ՎԵՐԱՁԵՒԱԿԵՐՊՈՒՄՆԵՐ

Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան մէջ Ապ­րի­լի 2-ին տե­ղի կ­­՚ու­նե­նան խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թիւն­ներ: Ար­դէն սկսած է նա­խընտ­րա­կան ե­ռու­զե­ռը. Հա­յաս­տա­նի ներ­քա­ղա­քա­կան կեան­քէն ներս կը կազ­մուին դա­շինք­ներ, միա­ւո­րում­ներ, կը ստեղծուին նոր ու­ժեր՝ յա­ռա­ջի­կայ ընտ­րու­թիւն­նե­րուն մաս­նակ­ցե­լու հա­մար: 2017 թուա­կա­նի Հա­յաս­տա­նի թե­րեւս ա­մե­նէն նշա­նա­կա­լից այս ի­րա­դար­ձու­թեան մա­սին ԺԱ­ՄԱ­ՆԱ­Կ կ­՚անդ­րա­դառ­նայ հար­ցազ­րոյց­նե­րու շար­քով, ո­րոնց կը մաս­նակ­ցին զա­նա­զան քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րու ներ­կա­յա­ցու­ցիչ­ներ:

Այ­սօր խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րուն շուրջ զրու­ցած ենք Սո­ցիալ դե­մոկ­րատ հնչա­կեան կու­սակ­ցու­թեան (ՍԴՀԿ) Հա­յաս­տա­նի վար­չու­թեան ա­տե­նա­պետ, պատ­մա­կան գի­տու­թիւն­նե­րու թեկ­նա­ծու՝ Նա­րեկ Գալս­տեա­նին հետ: Նշենք նաեւ, որ Նա­րեկ Գալս­տեա­նի ա­նու­նով վեր­ջերս լոյս տե­սաւ գիրք մը, որ հայ­րե­նա­դարձ­նե­րու կեան­քէն գե­ղա­րուես­տա­կան պա­տում մըն է:

-Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րը ար­դէն լիո­վին հա­մա­կուած են նա­խընտ­րա­կան տրա­մադ­րու­թիւն­նե­րով, Ձեր կու­սակ­ցու­թիւնն ու Դուք, իբ­րեւ թեկ­նա­ծու, նոյն­պէս այդ տրա­մադ­րու­թեան տա՞կ էք:

-Ա­յո, ամ­բող­ջո­վին: Եր­կու ա­միս մնաց ընտ­րու­թիւն­նե­րուն եւ քա­ղա­քա­կան դաշ­տը կը գտնուի լուրջ վե­րա­ձե­ւա­կեր­պում­նե­րու մէջ: Այդ նոյն տրա­մա­բա­նու­թեան մէջ է նաեւ Սո­ցիալ դե­մոկ­րա­տա­կան հնչա­կեան կու­սակ­ցու­թիւ­նը, որ պի­տի մաս­նակ­ցի խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թեան:

-Ո­րո­շա՞ծ էք, թէ ինչ ձե­ւա­չա­փով պի­տի մաս­նակ­ցիք ընտ­րու­թիւն­նե­րուն:

-Ա­յո, ո­րո­շած ենք: Զա­նա­զան քա­ղա­քա­կան ու­ժե­րու հետ հան­դի­պում­ներ, բա­նակ­ցու­թիւն­ներ ու­նե­ցած ենք, եւ ան­շուշտ, տա­կա­ւին վերջ­նա­կան ո­րո­շում չենք կա­յա­ցու­ցած, բայց ար­դէն կայ նախ­նա­կան ո­րո­շում մը: Այդ ու­ժե­րուն կար­գին հան­դի­պած եմ նաեւ Գա­գիկ Ծա­ռու­կեա­նին հետ եւ այս պա­հուն կու­սակ­ցու­թիւ­նը հա­կած է մաս­նակ­ցե­լու այն դա­շին­քին, որ յա­ռա­ջի­կա­յին պի­տի ձե­ւա­ւո­րէ Ծա­ռու­կեա­նը: Երբ դա­շին­քը ձե­ւա­ւո­րուի, նաեւ մենք կ­­՚ու­նե­նանք պաշ­տօ­նա­կան յայ­տա­րա­րու­թիւն:

-Ինչ­պէ՞ս կը պատ­կե­րաց­նէք Ձեր ա­ւան­դա­կան կու­սակ­ցու­թեան գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թիւ­նը եւ Գա­գիկ Ծա­ռու­կեա­նի քա­ղա­քա­կան ուղ­ղուա­ծու­թիւ­նը հա­մա­տեղ:

-Այ­սօր մեր երկ­րին մէջ լուրջ վե­րա­ձե­ւա­կեր­պում­նե­րու խնդիր կայ եւ կան լուրջ քա­ղա­քա­կան մար­տահ­րա­ւէր­ներ, ո­րոնք պէտք է լու­ծել միայն միա­ւոր­ման, հաս­տա­տար­կու­թեան (consolidation) մի­ջո­ցաւ, այ­սինքն՝ մեծ միա­ւո­րում­նե­րու ճա­նա­պար­հով: Այն ըն­կե­րա­յին խնդիր­նե­րը, ո­րոնց մա­սին մշտա­պէս բարձ­րա­ձայ­նած է Սո­ցիալ դե­մոկ­րատ հնչա­կեան կու­սակ­ցու­թիւ­նը, կը կար­ծեմ, որ տեղ կը գտնէ մեր ընդ­հան­րա­կան դա­շին­քի գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թեան մէջ:

Մենք հան­դի­պում­ներ ու­նե­ցած ենք եւ բա­ւա­կան լուրջ հար­ցե­րու մա­սին խօ­սած ենք: Ե­թէ մենք նստինք եւ հա­կա­սու­թիւն­ներ փնտռենք այս կամ այն կու­սակ­ցու­թեան կամ միա­ւոր­ման գա­ղա­փա­րա­խօ­սու­թիւն­նե­րուն մի­ջեւ, ա­նոնք ա­մէն տեղ ալ կան: Պէտք է վեր կանգ­նիլ այդ բո­լո­րէն: Այլ քա­ղա­քա­կան ի­րա­վի­ճակ կայ այ­սօր Հա­յաս­տա­նի մէջ, մեծ միա­ւո­րում­նե­րու, մեծ փո­փո­խու­թիւն­նե­րու կա­րիք կայ, ո­րով­հե­տեւ մենք՝ ա­մէնքս ալ շատ լաւ կը հասկ­նանք, որ եր­կի­րը լաւ վի­ճա­կի մէջ չի գտնուիր եւ քա­ղա­քա­կան կու­սակ­ցու­թիւն­նե­րուն, քա­ղա­քա­կան դա­շինք­նե­րուն մեծ միու­թիւն­նե­րը միայն հնա­րա­ւո­րու­թիւն կու տան երկ­րին մէջ ի­րա­կան փո­փո­խու­թիւն­ներ կա­տա­րե­լու:

-Վճռո­րո՞շ կը նկա­տէք յա­ռա­ջի­կայ խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րը Հա­յաս­տա­նի քա­ղա­քա­կան կեան­քէն ներս:

-Նոր սահ­մա­նադ­րու­թեամբ, խո­շո­րա­ցող քա­ղա­քա­կան հո­սանք­նե­րու տրա­մա­բա­նու­թեան պա­րա­գա­յին, ա­յո՛, իս­կա­պէս վճռո­րոշ պի­տի ըլ­լան:

-Ի՞նչ ծրա­գիր­ներ դրած էք Ձեր առ­ջեւ. ընտ­րուե­լու պա­րա­գա­յին, ի՞նչ օ­րէնսդ­րա­կան, նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­ներ ու­նիք Ձեր միտ­քին մէջ:

-Ընտ­րուե­լու պա­րա­գա­յին ես պի­տի աշ­խա­տիմ այն օ­րէնք­նե­րուն վրայ, ո­րոնք կը գտնուին մեր կու­սակ­ցու­թեան, ինչ­պէս նաեւ յա­ռա­ջի­կա­յին կազ­մուե­լիք դա­շին­քի նա­խընտ­րա­կան ծրա­գիր­նե­րուն մէջ: Երբ ա­նոնք հրա­պա­րա­կուին, հնա­րա­ւո­րու­թիւն կ­­՚ու­նե­նաք տես­նե­լու, թէ մենք՝ ամ­բողջ խու­մբով ինչ նա­խա­ձեռ­նու­թիւն­նե­րու վրայ կը պատ­րաս­տուինք աշ­խա­տանք տա­նիլ: Բնա­կա­նա­բար, ին­ծի հա­մար շատ ա­ւե­լի հա­րա­զատ են ըն­կե­րա­յին, նաեւ՝ ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան ո­լորտ­նե­րը, ուր իս­կա­պէս լուրջ ը­նե­լիք­ներ կան:

-Ձեր հար­ցազ­րոյց­նե­րուն կամ գրա­ռում­նե­րուն մէջ յա­ճախ կը քննա­դա­տէք Հա­յաս­տա­նի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը: Ինչ­պէ՞ս կը պատ­կե­րաց­նէք զայն:

-Հա­յաս­տա­նի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը պէտք չէ որ ըլ­լայ ա­պազ­դե­ցիկ (inert), ան պէտք է ըլ­լայ նա­խա­ձեռ­նող, ար­ձա­գան­գող եւ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան քա­ղա­քա­ցի­նե­րը, Սփիւռ­քի մեր հայ­րե­նա­կից­նե­րը եւ ընդ­հան­րա­պէս հա­մայն աշ­խար­հը պէտք է գիտ­նան, որ ո­րե­ւէ խնդի­րի շուրջ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րա­րու­թեան բո­լոր ար­ձա­գանգ­ներն ու ազ­դակ­նե­րը հրա­պա­րա­կա­յին են, վճռո­րոշ են եւ բա­ւա­կան նա­խա­ձեռ­նող ու հա­մար­ձակ են: Վա­խով ա­ռաջ­նոր­դը-ւած ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը պա­տե­րազ­մող երկ­րի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան գե­րա­տես­չու­թեան հա­մար ոչ միայն ա­նըն­դու­նե­լի է, այլ նաեւ՝ հա­կա­ցու­ցուած է: Մենք պի­տի կա­րո­ղա­նանք ա­րա­գաց­նել, ա­ւե­լի շար­ժուն, ա­ւե­լի յար­ձա­կո­ղա­կան դարձ­նել Հա­յաս­տա­նի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը:

Ա­մէն Աս­տու­ծոյ օ­րը մենք կ­­՚ու­նե­նանք բազ­մա­թիւ խնդիր­ներ, ո­րոնց մա­սին մեր ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան գե­րա­տես­չու­թե­նէն եր­բեմն կա­րօ­տով կը մնանք ո­րե­ւի­ցէ մեկ­նա­բա­նու­թիւն ստա­նա­լու:

-Հա­յաս­տա­նի աշ­խար­հագ­րա­կան դիր­քը եւ ու­նե­ցած քա­ղա­քա­կան հար­ցե­րը ար­դեօք կը մղե՞ն ա­ւե­լի յար­ձա­կո­ղա­կան ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան:

-Գի­տէ՞ք, Հա­յաս­տա­նի աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան դիր­քի լաւ կամ վատ ըլ­լա­լը պէտք չէ որ ար­դա­րաց­նէ տու­նը նստի­լը եւ կի­սա­վա­խ ձե­ւով գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու եր­թա­լը: Մենք, ա­յո՛, կը գտնուինք շատ բարդ տա­րա­ծաշր­ջա­նի մը մէջ, բայց երբ մեր սահ­մա­նին կը զո­հուին մեր տղա­քը, ա­տոր պէտք է ար­ձա­գան­գել: Պէտք է ա­նընդ­հատ բարձ­րա­ձայ­նել, ա­նընդ­հատ հրա­ւի­րել ԵԱՀԿ Մինս­քեան խմ­­բա­կի հա­մա­նա­խա­գահ պե­տու­թիւն­նե­րու ու­շադ­րու­թիւ­նը եւ այդ մէ­կը պէտք է ը­նել հրա­պա­րա­կայ­նօ­րէն: Վեր­ջին մէկ-եր­կու շա­բա­թը կրկին սահ­մա­նին լա­րուա­ծու­թիւն կայ, բայց մեր ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան գե­րա­տես­չու­թեան ար­ձա­գան­գը տա­կա­ւին չենք լսած: Միայն ես չէ, շա­տերն այս ա­նար­ձա­գանգ վի­ճա­կին մա­սին վեր­ջին տա­րի­նե­րուն ա­նընդ­հատ կը խօ­սին:

Մենք, Պաշտ­պա­նու­թեան նա­խա­րա­րու­թեան կից, ռազ­մա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­ներ կա­տա­րո­ղի գոր­ծա­ռոյթ­նե­րուն կից նաեւ ար­տա­քին ճա­կատ ու­նինք եւ ա­մէնքս նոյն ձե­ւով, ու­շի-ու­շով կը հե­տե­ւինք ար­տա­քին ճա­կա­տի զար­գա­ցում­նե­րուն: Տե­ղի կ­­՚ու­նե­նան ա­րագ, շար­ժուն ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան զար­գա­ցում­ներ, ո­րոնց մէկ մա­սը դրա­կան չեն ազ­դեր մեր խնդիր­նե­րուն վրայ:

-Գա­լով ար­տա­քին քա­ղա­քա­կան զար­գա­ցում­նե­րուն, ինչ­պէ՞ս կը պատ­կե­րաց­նէք հայ-թր­­քա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը:

-Հայ ի­րա­կա­նու­թեան ա­ռա­ջին քա­ղա­քա­կան կու­սակ­ցու­թիւ­նը (իր տա­րի­քին ա­ռու­մով) բազ­միցս ար­տա­յայ­տուած է, թէ հայ-թր­­քա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը ինչ­պէս հնա­րա­ւոր է պատ­կե­րաց­նել: 130-ա­մեայ քա­ղա­քա­կան կու­սակ­ցու­թիւ­նը չի կրնար այլ կերպ պատ­կե­րաց­նել հայ-թր­­քա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րը, քան՝ Թուր­քիոյ կող­մէ Ե­ղեռ­նի ճա­նա­չու­մը, դա­տա­պար­տու­մը եւ ա­նոր հե­տե­ւանք­նե­րուն վե­րա­ցու­մը: Ինչ­պի­սի՞ն պի­տի ըլ­լայ այդ հե­տե­ւանք­նե­րուն վե­րա­ցու­մը, շատ կա­րե­ւոր է, որ այդ մէ­կը ըլ­լայ մեծ, ընդ­հա­նուր միա­ւոր­ման մը կար­ծի­քը նկա­տի առ­նե­լով: Ո­րով­հե­տեւ, ե­թէ մենք՝ հնչա­կեան­ներս, մեր ա­ռան­ձին կար­ծի­քը յայտ­նենք, Սփիւռ­քի այլ կա­ռոյց­ներ եւս ա­ռան­ձին ի­րենց կար­ծի­քը յայտ­նեն, Հա­յաս­տա­նի պե­տու­թիւնն ալ ա­ռան­ձին իր կար­ծի­քը յայտ­նէ, ա­պա փո­խա­դարձ մեծ բա­խում­ներ կ­­՚ըլ­լան: Մենք պի­տի կա­րո­ղա­նանք հասկ­նալ, ի վեր­ջոյ, թէ մենք ի՞նչ կ­­՚ու­զենք Թուր­քիա­յէն:

Օ­րի­նակ՝ Մե­ծի Տանն Կի­լի­կիոյ Կա­թո­ղի­կո­սու­թիւ­նը դատ բա­ցած է Սի­սի հար­ցով: Դա­տի տուած է եւ ե­թէ պար­տուե­ցաւ, ա­պա այդ մէ­կը նա­խա­դէպ կը դառ­նայ: Ա­րամ Վե­հա­փա­ռը պէտք է քիչ մը ա­ւե­լի եր­կար մտա­ծէր, գիտ­նա­լու հա­մար, թէ կ՚ար­ժէ՞ր ար­դեօք հի­մա եր­թալ այդ ճամ­բով, թէ՞ ոչ: Ին­քը՝ Ա­րամ Վե­հա­փա­ռը շատ լաւ կը հասկ­նայ, որ նման քայ­լե­րը, նո­րու­թիւն չեմ ը­սեր, շատ լուրջ քայ­լեր են, եր­կար մտա­ծե­լու տե­ղի կու տան եւ կ՚ու­նե­նան նաեւ ի­րենց նա­խա­դէ­պը եւ ի­րենց բո­լոր հե­տե­ւանք­նե­րը:

Ինչ կը վե­րա­բե­րի հայ-թր­­քա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն, Թուր­քիոյ կող­մէ մեր հար­ցե­րու ճա­նաչ­մա­ն, ա­պա ա­նոնք պէտք է դի­տար­կել այ­սօ­րուան մեծ աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րու լոյ­սի ներ­քոյ եւ ար­ձա­նագ­րել, որ ա­մէն բան ալ հնա­րա­ւոր է: Այ­սօ­րուան աշ­խար­հա­քա­ղա­քա­կան գոր­ծըն­թաց­նե­րը բե­կում կը մտցնեն մեր պատ­կե­րա­ցուցմ­նե­րուն մէջ, այ­սինքն Ուեստ­ֆա­լեան հա­մա­ձայ­նա­գի­րի աշ­խար­հը կար­ծես կա­մաց-կա­մաց կ՚եր­թայ դէ­պի նոր տրա­մա­բա­նա­կան փու­լի մը սկիզ­բը:

Ե­թէ ժա­մա­նա­կին գեր­տէ­րու­թիւն­նե­րը ի­րա­րու հետ կը մարտն­չէին, ե­թէ ժա­մա­նա­կին կա­յին բա­խում­ներ եր­կիր­նե­րու մի­ջեւ, ա­պա ու­զենք կամ չու­զենք, մե­ծա­գոյն մտա­ծող­նե­րէն մէ­կուն՝ Հան­թինկ­թը­նի «Քա­ղա­քակր­թու­թիւն­նե­րու բա­խու­մ» հաս­կա­ցու­թիւ­նը, կո­պիտ ը­սուած, աս­տի­ճա­նա­բար դրուած է շրջա­նա­ռու­թեան մէջ: Ու, այս ա­ռու­մով, Թուր­քիան եւ Հա­յաս­տա­նը կը գտնուին այդ ա­մէն ին­չի կի­զա­կէ­տին վրայ: Ար­դեօք Թուր­քիոյ պե­տու­թիւ­նը իր ամ­բող­ջա­կա­նու­թեամբ յա­ռա­ջի­կայ հա­րիւր տա­րի­նե­րուն ըն­թաց­քին կը պահ­պա­նուի՞, թէ՞ ոչ, քա­նի որ կան բա­ւա­կան զար­գա­ցում­ներ Սու­րիոյ մէջ, Ի­րա­քի մէջ եւ նոյն Թուր­քիոյ Հան­րա­պե­տու­թեան պաշ­տօ­նա­կան տա­րած­քէն ներս, կայ պա­տե­րազ­մի խնդիր՝ Հա­յաս­տա­նի մէջ, Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի խնդի­րը կայ, պա­տե­րազ­մը տա­կա­ւին չէ ա­ւար­տած եւ այս բո­լո­րին հետ միա­սին, մենք պէտք է տես­նենք, թէ ինչ­պի­սի՞ Թուր­քիա կ­­՚ու­նե­նանք յա­ռա­ջի­կա­յին, որ­մէ յե­տոյ հնա­րա­ւոր կ­­՚ըլ­լայ պա­տաս­խա­նել թէ՛ հայ-թր­­քա­կան յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն, թէ՛ Թուր­քիոյ կող­մէ Ե­ղեռ­նի ճա­նաչ­ման մա­սին հար­ցե­րուն:

-Ար­ցա­խեան հար­ցին մա­սին խօ­սե­ցաք. իսկ ինչ­պէ՞ս կը պատ­կե­րաց­նեք Լեռ­նա­յին Ղա­րա­բա­ղի հիմ­նախն­դրին լու­ծու­մը:

-Միայն ու միայն Ար­ցա­խի ին­քո­րո­շու­մը մի­ջազ­գա­յին ճա­նաչ­ման հասց­նե­լու մա­կար­դա­կով, որ պի­տի ըլ­լայ կամ ան­կախ պե­տու­թեան, կամ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան մաս կազ­մե­լու մի­ջո­ցով, այդ մէ­կը թող ար­ցախ­ցի­նե­րը ո­րո­շեն:

-Որ­քա­նո՞վ սփիւռ­քա­հա­յու­թեան հար­ցե­րը, մա­նա­ւանդ՝ հայ­րե­նա­դար­ձու­թեան հար­ցը Ձեր ու­շադ­րու­թեան կեդ­րո­նը կ­­՚ըլ­լայ, մա­նա­ւանդ, որ նոր խորհր­դա­րա­նը կրնայ ըլ­լալ ըն­դու­նի հայ­րե­նա­դար­ձու­թեան մա­սին օ­րէնք մը, ո­րուն նա­խա­գի­ծը մշակ­ման մէջ է: Ար­դեօք Հա­յաս­տա­նը պատ­րա՞ստ է նման օ­րէնք մը ըն­դու­նե­լու:

-Ես՝ ինքս հայ­րե­նա­դար­ձու­թեան խնդիր­նե­րուն լաւ ծա­նօթ եմ, քա­նի որ մայ­րա­կան կողմս հայ­րե­նա­դար­ձուած է 1946 թուա­կա­նին՝ Յու­նաս­տա­նէն: Ես գի­տեմ, թէ ի՞նչ կը նշա­նա­կէ հայ­րե­նա­դար­ձու­թեան կազ­մա­կեր­պում, նոյն մեր ըն­տա­նի­քին օ­րի­նա­կով: Գի­տեմ նաեւ ա­նոր լաւ ու վատ հե­տե­ւանք­նե­րը: Շատ նուրբ եւ պա­տաս­խա­նա­տու գործ մըն է, ան­ցեա­լի սխալ­նե­րը մեր առ­ջեւն են, եւ ե­թէ նման ծրա­գիր մը պի­տի մշա­կուի, ա­պա միայն՝ շատ լուրջ քննար­կում­նե­րու ար­դիւն­քին:

-Պատ­րա՞ստ է Հա­յաս­տա­նը զան­գուա­ծա­յին հայ­րե­նա­դար­ձու­թեան:

-Կը կար­ծեմ, որ այ­սօր, այն ծա­ւա­լով, ո­րուն կը սպա­սենք, ո՛չ Սփիւռքն է պատ­րաստ, ո՛չ ալ՝ Հա­յաս­տա­նը: Բայց միւս կող­մէն ալ ա­սի­կա 1940-ա­կան­նե­րու Հա­յաս­տա­նը չէ, երբ «եր­կա­թեայ վա­րա­գոյ­ր» մը կար եւ Հա­յաս­տան մտնե­լը խնդիր էր: Ուղ­ղա­կի մենք պէտք է կա­րո­ղա­նանք օ­րէնսդ­րա­կան դաշտ նա­խա­պատ­րաս­տել, որ­պէս­զի սփիւռ­քա­հա­յուն ը­սենք, որ, գա­լու պա­րա­գա­յին այս կամ այն ըլ­լա­լու է: Տե­սէք, բա­ւա­կան մեծ թի­ւով սու­րիա­հա­յու­թիւն ե­կաւ Հա­յաս­տան, ա­նոնց օ­րի­նա­կով, կա­րե­լի էր այն­պէս ը­նել, որ ա­նոնք ի վեր­ջոյ գտնէին ի­րենց տե­ղը Հա­յաս­տա­նի մէջ: Ո­րոշ քայ­լեր կ­­՚առ­նուին, ա­յո՛, բայց կը կար­ծեմ, որ ոչ միայն սու­րիա­հա­յու­թեան, այ­լեւ ողջ սփիւռ­քա­հա­յու­թեան հան­դէպ Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թիւ­նը պէտք է ու­նե­նայ յա­տուկ քա­ղա­քա­կա­նու­թիւն, ռազ­մա­վա­րու­թիւն:

Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թեան մէջ պիւ­տճէին 98 տո­կո­սը կը վճա­րեն խո­շոր 500 հար­կա­տու­նե­րը, մնա­ցած եր­կու տո­կո­սը կը լրա­ցուի փոքր ու մի­ջին գոր­ծա­րա­րու­թեան շնոր­հիւ: Իսկ այ­սօր Ե­րե­ւա­նի մէջ հաստա­տուած սու­րիա­հա­յու­թեան մե­ծա­մաս­նու­թիւ­նը փոքր ու մի­ջին ձեռ­նե­րէց­ներ են: Ի՞նչ բան կը խան­գա­րէ Հա­յաս­տա­նի կա­ռա­վա­րու­թիւ­նը, մէկ կամ եր­կու տա­րիով հար­կա­յին հա­մա­նե­րում յայ­տա­րա­րել, որ­պէս­զի մար­դիկ կա­րե­նան շնչել: Այս­պէս մենք կրնանք խթա­նել սու­րիա­հա­յու­թիւ­նը, որ­պէս­զի ա­նոնք մնան Հա­յաս­տա­նի մէջ, նաեւ՝ քա­ջա­լե­րել սփիւռ­քա­հա­յու­թեան միւս հա­տուա­ծը, որ­պէս­զի գայ Հա­յաս­տան կամ ալ նոյն հա­յաս­տան­ցիին, որ­պէս­զի չլքէ եր­կի­րը: Այ­սօր ոչ միայն ներ­գաղթն է հար­ցը, այլ ա­ռա­ջին հեր­թին՝ ար­տա­գաղ­թի կա­սե­ցումն է մեր գլխա­ւոր հար­ցը: Ա­սի­կա մե­ծա­գոյն ող­բեր­գու­թիւնն է:

Վեր­ջին շրջա­նին ա­նընդ­հատ կապ ու­նե­ցած եմ մար­զե­րու հետ, թէ՛ աշ­խա­տան­քա­յին բե­րու­մով, թէ՛ ալ անձ­նա­կան պատ­ճառ­նե­րով, յա­ճախ այ­ցե­լած եմ եւ ա­կա­նա­տես ե­ղած եմ գո­ցուած տաս­նեակ եւ հա­րիւ­րա­ւոր տու­նե­րու, հան­դի­պած եմ գիւ­ղե­րու, ուր կան միայն թա­ղուող­ներ եւ թա­ղող­ներ... Գիւ­ղեր կան, ուր տղա­մար­դիկ՝ 20-50 տա­րե­կան, մեծ մա­սամբ դուր­սը կը գտնուին: Ռու­սաս­տա­նի, Ուք­րա­յնոյ մէջ հա­մայնք­ներ ձե­ւա­ւո­րուած են ուղ­ղա­կի Հա­յաս­տա­նէն դուրս ե­կած, տե­ղա­կան վայ­րե­րէ: Օ­րի­նակ, կան Գա­ւա­ռի շրջա­նէն դուրս ե­կած հա­մայնք­ներ, ո­րոնք ռու­սա­կան քա­ղաք­նե­րու մէջ ար­դէն հա­մայն­քեր կազ­մած են:

-Կազ­մուե­լիք դա­շին­քը պատ­րա՞ստ է այդ հար­ցե­րուն լու­ծում­ներ տա­լու, ի՞նչ մի­ջոց­նե­րով:

-Սխալ է ը­սել, որ ա­հա­ւա­սիկ, ե­թէ մենք ընտ­րուե­ցանք, վերջ­նա­կա­նօ­րէն ա­մէն ինչ լաւ կ­­՚ըլ­լայ: Չի կրնար ա­մէն ինչ լաւ ըլ­լալ մէկ ան­գա­մէն: Բայց անհ­րա­ժեշտ է քա­ղա­քա­կան կամք եւ ի­րա­կան գոր­ծի­քա­կազմ մշա­կել տնտե­սու­թիւ­նը խթա­նե­լու եւ մար­դոց հա­մար աշ­խա­տա­տե­ղի­ներ ստեղ­ծե­լու ա­ռու­մով: Իմ ը­սած հար­կա­յին հա­մա­նե­րու­մը, ե­լեկտ­րա­կան ու­ժա­նիւ­թի աղ­բիւր­նե­րու բազ­մա­զա­նե­ցու­մը սահ­մա­նա­մերձ գիւ­ղե­րուն հա­մար եւ շատ այլ հար­ցեր պէտք է այն­պէս ը­նենք, որ­պէս­զի դառ­նան պե­տու­թեան պար­տա­ւո­րու­թիւն­նե­րը:

-Մա­մու­լի մէջ ար­դէն յայ­տա­րա­րուած է, որ ան­կախ ան­կէ, դա­շին­քի մէջ կը մտնէք, թէ՝ ոչ, Դուք, իբ­րեւ ու­ժա­յին (rating) թեկ­նա­ծու, խորհր­դա­րա­նա­կան ընտ­րու­թիւն­նե­րուն պի­տի մաս­նակ­ցիք՝ ա­ռա­ջադ­րուե­լով Գե­ղար­քու­նի­քի մար­զէն: Ին­չո՞ւ ընտ­րած էք այդ մար­զը:

-Գե­ղար­քու­նի­քի մար­զը ընտ­րած եմ, ո­րով­հե­տեւ նախ, իմ ար­մատ­ներս հոն­կէ են, իմ մեծ հայ­րե­րուս շի­րիմ­նե­րը հոն կը գտնուին: Ցան­կու­թիւն կար նոյն այդ մար­զէն ա­ռա­ջադ­րուիլ, քա­նի որ շատ լաւ կը ճանչ­նամ այդ մար­զը, իւ­րա­քան­չիւր տա­րուան մէկ մա­սը այն­տեղ կ­­՚ան­ցը­նեմ, ա­մէն քար ու թուփ հա­րա­զատ է ին­ծի: Իսկ ընդ­հա­րա­պէս, Գե­ղար­քու­նի­քի մար­զը ըն­կե­րա­յին ա­ռու­մով այ­սօր մեր ա­մե­նէն խո­ցե­լի մարզն է՝ իր ար­տա­գաղ­թի խայ­տա­ռակ ցու­ցա­նիշ­նե­րով, իր զբա­ղուա­ծու­թեան աս­տի­ճա­նի ցած մա­կար­դա­կով, իր չքա­ւո­րու­թեամբ… Նպա­տակ կայ ու­շադ­րու­թիւն դարձ­նել այդ հար­ցե­րուն, գտնել լու­ծում­ներ:

-Գա­լով Ձեր գլխա­ւո­րած կու­սակ­ցու­թեան, այ­սօր ի՞նչ վի­ճա­կի մէջ է ՍԴՀԿ­-ը, ի՞նչ դե­րա­կա­տա­րու­թիւն ու­նի հայ­կա­կան քա­ղա­քա­կան դաշ­տին մէջ:

-Ան­շուշտ, չեմ կրնար ը­սել, որ մեր ե­րա­զած ի­րա­վի­ճա­կին մէջ կը գտնուինք, բազ­մա­թիւ ա­ռար­կա­յա­կան եւ են­թա­կա­յա­կան խնդիր­նե­րու պատ­ճա­ռաւ, բայց պէտք է պայ­քա­րինք, ո­պէս­զիր մեր կու­սակ­ցու­թեան գա­ղա­փար­նե­րը ա­ւե­լի ժո­ղովր­դա­կան ըլ­լան Հա­յաս­տա­նի մէջ: Բայց անժխ­տե­լի է, որ մենք մշտա­պէս փոր­ձած ենք ըլ­լալ այն գա­ղա­փար­նե­րուն յա­ռա­ջա­մար­տի­կը, ո­րոնք 1887 թուա­կա­նէն ի վեր որ­դեգ­րած է կու­սակ­ցու­թիւ­նը: Ու­նինք տեն­չող, ե­րի­տա­սարդ, գա­ղա­փա­րա­կան թրծուա­ծու­թիւն ու­նե­ցող ան­դամ­ներ, եր­դուեալ կու­սակ­ցա­կան­նե­րու եւ եր­դուեալ հայ­րե­նա­սէր տղոց խումբ մը հա­ւա­քուած է կու­սակ­ցու­թե­նէն ներս, մե­ծա­մաս­նու­թիւ­նը՝ ե­րի­տա­սարդ­ներ: Սե­րունդ­նե­րու, տա­րիք­նե­րու բա­խում գո­յու­թիւն չու­նի, մենք մէկ միաս­նա­կան խումբ ենք եւ կ՚աշ­խա­տինք նշուած խնդիր­նե­րուն լուծ­ման հա­մար, ո­րով­հե­տեւ այ­նուա­մե­նայ­նիւ, Հնչա­կեան կու­սակ­ցու­թիւ­նը մշտա­պէս ե­ղած է մեծ խո­ղո­վակ, մեծ ճա­նա­պարհ՝ երկ­րին մէջ խնդիր­նե­րը լու­ծե­լու հա­մար:

ԱՆՈՒՇ ԹՐՈՒԱՆՑ