«ՄԱՐԴ» ԵՒ «ԴՐԱՄ»

Երբ կը կարդանք «մարդ» եւ «դրամ» բառերը՝ մեր ուշադրութիւնը կը գրաւէ շատ հետաքրքրական երեւոյթ մը. «մարդ» բառը երբ շրջենք եւ հակառակ կողմէն կարդացուի՝ «դրամ» բառը կ՚երեւի։

«Դրամ» կը նշանակէ ստակ, փող, եւ «dram», «direm»՝ փոքրիկ կշիռ մը, որ պահլավերէն եւ պարսկերէն բառերէն տառադարձուած է հայերէնի։ Դրամը՝ կշռուած կնքուած մետաղի կտոր՝ որոշ արժէքով, թիւով՝ որ կը գործածուի փոխանակութեան համար։ Դրամը, արդարեւ մարդը յօրինած է, ընկերային կեանքը դիւրացնելու եւ տեւականացնելու համար։

Դրամը մարդ յօրինած է եւ իր յօրինածին՝ դրամին գերին եղած է։

Ահաւասիկ, այս է «մարդ» եւ «դրամ»ին հակադրութիւնը։ Դրամը գործածուելու համար պէտք ունի մարդու, իսկ մարդ ապրելու, կեանքը ապահովելու եւ տեւականացնելու համար դրամի պէտք ունի։ Այստեղ ո՞րն է տիրականը, էականը. դրա՞մը, թէ մարդը։

Եթէ մարդը գոյութիւն չունենար, դրամն ալ գոյութիւն պիտի չունենար, եւ ո՛չ մէկ կասկած այս մասին։ Բայց ընկերային կեանքը հասաւ այնպիսի վիճակի մը՝ ուր եթէ դրամը գոյութիւն չունենայ, մարդն ալ պիտի կորսնցնէ իր գոյութիւնը։ Եւ այս մտածելակերպը պատճառ եղաւ, որ մարդ սերտօրէն կապուի դրամին եւ չափազանցելով՝ մոլին եւ գերին դառնայ անոր։

Այս ուղղութեամբ՝ դրամը կարելի՞ է արդեօք նմանցնել ձեռակերտ կուռքերու, որոնք մարդոց կողմէ շինուած են եւ կը պաշտուին որպէս «աստուածներ»։ Եւ ո՜րքան հետաքրքրական է տեսնել «մարդ» եւ «դրամ» բառերուն հակադիր վիճակը՝ որ մարդ ի վերջոյ կը յանձնուի դրամին եւ մարդ ամբողջութեամբ կը վերածուի դրա՛մի։ Բայց պէտք է խոստովանիլ, թէ այստեղ յանցաւորը դրամը չէ, այլ՝ մա՛րդը, քանի որ դրամը ինքնին խորհելու եւ գործելու կարողութիւն չունի, եւ զայն գործածողը մարդն է…

Սակայն ընթացիկ մարդկային կեանքի մէջ՝ մարդը թէեւ «կեանք» եւ գործածութիւն կու տայ դրամին եւ փոխադարձաբար՝ դրամը կը գործածէ մարդը։

Այս կէտին ահաւասի՛կ, կարեւորը՝ դրամին որպէս միջոց ընդունուիլն է, եւ ո՛չ՝ նպատակ։ Դրամը կեանք չէ՛, այլ՝ կեանքը դիւրացնող առարկայ մը պարզապէս։ Դրամը չի գործեր եւ չի գործածեր, այլ՝ կը գործածուի…

«Ես ալ ձեզի կ՚ըսեմ.- Անիրաւ մամոնայէն ձեզի բարեկամներ ըրէք, որպէսզի ձեր կարօտութեանը ժամանակ երբ անիկա պակսի՝ ձեզ յաւիտենական բնակարաններու մէջ ընդունին։ Ան որ քիչ բանի մէջ հաւատարիմ է, շատի մէջ ալ հաւատարիմ կ՚ըլլայ եւ ան որ քիչի մէջ անիրաւ է, շատի մէջ ալ անիրաւ կ՚ըլլայ», կ՚ըսէ Յիսուս. (ՂՈՒԿ. ԺԶ 9-10)։

Դրամին սէրը խորունկ եւ հասարակաց զգացում մըն է բոլոր մարդոց սիրտերուն մէջ եւ կը տարածուի ամէնուրեք։ Դրամ՝ ամէն երազներու խորը, դրամ՝ ամէն ասպարէզներու ծայրը, դրամ՝ ամէն պատիւներու կատարը, գագաթնակէտը։ Ապարդիւն յոգնութիւն է աշխատիլ փրցնելու խլելու դրամին սէրը մարդուն սրտէն, աշխարհի տէ՛րն է ան. ամէն ինչ ես՝ երբ ունիս զայն։

Անտէր մարդը՝ երբ ունի դրամ, հեգնոտ զուրաթութեամբ մը կը դիմակալէ ամէն վտանգ, ամէն փորձանք։ Ո՛ւժ մըն է դրամը, իր յատկութիւնն է՝ որ կը բարձրացնէ իր արժէքը քրիստոնէութեան առջեւ, ուր կայ ուժ՝ հոն ընդունակութիւնը կայ բարիին, չարը չի կրնար մշտապէս զօրաւոր եւ տիրական ըլլալ, բարին կեանքն է նոյնիսկ եւ ամէն ինչ որ կեանք ունի՝ բարիին սկիզբը ունի արդէն իր մէջ, ըլլա՛յ բնութեան բխում, ըլլա՛յ մտքի ծնունդ որեւէ բան՝ որ ներս կը մտնէ գոյութեան ոլորտէն, ըսել է, թէ նպատակի մը պիտի ծառայէ, կոչումը ունի օգտակարին եւ բարիին, բաւական է որ աչք մը հսկէ իր վրան, կամ ձեռք մը վարէ զինք դէպի այն։

Չարը՝ խեղաթիւրումը՝ ապականո՛ւմն է բարիին։

Չարը՝ Սատանան շատ կ՚ուրախանայ, երբ մարդիկ ուրանան զինք եւ անտեսեն իր գործերը։ Ուրեմն, զգոյշ ըլլալ պէտք է չարին գոյութեան նկատմամբ։ Դրամը եւ որեւէ առարկայ ո՛չ չար է եւ ոչ ալ բարի. անոնց չարութիւնը կամ բարութիւնը կախում ունի զանոնք գործածողին նպատակէն։ Եթէ նպատակը բարի է, դրամը բարի՛ է, եթէ չար է՝ չա՛ր…

ՄԱՇՏՈՑ ՔԱՀԱՆԱՅ ԳԱԼՓԱՔՃԵԱՆ

Ապրիլ 2, 2025, Իսթանպուլ