ԾԱՒԱԼՈՒՆ ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹԻՒՆ

Պատ­մա­բա­նա­սէր, հա­յա­գէտ ու սփիւռ­քա­գէտ Ար­ծուի Բախ­չի­նեան վեր­ջերս հրա­տա­րա­կեց գիրք մը, որ կը կո­չուի «Հա­յե­րը հա­մաշ­խար­հա­յին պա­րա­րուես­տի մէջ»։ Սկ­սեալ 19-րդ դա­րէն մին­չեւ մեր օ­րե­րը՝ այս գիր­քին մէջ ներ­կա­յա­ցուած են աշ­խար­հի ա­ւե­լի քան 40 եր­կիր­նե­րէ շուրջ 750 հայ պա­րող կամ պա­րու­հի­ներ, պա­րա­դիր­ներ եւ պա­րու­սոյց­ներ։ Գիր­քը կը բո­վան­դա­կէ ա­նոնց ա­րուես­տի զա­նա­զան ո­ճե­րուն կա­տա­րած ազ­դե­ցու­թիւն­նե­րը։

Ար­ծուի Բախ­չի­նեան այս ծա­ւա­լուն ու­սում­նա­սի­րու­թեան մէջ տեղ տուած է նաեւ թրքա­հայ ա­րուես­տա­գէտ­նե­րու, ո­րոնք ու­նին ա­նան­տե­սե­լի վաս­տակ մը։

19-րդ դա­րու քէօ­չէկ­նե­րէն հա­յազ­գի քէօ­չէկ Ա­ֆէ­թը, 19-րդ դա­րէն զեն­նէ Գէոր­գը, 1870-ա­կան թուա­կան­նե­րու յայտ­նի պա­րու­հի­նե­րէն Շա­մի­րա­մը, նոյն շրջա­նին եր­գով ու պա­րով հան­դէս ե­կած դե­րա­սա­նու­հի­նե­րէն Մի­նիոն Վեր­ժի­նը, Քիւ­չիւք Շա­մի­րա­մը, Նուար­դը, Քիւ­չիւք Փե­րու­զը, Թե­րե­զան, Քիւ­չիւք Թե­րե­զան, Լու­ցի­քան, Ան­գի­նը եւ տա­կա­ւին ու­րիշ­ներ կը տո­ղան­ցեն այս գոր­ծին մէջ։

Թրքա­հայ ա­րուես­տա­գէտ­նե­րու շար­քին մաս­նա­ւոր բա­ժին մը յատ­կա­ցուած է Թո­թօ Քա­րա­ճա­յին (Իր­մա Ֆե­լե­քեան) որ 1926-1929 թուա­կան­նե­րուն բե­ղուն աշ­խա­տանք տա­րած է պա­րի բնա­գա­ւա­ռէն ներս։

Գիր­քի տե­ւո­ղու­թեան Ար­ծուի Բախ­չի­նեան տեղ տուած է նաեւ ար­դի թրքա­հայ պա­րող-պա­րու­հի­նե­րուն. օ­րի­նակ՝ Դա­լար Աս­լա­նեան-Մար­կո­սեան, Սեն­տի Զու­րի­քօղ­լու-Էր­տո­ղան, Լե­ւոն Թա­պէ­րեան, Նա­թա­լին Պոզ-Եըլ­մազ, Թա­լին Պիւ­յիւք­քիւրք­ճեան, Մա­րալ Ճե­րա­նօղ­լու, Միհ­րան Թով­մա­սեան եւ այլք։ Անդ­րա­դարձ կա­տա­րուած է նաեւ ա­նուն­նե­րէն ո­մանց կող­մէ հիմ­նուած պա­րա­խում­բե­րուն։

Ար­ծուի Բախ­չի­նեան Հա­յաս­տա­նի մտա­ւո­րա­կա­նու­թեան կար­կա­ռուն դէմ­քե­րէն մին է, կը դա­սուի իր սե­րուն­դի ե­զա­կի ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­նե­րու շար­քին։ Սփիւռ­քի վե­րա­բե­րեալ ան ու­նի լայն ծա­նօ­թու­թիւն եւ ի վի­ճա­կի է ար­տադ­րե­լու, ստեղ­ծե­լու նաեւ ա­րեւմ­տա­հա­յե­րէ­նով։ Ան բազմակողմանիօրէն կը տիրապետէ գեղարուեստի բնագաւառին։