Ես Ու Սեւանի Հորթուկը

Նոյն տա­նի­քին տակ քա­նի մը օ­րեր եւ գի­շեր­ներ միա­սին անցը­նե­լու հա­մար, է­րիկ կնիկ, ա­մե­րի­կաբ­նակ եւ ներ­կա­յիս հայ­րե­նիք հաս­տա­տուած հին բա­րե­կա­մի մը կող­մէ, Սե­ւան գիւ­ղա­քա­ղա­քի իր բնա­կա­րա­նը հրա­ւիրուե­ցանք: Ու ինչ մեղքս պա­հեմ, ամ­բողջ ճամ­բու ըն­թաց­քին, ան­հատ­նում հար­ցում­նե­րովս զինք գրե­թէ յոգ­նե­ցու­ցած էի: Կը զգա­յի այդ մէ­կը: Բայց ձեռքս չէր: Ան­մեղ հե­տաքրք­րու­թիւն:

-Ին­չո՞ւ Սե­ւան եւ ոչ՝ Ե­րե­ւան…, ուր­կէ՞ ուր…, ինչ­պէ՞ս օ­րերդ ու ժա­մերդ կ՚անց­ընես. ու նման եր­կար-բա­րակ հար­ցում­ներ, ո­րոնց բա­րե­կամս մէ­կիկ մէ­կիկ ու մա­նա­ւանդ համ­բե­րա­տար՝ պա­տաս­խա­նեց: Ա­պա վեր­ջը, իբ­րեւ նա­խապ­տոյտ՝ պատ­մա­կան մեր «ծով»ուն՝ Սե­ւա­նայ լի­ճին շուրջ սանկ պզտիկ «կլոր» մը դառ­նա­լէ ետք, լի­ճէն քիչ մը ան­դին, գիւ­ղա­կան տա­րա­ծու­թիւն մը յի­շեց­նող Սե­ւան «քա­ղա­քը» մտանք, մտքիս մէջ ամ­րա­պէս փո­րագ­րած՝ Գե­ղա­մայ լեռ­նե­րուն գե­ղեց­կու­թիւնն ու հայ­րե­նի մեծ լի­ճին հիաց­մունքս:

Հա­զիւ տուն մտած, տան­տէրս զիս իր բնա­կա­րա­նի երկ­րորդ յար­կի պատշ­գա­մը տա­րաւ, հոն­կէ դի­տե­լու ամ­բողջ հո­րի­զո­նը: Ու ես չտե­սի աչ­քե­րով, յափշ­տա­կուած դի­տե­ցի քիչ մը հե­ռուն լեռ­նե­րու ծո­ցին մէջ, կռնա­կի վրայ պառ­կած, աչ­քե­րը երկն­քին յա­ռած, ա­մէն տե­սա­կի բա­րիք­ներով լե­ցուն երկ­նա­յին այդ պար­գե­ւը՝ լի­ճը: Կ՚ը­սեն, թէ շատ դա­րեր ա­ռաջ, երբ ջրհե­ղե­ղը հա­յոց աշ­խար­հին վրայ ցամ­քե­ցաւ, Աս­տուած ափ մը ջուր թա­փեց Գե­ղա­մայ լեռ­նե­րուն վրայ եւ զայն ա­նուա­նեց՝ Սե­ւա­նայ ծով: Ու հի­մա, կը մտա­ծեմ.- ի՞նչ պի­տի ըլ­լար այս աշ­խար­հը, ե­թէ չըլ­լար երկն­քի այս գան­ձը: Եւ ի տես այս բո­լո­րին՝ ան­կեղ­ծօ­րէն եր­կար ժա­մա­նակ ան­շարժ մնա­ցած էի: Մարդ ինչ­պէ՞ս կրնայ են­թար­կուիլ այս տե­սիլ­քին:

-Հա­րուստ, ե՛ւ հզօր, ե՛ւ գե­ղե­ցիկ եր­կիր մըն է, մեր եր­կի­րը, ը­սի ընթ­րի­քի սե­ղա­նին շուրջ բո­լո­րուած տնե­ցի­նե­րուն, որ­մէ ետք ան­համ­բեր մա­նու­կի մը նման ա­ւել­ցու­ցի.- «կ՚ու­զեմ ընթ­րի­քէն ետք, քիչ մը մի­նակս քա­լել…, ա­ռան­ձինս…, գիւ­ղը պտըտիլ…»:

Վայր­կեա­նին, բո­լո­րը կար­ծես խօս­քեր­նին մէկ ը­րած, զիս դի­տե­ցին, համ­րի­չի հա­տիկ­նե­րու նման շա­րուած նա­յուածք­նե­րով:

-Հո՛ս, քե­զի հա­մար օ­տար տեղ է, նա­յէ՛, կրնաս կոր­սուիլ, ես ալ հետդ կու գամ, մի­ջամ­տեց կինս, այն­պէս ձայ­նով մը, որ լսո­ղը պի­տի կար­ծէր, թէ ինք տե­ղա­ցի մըն էր: Ե­րե­ւան­ցի այր մար­դոց շեշ­տով, ան­մի­ջա­պէս խստօ­րէն ընդ­դի­մա­ցայ.- ո՛չ, մի­նա՛կս, ը­սի խիստ վճիռ տուո­ղի մը նման: Ա­պա տան­տէ­րը, թա­ղե­րու ա­նուն­ներ, մայր պո­ղո­տայ, փո­ղոց եւ այլ բա­ցատ­րու­թիւններ տա­լով զիս ճամ­բու դրաւ նաեւ ա­ւելց­նե­լով.- տե՛ս, շու­տով մայ­րա­մուտ է, ե­թէ կոր­սուե­լու ըլ­լաս «ձայն» մը տուր, ու յանձ­նեց իր հե­ռա­ձայ­նը:

Շնոր­հա­կա­լու­թիւն յայտ­նե­ցի եւ բո­լո­րին «ցը» մը ը­սե­լէս ետք, ին­կայ փո­ղոց: Տա­կա­ւին կա­նաչ հո­վի­տի մը մէջ ան­շարժ պառ­կած էր ամ­բողջ գիւ­ղը: Բա­ցա­յայտ էր, որ ա­րե­ւը Գե­ղա­մայ լեռ­նե­րէն սկսած էր հե­ռա­նալ: Ճամ­բա­նե­րէն չոր­ցած խո­տի, յար­դի, քրտին­քի եւ թրի­քի հոտ կու գար: Նոյ­նիսկ հա­ցի եւ տաք մո­խի­րի հոտ: Կը քա­լէի կէս ե­րա­զի մէջ ին­կած մար­դու նման: Հոս հոն, տա­րեց եւ ե­րի­տա­սարդ մար­դիկ, յա­ճախ դեղ­նած դէմ­քով, սի­կա­ռէթ մը ի­րենց մատ­նե­րուն ծայ­րը, մայ­թե­րուն եզ­րին կամ ի­րենց տու­նե­րու շե­մին նստած ի­րա­րու հետ կը զրու­ցէին: Շա­տեր ալ, ի­րենց ծի­ծա­ղը խառ­նե­լով թռչուն­նե­րու եր­գին, բարձ­րա­ձայն կը խնդա­յին:

Ան­ցայ նեղ թա­ղե­րէ ու վեր­ջա­պէս հա­սայ մայր փո­ղոց: Եւ որ­պէս­զի վե­րա­դար­ձի ճամ­բաս գտնէի, միշտ մտքիս մէջ կը պա­հէի յատ­կան­շա­կան «բա­ներ».- «սա փլա­տակ տու­նէն ձախ դար­ձած եմ», «փոյ­թով վա­ճառ­ւում է» գրու­թե­նէն աջ»՝ «այս մա­շած նա­ւակ»էն դէ­պի վեր, ե­ւ այլն: Պէտք է, ը­սել, որ գիւ­ղի տե­սա­րա­նը հրա­պու­րիչ ալ էր: Ու չեմ գի­տեր, որ­քան ա­տեն քա­լած էի ու նոյ­նիսկ չէի անդ­րա­դար­ձած, որ ե­րե­կոն ար­դէն ե­կած ու հա­սած էր ա­րագ, մեղմ գոյ­ներ հա­գած: Ա­նոր հա­մար էր, որ երբ ա­կան­ջիս սկսած էին հաս­նիլ նախ­ճիր­նե­րու եւ հօ­տե­րու «ձայ­նե­րը», նոյ­նիսկ տե­սա­նե­լի էին թա­ղե­րուն մէջ ան­տար­բեր շու­նե­րու խա­ղերն ու մար­դոց ոտ­քե­րուն տակ պտըտող հա­ւե­րը, ինք­զինքս շու­տով «հա­ւա­քե­ցի»:
Ի՜նչ զու­գա­դի­պու­թիւն. յան­կարծ դի­մացս յայտ­նուե­ցաւ հոր­թուկ մը: Ին­ծի այն­պէս կը թուէր, թէ սե­ւով սրճա­գոյն խառն մոր­թով, քիչ մը աղ­տոտ ու փո­շոտ, գի­րուկ կազ­մով եւ շա­րու­նակ պո­չը խաղց­նող այս կեն­դա­նին, իր «խում­բէն» սխալ­մամբ բաժ­նուած ըլ­լա­լու էր ու հոս հա­սած՝ եւ հի­մա ալ կը փոր­ձէր յա­ռա­ջա­նալ դէ­պի տուն մը, ո­րուն ան­գոյն դռնա­կը կռնա­կի վրայ բաց էր:

-Հա­ւա­նա­բար իր տու­նը կը ճանչ­նար, ը­սի մտո­վի, ինք­զինքս ար­դա­րաց­նե­լով: Ու սկսայ հե­տե­ւիլ…:
-­Բայց… վայր­կեան մը.- բա­ցա­գան­չե­ցի ես զիս սրբագ­րե­լով.- «այս ա­նա­սու­նը, ե­թէ նոյ­նիսկ իր տու­նը ճանչ­նար, իր մուտ­քը ա՛յս դռնէն պէտք չէր, որ ըլ­լար…­չէ՞…»: Ուս­տի ան­կեղ­ծօ­րէն ը­սե­լով, մէջս զինք բռնե­լու եւ նոյ­նիսկ վռնտե­լու ցան­կու­թիւն մը կարծ­րա­ցաւ: Ու ինք­նա­բե­րաբար ճչա­ցի, սար­սա­փած, նոյն­քան ալ վա­խով:

-Հէ՜յ, հէ՜յ, ի՞նչ կ՚ը­նես…, ծօ՛, ծօ՛, ծօ՛, դուն ո՞ւր կ՚եր­թա՜ս… ­կե­ցի՛ր… հէ՜յ…­ քըշ… քըշ…:
Նա­յե­ցայ շուրջս, ան­մի­ջա­կան օգ­նու­թիւն խնդրո­ղի մը ա­ղա­չան­քով: Ոչ ոք: Ի՞նչ պի­տի ը­նէի: Շուա­րած էի: Հոր­թու­կը, որ ար­դէն տուն մտնե­լու պատ­րաստ էր, երբ ձայնս լսեց, կանգ ա­ռաւ: Գլու­խը ին­ծի դար­ձուց, ա­պա զայն ծան­րօ­րէն աջ ու ձախ շար­ժեց, պո­չին հետ միա­տեղ: Կարծես «բա­ներ» մը ը­սել կ՚ու­զէր: Չհասկ­ցայ: Է՛հ, ես ինչ­պէ՞ս կ՚ու­զէիք, որ հասկ­նա­յի իր լե­զուն, երբ յա­ճախ շուր­ջին­նե­րուս «լե­զուն» նոյ­նիսկ շատ դժուար կը հասկ­նա­յի: Այս ու­րիշ հարց էր:
Եւ երբ տե­սայ, որ տա­կա­ւին դէ­պի դուռ կը փոր­ձէր յա­ռա­ջա­նալ, դար­ձեալ պո­ռա­ցի, նոյն ո­ճով եւ բա­ռե­րով: Ան­պի­տան հոր­թու­կը կրկին ին­ծի դար­ձաւ: Հի­մա եր­կուքս սկսած էինք ի­րար նա­յիլ: Զգա­ցի, որ քրտնած էի, վա­խէ՞ս, թէ ո՛չ, ջղայ­նու­թե­նէս…­ չեմ գի­տեր: Իսկ ինք՝ ի­րեն պէտք էր հարց­նել: Հաս­տա­տա­պէս ապ­շած էր, կ՚ը­սէի մտո­վի: Իր այ­րուող ու ճան­ճե­րու հետ «խաղացող» աչ­քե­րը կրկին մխրճած էր աչ­քե­րուս մէջ: Կար­ծես կռիւ փնտռող «մաֆ­յօզ»նե­րու նման ին­ծի հասկց­նել կ՚ու­զէր.- թէ «այդ հէ՛­յը, պա­պադ է, ծօ՛, դո՛ւն, ո՞վ ես, որ այս­պէս վրաս կը պո-ռաս, հէ­լէ՛, կե­ցիր պօ­յըդ տես­նեմ, քե­զի ի՛նչ, ա­զատ եմ, հոս իմ եր­կիրս է, իսկ դո՛ւն, ո՞վ ես… որ»:

-Հէ՜յ, չես լսեր, ո՞ւր կ՚եր­թաս… կե­ցի՛ր…, կրկին պո­ռա­ցի ա­րա­գօ­րէն եւ ա­ւե­լի բարձր: Ձայնս ա­ւե­լի խորն էր եւ շեշտս ալ վճռա­կան: Մտա­հոգ վախ մը ու­նէի: Կը հա­ւա­տա­յի, որ ե­թէ ներս մտնէր, կրնար մեծ վնաս­ներ հասց­նել: Կրնար նաեւ ինք­զինք ալ վնա­սել: Փոր­ձե­ցի փայտ մը գտնել կամ ալ գետ­նէն քար մը վերց­նել ու ձե­ւով մը իր այդ տան մուտ­քը ար­գի­լել: Կար­ծես գիւ­ղա­ցի մը կամ հո­վիւ մը ըլ­լա­յի, ո­րով­հե­տեւ սկսած էի ա­նոնց նման տրա­մա­բա­նել, միեւ­նոյն հո­գե­բա­նու­թեամբ եւ ար­դա­րա­ցու­մով:

Հոր­թուկս դար­ձեալ կե­ցաւ: Կրկին դար­ձուց իր հաստ գլու­խը, ա­նընդ­հատ շար­ժե­լով իր պո­չը: Ին­ծի կը թուէր, թէ ի­րա­պէս «ի­շու» մը նման եւ նոյ­նիսկ ա­ւե­լի՝ յա­մառ ալ էր: Հա­ւա­նա­բար հասկցած ըլ­լա­լու էր մտայ­նու­թիւնս, ուս­տի նախ մէկ քայլ ե­տեւ ե­կաւ: Ու­րա­խա­ցայ, «բան մը գլուխ հա­նո­ղի» յա­ւակ­նու­թեամբ: Ե­րա­նի կինս մօտս ըլ­լար, եւ տես­ներ, թէ ես ինչ­պէ՜ս…:

Ան­մի­ջա­պէս անդ­րա­դար­ձայ, որ կեն­դա­նին պար­զա­պէս կե­ցած զիս կը դի­տէր: Հաս­տա­տա­պէս «վրաս կը խնդար»: Ար­դեօք ա­նա­սուն­ներն ալ «կրնա՞ն խնդալ»: Այս մէկն ալ ու­րիշ հարց էր ու հի­մա ա­նոր քննարկ­ման ո՛չ տեղն էր եւ ոչ ալ ա­տե­նը: Այս­պէս եր­կար բա­րակ ին­ծի նա­յե­լով հաս­տա­տա­պէս կրկին ու կրկին ան­գամ­ներ «վե­րէն վար» զիս չա­փած ըլ­լա­լու էր: Ա­նոր հա­մար էր, որ ար­ժէք չու­նէին բո­լոր «հէյ»երս: Մինչ մօ­տա­կայ պար­տէզ­նե­րէն լսե­լի էին թռչուն­նե­րուն խմբա­կան եր­գե­րը, ես պոռչ­տու­քով ձայնս կրկին բարձ­րա­ցու­ցի:

-Հէ՜յ, խուլ ես, ինչ ես, չե՛ս լսեր, ծօ, քե­զի կե­ցի՛ր կ՚ը­սեմ…­ կը զար­նեմ, հա…- ը­սի ա­ւե­լի ա­րագ եւ բարձր պո­ռա­լով: Ի­րա­պէս, որ ես ին­ծի ան­գիր ի­րա­ւունք տուած էի, տէր կանգ­նիլ այդ տան: Հոր­թու­կը, որ աջ ոտ­քը դէ­պի ա­ռաջ նե­տած էր, չեմ գի­տեր ի՞նչ բա­նի կը սպա­սէր: Փոր­ձեց քայլ մը եւս դէ­պի դուռ յա­ռա­ջա­նալ: Նշմա­րե­ցի, որ ծանր ու հաստ գլու­խը դէ­պի ին­ծի դար­ձու­ցած էր: Աս­տուած իմ, ի՞նչ ը­նեմ: Իր այս չոր ու ցա­մաք եւ մա­նա­ւանդ ան­տար­բեր նայուածք­նե­րը ին­ծի են­թադ­րել կու տա­յին, թէ այս ա­նա­սու­նը կար­ծես ին­ծի ը­սել կ՚ու­զէր, թէ «խեղճ սփիւռ­քիս­տան­ցի հայ, դուն ո՞վ ես որ…, եւ ի՞նչ ի­րա­ւուն­քով ին­ծի կը հրա­մա­յես…, իմ հո­ղիս վրայ…, գնա՛…, քու Ա­մե­րի­կադ­…ան­խելք կու կու…»:

Թե­րեւս ալ ի­րա­ւունք ու­նէր: Ես ո՞վ էի, ի­րեն հա­մար: Ո՛չ հո­վիւն էի, ոչ ալ տէ­րը: Շատ ի­րաւունք ու­նէր: Թէեւ միտքս նոր «թռիչք­ներ» կ՚ապ­րէր, սա­կայն միւս կող­մէ ալ մէջս տե­սակ մը վախ մը կար: Յան­կարծ միտքս տրա­մա­բա­նեց.- այս հոր­թու­կը ուր­կէ՜ ուր լսած պի­տի ըլ­լար «կե­ցի՛ր» կամ «չե՛ս լսեր» կամ «խուլ ե՛ս» բա­ռե­րը եւ կամ նման բա­ցագան­չու­թիւն­ներս:

-Հո՛ս Հա­յաս­տան էր, եւ ա­մէն մարդ ռու­սե­րէ­նի կող­քին, ա­րե­ւե­լա­հա­յե­րէն ալ կը խօ­սէր­… ես զիս այս ձե­ւով հա­մո­զե­ցի վեր­ջա­պէս: Կար­ծես յան­կարծ, այս մտա­ծու­մէս ետք, փա­պու­ղիէն լոյ­սի նշան մը, դէմ­քիս նոր գոյն բե­րած ըլ­լար: Ուս­տի ինք­զինքս հա­ւա­քե­ցի ու այս ան­գամ ա­ւե­լի քա­ղա­քա­վար ը­սի.

-Հէ՜յ, ճա­նա…­ ղուր­պանդ ըլ­լիմ­… ա­րի իմ մօտ, էդ­պէս չի կա­րե­լի­… ա­րի՛, ա­րի՛, մօտս…:

Եւ ո՜վ հրաշք: Ա­հա օ­րի­նա­կը: Հոր­թուկս դար­ձեալ ին­ծի նա­յե­ցաւ, աջ ոտ­քը գե­տին դրաւ, կար­ծես կրկին զիս «չա­փեց» ու ամ­բողջ մարմ­նով ետ դառ­նա­լով դէ­պի փո­ղոց վա­զեց, իր ճան-ճոտ աչ­քե­րով խառ­նուե­լու թա­ղի ծայ­րէն նոր փո­ղոց հաս­նող իր «ըն­կեր­նե­րուն»: Ար­դէն հո­վիւին բար­կա­ցոտ ձայ­նը յստա­կօ­րէն կը հաս­նէր ա­կան­ջիս: Զինք կը փնտռէր:
Հաս­տա­տա­պէս տնա­կը փրկուած էր, իսկ ես ալ «յաղ­թա­նա­կած»…:

-Սե­ւան եմ, ու Հայ­րե­նիքս ալ է, հոս նոյ­նիսկ հոր­թուկ­նե­րը հա­յե­րէն կը հասկ­նան, ը­սի ես ին­ծի, դէմ­քիս վրայ հետզ­հե­տէ լայն­ցող ժպիտ մը գծե­լով ու զիս դէ­պի տուն վե­րա­դար­ձիս ճամ­բան սկսայ յա­ռա­ջա­նալ, մտքիս՝ նոր եւ «գու­նա­ւոր» թա­փա­ռում­նե­րով միա­տեղ:

-Ե­րե­ւա­կա­յե­ցէ՛ք…­հայ­րե­նի­քիս մէջ, հոր­թուկն ան­գամ հա­յե­րէն կը հասկ­նայ­…իսկ ան­դին…:

Ու իս­կա­պէս եր­ջան­կու­թեան հա­ւա­տա­ցած էի:

ԳԷՈՐԳ ՊԵՏԻԿԵԱՆ