ԿԵԱՆՔԸ ԴԷՊՔԵՐՈ՞Ւ ՀԱՄԱՁԱՅՆ ԿԸ ՁԵՒԱՒՈՐՈՒԻ, ԹԷ ԴԷՊՔԵՐՈՒՆ ՏՈՒԱԾ ՄԵՐ ԱՐՁԱԳԱՆԳՆԵՐՈՎ

Մարդկային կեանքը յաճախ կը նմանցըւի հոսող գետի մը, որուն մէջ դէպքերը անսպասելի ալիքներու նման կը յառաջանան։ Ոմանք մեղմ են, աննկատ, իսկ ուրիշներ՝ հուժկու եւ ցնցիչ։ Առաջին հայեացքով կ՚երեւի, թէ այդ ալիքներն են, որոնք կ՚որոշեն մեր ընթացքը, մեր ուղղութիւնը եւ մեր վերջնական հանգրուանը։ Սակայն խոր մտորումով կը բացայայտուի աւելի նուրբ, բայց աւելի ճշմարիտ իրողութիւն մը․ կեանքը մեծ մասամբ կը ձեւաւորուի ո՛չ թէ դէպքերուն, այլեւ՝ անոնց հանդէպ մեր դիրքորոշման, մեր ներքին արձագանգներուն միջոցով։

Մարդկային կեանքը, առաջին հայեացքով, դէպքերու շղթայ մըն է։ Ծնունդ, դաստիարակութիւն, հանդիպումներ, կորուստներ, յաջողութիւններ, ձախողութիւններ… Այս բոլորը կարծես մեր կամքէն անկախ կը պատահին եւ մեր ճակատագիրը կը գծեն։ 

Դէպքը արտաքին իրականութիւն մըն է։ Ան կրնայ ըլլալ ուրախ կամ ցաւալի, սպասուած կամ անակնկալ, արդար կամ անարդար։ Սակայն դէպքը, իր մերկ վիճակին մէջ, իմաստ չունի։ Ան կը դառնայ իմաստալից միայն այն ատեն, երբ մարդը զայն կը վերապրի, կը մեկնաբանէ եւ կը ներառէ իր ներաշխարհին մէջ։ 

Դէպքը ինքնին լուռ է։ Ան բարոյական արժէք չունի, ոչ ալ իմաստ։ Իմաստը ծնունդ կ՚առնէ այն պահուն, երբ մարդը կը մեկնաբանէ զայն։ Նոյն դէպքը տարբեր մարդոց համար կրնայ բոլորովին տարբեր նշանակութիւն ունենալ։ Մէկուն համար դժբախտութիւն նկատուողը, ուրիշի համար կրնայ դառնալ ինքնաճանաչման սկիզբ կամ վերածնունդ։ Սա ցոյց կու տայ, թէ իրական ազդու ուժը դէպքը չէ, այլ մարդու արձագանգը՝ դէպքին։

Մարդը օժտուած է գիտակցութեամբ եւ ընտրելու կարողութեամբ։ Թէեւ մենք չենք կրնար միշտ ընտրել մեր հանդիպած դէպքերը, սակայն, գրեթէ միշտ ունինք ընտրութիւն՝ պատասխանելու անոնց։ Արդեօք կը յանձնուի՞նք յուսահատութեան, թէ կը փնտռենք իմաստ ու դաս։ Արդեօք ցաւը կը դարձնենք դառնութեա՞ն, թէ՝ խորութեան։ Այս ընտրութիւնները կամաց-կամաց կը կերտեն մեր բնաւորութիւնը եւ կեանքի ընթացքը։

Պատմութիւնը եւ գրականութիւնը լեցուն են օրինակներով, ուր մարդիկ նոյնանման ծանր պայմաններու մէջ գտնուելով՝ բոլորովին տարբեր ուղիներ ընտրած են։ Ոմանք կոտրուած են դժբախտութենէն, ուրիշներ՝ ամրացած։ Սա ապացոյցն է, որ դէպքը ինքնին որոշիչ չէ։ Որոշիչը մարդու հոգեկան դիրքորոշումն է, անոր ներքին լեզուն, որով ինք կը խօսի իրեն հետ։

Արձագանգը միայն զգացական չէ, այլեւ բարոյական եւ մտային։ Երբ մարդը դէպքին կը մօտենայ պատասխանատուութեան զգացումով, ան կը դադրի զոհ ըլլալէ եւ կը դառնայ իր կեանքի գործուն մասնակիցը։ Ան կը գիտակցի, որ իւրաքանչիւր արձագանգ իր հետքը կը ձգէ ապագային մէջ։ Այս գիտակցութիւնը կեանքը կը վերածէ շարունակական ինքնաստեղծման գործընթացի։

Ցաւը առանձնայատուկ տեղ մը ունի մարդկային կեանքին մէջ։ Ցաւալի դէպքերու առջեւ մարդը յաճախ կը զգայ անզօրութիւն, անարդարութիւն եւ դատարկութիւն։ Սակայն նոյն այդ ցաւը կրնայ դառնալ ինքնաճանաչման դուռ մը։ Երբ մարդը կը համարձակի կանգնիլ իր ցաւին դէմ, զայն չուրանալ եւ չփախչիլ անկէ, կամաց-կամաց կը բացայայտէ իր ներսի խորքերը։ Յաճախ հասունութիւնը կը ծնի ո՛չ թէ յաջողութենէն, այլ կորուստէն։

Նոյնը կարելի է ըսել յաջողութեան մասին։ Յաջող դէպքը ինքնին երաշխիք մը չէ ներքին բաւարարութեան։ Եթէ մարդը յաջողութեան կ՚արձագանգէ ամբարտաւանութեամբ կամ դատարկ ինքնահաւանութեամբ, այդ դէպքը կրնայ զայն հեռացնել իր իսկ էութենէն։ Մինչդեռ խոնարհ եւ գիտակից արձագանգը յաջողութիւնը կը դարձնէ երախտագիտութեան եւ պատասխանատուութեան աղբիւր։

Պէտք չէ մոռնալ, որ մարդոց արձագանգները միշտ ալ ազատ եւ հաւասար պայմաններու մէջ չեն ծնիր։ Ընտանիքը, դաստիարակութիւնը, մշակոյթը, փորձառութիւնները մեծ դեր ունին, թէ մարդը ինչպէս կ՚արձագանգէ։ Ոմանք մանկութենէն սորված են դիմադրել, ուրիշներ՝ հաշտուիլ, իսկ ուրիշներ ալ՝ լռել։ Նոյնիսկ այս սահմանափակումներուն մէջ մարդը կը պահէ փոքր, բայց վճռորոշ տարածք մը՝ ընտրելու իր վերաբերմունքը։ Եւ երբեմն այդ փոքր տարածքն է, որ մեծ տարբերութիւն կը ստեղծէ։

Այս գիտակցութիւնը մարդը կը հանէ զոհի դերէն։ Երբ մարդը կը հասկնայ, որ ինք ամբողջովին դէպքերուն խաղալիքը չէ, ան կը սկսի իր կեանքը տեսնել որպէս ընթացք մը, որուն մէջ ինք դեր ունի։ Ան կը դառնայ ոչ միայն ապրող, այլեւ ստեղծող։ Կեանքը այս պարագային կը վերածուի շարունակական երկխօսութեան մը՝ արտաքին իրականութեան եւ ներքին աշխարհի միջեւ։

Կարելի է ըսել, թէ կեանքը դէպքերու եւ արձագանգներու միաձուլում մըն է, սակայն կշիռը յաճախ աւելի ծանր է երկրորդին կողմը։ Դէպքերը մեզի կը ներկայացնեն պայմանները, իսկ արձագանգները՝ ուղղութիւնը։ Եւ այդ ուղղութեան մէջ մարդը, որքան ալ սահմանափակ ըլլայ արտաքին ուժերով, որոշ չափով գլխաւոր դերակատարն է իր կեանքի ուղղութեան։ Կեանքը մեզի կը պատահի, բայց մեր ձեւաւորումը մեծ մասամբ մեր արձագանգներուն արդիւնքն է։

Հուսկ՝ կրնանք ըսել, թէ կեանքը ո՛չ միայն դէպքերու արդիւնք մըն է, այլ աւելի խորապէս՝ դէպքերուն տուած մեր արձագանգներու հայելին։ Դէպքերը մեզի կու տան հում նիւթը, իսկ արձագանգները՝ ձեւը։ Եւ այդ ձեւաւորման մէջ մարդը, որքան ալ սահմանափակ ըլլայ, միշտ ալ որոշ չափով հեղինակն է սեփական կեանքի պատմութեան։

ՊԻԱՆՔԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ