարեւելս, ո՜հ գըտին։
 
Զայս ամենայն լըսես, տեսնես, ո՜վ Յիսուս.
Յոգւո՜ց հանես, աղերսաւոր հայիս վե՜ր.
Չերեւի՜ Հայրդ. ըզխաչն ըզգաս յոյժ ծանր յուս.
Եւ վերձայնես. «Աստուա՛ծ իմ, է՞ր զիս թողեր»։
 
Կաս առանձի՜ն ընդմէջ երկրին եւ երկնից։
Վերուստ ոչ ձայն, քեզ վարի ձայնք յուրաստ կան։
Զոր բուժեցիր, ո՞ւր են հիւանդք կեղալից.
Ո՞ւր Ղազարոս, զոր յարուցիր։ Ո՞ւր Յովհան։
 
Ո՞ւր մարգարէք. շիրիմք իւրեանց՝ լո՜ւռ, հային։
Ո՞ւր մարտիրոսք. իւրեանց ոսկերք շարժին ոչ։
Եւ սուրբ մատեանքն, ազգաց փարոսք երկնային,
Կան յըստուերին, եւ գոգցես իմն են դողդո՜ջ։
Ըզքեզ տեսնեմ, որ միշտ ելնես լեռնէն վեր.
Եւ միշտ հեծես, հիւծիս, կըքիս, լըքանի՜ս.
Ըզգամ, թէ մահդ է մերձ, եղբա՛յր իմ եւ Տէ՜ր,
Եւ բանամ սիրտս, զի հոն, Յիսո՛ւսդ իմ, հանգչիս…։

1885

(«Երկրագունտ», 1886, էջ 68):

«Է՞Ր ՍՊԱՆԵՑԻՐ…»

Չը գիտե՜մ ի՛նչ երգեն
Յօդս, յանտառս, թըռչուններ.
Այլ մեր միշտ նոյն երգք են-
Այս քանի՜ գարուններ:

Ո՜հ, տըրտում, տըրտմագին
Է մեր երգն անփոփոխ.
Զայն կըրկնեն դառնագին՝
Տըղայ, կոյս, փոխն ի փոխ:

Ողբ մ'է այն վերելակ.-
Երբ հըրճուին հող, երկին,
Երբ շողան աստղ, ալեակ.
Մարդն հեծէ, եւ լա՜յ կին:

Ողբ մ'է այն եւ անէ՜ծք.-
Սիրամոլ աղաւնեա՛կ,
Որսօղին անգութ նետք
Հարի՞ն զքո վարուժնեակ…:

(«Գրական եւ իմաստասիրական շարժում», Գ. տարի, 1885, էջ 125):

ՎԱՐԱՆԴ ՔՈՐԹՄՈՍԵԱՆ

•շար. 2

Վաղարշապատ