ՀԱՐՑ ԵՒ ԼՈՒԾՈՒՄ

Կարօ Փօլատեան լաւ ձեւով կը կատարէ ախտաճանաչումը. կը խօսի ազգային ինքնութեան կորուստի հաւանական ապագայի մը մասին, կը քննադատէ յեղյեղուկ անձնաւորութիւնները՝ որոնք պատրաստ են կամաւորաբար իրենց ինքնութիւնը ծախել, սակայն, անոր աշխատութեան մէջ կը կարեւորենք հետեւեալ տողը. «Ի՞նչ ընել, ինչ լուծում գտնել». կը կարեւորենք, որովհետեւ կը հաւատանք, որ քննադատութեան մը հիմնական պատճառն ու վերջաբանը այդ լուծումը գտնելն է եւ առանց լուծումի քննադատութիւն մը լոկ ցեխարձակում է:

Սակայն Փօլատեան ինք եւս կը գիտակցէր, որ այդ լուծումը այդքան ալ դիւրին չէր. նոյնիսկ անոր հերոսներէն մէկը լուծումի մը հասնելու համար կ՚առաջարկէ հետեւեալը. «Պէտք է սովորականէն աւելի խմենք այսօր: Պէտք է լաւ մը խմենք, որպէսզի կարենանք լաւ-լաւ գործեր տեսնել». պէտք է խմել՝ եզրակացութեան մը հասնելու համար: 

Շատեր յաճախ կը կարծեն, որ Փօլատեան լոկ ախտաճանաչումը կը կատարէ, սակայն, իրականութեան մէջ նոյն այլ լուծումի պատասխանն է, որ ան կը փնտռէ իր հերոսներուն ճամբով. Կ՚ուզէ գիտնալ վերջապէս դէպի անդունդ առաջնորդուող հայութիւնը փրկելու համար կա՞յ լուծում. կա՞յ աշխատանք, որ պէտք է տարուի՝ որպէսզի փրկուի։ Ահաւասի՛կ, այդ մտահոգութիւնը արտացոլացող այլ նախադասութիւն մը, զոր Փօլատեանի հերոսներէն մին կը բարձրաձայնէ. «Կամ պէտք է հաշտուինք մեր ճակատագրին հետ ու ընդունինք, թէ մենք պարտուած ենք, լմնցած մարդիկ այլեւս, ուստի չխօսինք այս մասին, հրաժարինք մեր հոգիներէն, հրաժարինք մեր հայութենէն, եւ կամ, եւ կամ...». այդ «կամ»ն ու կախման կէտերը, վստահաբար, մտածել կու տան հնարաւոր բոլոր լուծումներուն մասին, լաւապէս տալով այն գիտակցութիւնը, որ կարծուածին չափ ալ դիւրին չէ լուծումի մը հասնիլը:

Փօլատեանի միւս տիպարը՝ Նշան սակայն յուսահատ կը հաւատայ, որ լուծում մը գոյութիւն չունի այս հարցին. ան իր յոռետես մտածումները կ՚արտայայտէ հետեւեալ տողերով. «Բան մըն ալ չենք կրնար ընել, կը պատասխանէ Համբարձում բոլորին, բան մըն ալ չենք կրնար ընել, ի՞նչ կ՚ուզէք որ ընենք մենք, ի՞նչ կրնանք ընել մենք... Տասնըհինգ օրէն աւելի է կ՚ըսէք, որ բան մը պիտի ընենք եւ դեռ հոն ենք, ուր էինք»։ Կը հաւատանք, որ այստեղ գրողը կ՚ուզէ խօսք հասկցնել բոլոր անոնց, որոնք շաբաթներ շարունակ ժողով կը գումարեն, որպէս թէ հարց մը լուծել կը փորձեն, սակայն, իրականութեան մէջ կը մնան հոն՝ ուր էին նախապէս: 

Սակայն Փօլատեանի հերոսներէն մէկ ուրիշը՝ Գեղամ հետեւեալ լուծումը կ՚ուզէ տալ. «Նախ պիտի ըլլանք 6-7 հոգի, մենք: Ոչ մէկ խօսք դուրսը: Պէտք է կազմակերպուինք: Սկիզբները կարեւոր գումար մը պէտք է ունենանք մեր տրամադրութեան տակ: Բաւական խոշոր գումար մը, անմիջապէս»: Այս տողերը պէտք է լաւ հասկնալ. առաջին հերթին հերոսը կը կարեւորէ միասին ըլլալը. «պիտի ըլլանք 6-7 հոգի». այլ խօսքով՝ ազգը դէպի անդունդ տանող հոսանքին յաղթահարելը մէկ հոգիի գործ մը չէ. ազգային միասնութիւն մը կը պահանջէ: Տարօրինակ է, որ աշխարհի վրայ գոյութիւն չունի ազգ մը, որ միասնութիւնը կարեւորած ըլլայ այնքան՝ ինչքան հայ ժողովուրդը, սակայն այնքան հակառակ ըլլայ միասնութեան՝ դարձեալ ինչքան հայ ժողովուրդը: Գեղամ կը հաւատայ, որ շատ մը բաներ յաղթահարելու միջոցը միասնական ըլլալն է. տակաւին քանի՞ Չարենց պիտի զոհուի, որպէսզի մեր ժողովուրդը հասկնայ, որ փրկութեան ճամբան միասնութիւնն է. այս միասնութիւնը ունենալու համար պէտք է ունենալ իտէալ՝ որուն համար պէտք է պայքարիլ. հասկնալ, որ տեղ մը որպէս ազգ անհատական կեանքի կողքին ունինք նաեւ ազգայինը եւ այդ մէկը կը պահանջէ ինքնագիտակցութիւն:

Դարձեալ Փօլատեանի հերոսներէն մէկն է որ կ՚ըսէ. «Կը տեսնես նաեւ այն անհամար նայուածքները, կշտամբալից, ահեղ, որ ուղղուած են վրադ, հայրերուդ, հօրդ, մօրդ, բոլորին... որովհետեւ լքած ես զիրենք, եւ դուրս ելած ճամբէն, զատուած ես մայր-գետէն»։ Միասնութիւն դառնալու համար իւրաքանչիւր մարդ պէտք է ստուգէ եւ ինքնաքննութիւն մը ընէ, թէ ինք ինչքանո՞վ հեռացած է այդ մայր գետէն... իւրաքանչիւր անձ ինչքանով խիղճի հանգստութիւն ունի այդ կշտամբալից նայուածքներուն դիմաց։ Փօլատեան հայ երիտասարդը կը մեղադրէ «ճամբէն դուրս գալ»ու մէջ. իր ազգային ինքնութիւնը լքելու մէջ. հայրը, մայրն ու բոլորը պէտք չէ բառացի ընդունիլ. պարզապէս այդ հօր ու մօր մէջ պէտք է տեսնել ազգը իր ամբողջութեանը մէջ՝ հայրենիքով ու սփիւռքով, որ մայր գետէն զատուած, հակառակութեամբ ու իրարու միս ուտելով կը թաւալին դէպի կորուստ: 

Մենք ալ յաճախ որոշ քննադատութիւններով հանդէս կու գանք եւ մարդիկ իրաւացիօրէն կը հարցնեն լուծումի մը մասին եւ ճիշդ այդ պատճառով այս յօդուածի շարքը կոչեցինք «Հարց եւ լուծում», որովհետեւ հարցերը հասկնալէ ետք պայման է որոշ լուծումի մասին մտածել, այլապէս այդ հարցը քննարկելը ջուրը ծեծելէ տարբեր բան մը չէ: Այդ իսկ պատճառով, պիտի փորձենք որոշ լուծումներ առաջարկել՝ հաւատալով, որ անոնց գործադրումը գէթ մասամբ կրնայ արթնցնել այն ոգին, որ դարեր շարունակ պայքարեցաւ։ Պատերազմները զինք բնաջինջ չըրաւ, սակայն այսօր առանց արեան, ազգային ինքնութեան կորուստը զինք բնաջինջ ըլլալու կ՚առաջնորդէ:

•վերջ

ՀԱՐՑ՝ ԱՐՀԵՍՏԱԿԱՆ ԲԱՆԱԿԱՆՈՒԹԵԱՆ

Հարցում. Ազգային ինքնութենէն հեռացած երիտասարդ մը կարելի՞ է վերադարձնել իր արմատներուն:

Պատասխան. Այո, երիտասարդ մը, որ հեռացած է իր ազգային ինքնութենէն կարելի է վերադարձնել իր արմատներուն, եթէ ստեղծուի համապատասխան միջավայր, ուր ան զգայ իր պատկանելիութիւնն ու կարեւորութիւնը: Վերադարձը կարելի է խթանել ազգային դաստիարակութեամբ, մայրենի լեզուի գիտութեամբ, ազգային պատմութեան գիտութեամբ եւ համայնքային կեանքի ներգրաւուածութեամբ: Կարեւոր է, որ երիտասարդը զգայ, թէ ինք պարտաւորուած չէ, այլ ինքնակամ, ներշնչումով մօտենայ իր արմատներուն:

ՀՐԱՅՐ ՏԱՂԼԵԱՆ

Երեւան