ՎՏԱՆԳԱՒՈՐ ՏԱՍՆԱՄԵԱԿ

Foreign Policy ա­մե­րի­կեան նշա­նա­ւոր ամ­սա­գի­րը վեր­ջերս ներ­կա­յա­ցուց ներ­կայ տա­րուան ար­դի տասն հա­կա­մար­տու­թիւն­նե­րու ցու­ցա­կը։ Այս շար­քին մէջ թեր­թը ա­ռանձ­նա­ցու­ցած է Սու­րիոյ եւ Ուք­րայ­նոյ հա­կա­մար­տու­թիւն­նե­րը, ո­րոնց մէջ կա­րե­ւոր դեր կը խա­ղայ Մոս­կուա։ Սոյն ամ­սագ­րի կան­խա­տե­սում­նե­րով՝ Սու­րիոյ հրա­դա­դա­րը յոյս կը ներշն­չէ, որ 2017 թուա­կա­նին դի­ւա­նա­գի­տու­թեան մէջ նոր յա­ռա­ջըն­թաց մը կրնայ ըլ­լալ։ Իսկ Ուք­րայ­նոյ հա­կա­մար­տու­թեան պա­րա­գա­յին՝ այս յօ­դուա­ծին մէջ անհ­րա­ժեշտ կը հա­մա­րուի խստաց­նել Ռու­սաս­տա­նի դէմ պատ­ժա­մի­ջոց­նե­րը։

«Աշ­խարհ եր­կար տաս­նա­մեակ­ներ անց կը թե­ւա­կո­խէ ա­ռա­ջին ա­մե­նավ­տան­գա­ւոր տաս­նա­մեա­կը։ Բազ­մա­թիւ սպառ­նա­լիք­նե­րը սկսեալ փախս­տա­կան­նե­րու ճգնա­ժա­մէն մին­չեւ ա­հա­բեկ­չու­թեան տա­րա­ծու­մը, նոր վտանգ­ներ կը ծնին։ Նոյ­նիսկ խա­ղաղ պայ­ման­նե­րու մէջ վա­խու քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը բնակ­չու­թեան վտան­գա­ւոր բե­ւե­ռաց­ման տե­ղի կու տայ։ Այս հա­մայ­նա­պատ­կե­րին վրայ Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու նա­խա­գա­հի պաշտ­նին հա­մար Տա­նըլտ Թրամ­փի ընտ­րուած ըլ­լա­լը, ան­տա­րա­կոյս, ան­ցեալ տա­րուան ա­մե­նա­կա­րե­ւոր ի­րա­դար­ձու­թիւնն էր։ Ա­նոր քա­ղա­քա­կա­նու­թեան ա­նո­րո­շու­թեան մա­սին շատ խօ­սուած է եւ այդ ա­նո­րո­շու­թիւ­նը կրնայ ա­պա­կա­յու­նաց­ման գոր­ծօ­նի մը վե­րա­ծուիլ», գրած է ամ­սա­գի­րը։

Յա­մե­նայն­դէպս, սպառ­նա­լիք­նե­րու ա­ռա­ջին շար­քին վրայ կը գտնուի Սու­րիան։ Մար­տա­կան գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու սկիզ­բէն վեց տա­րի անց այդ երկ­րէն ներս իշ­խա­նու­թեան գլուխ մնալ կը շա­րու­նա­կէ Պե­շար Է­սատ։ Հա­լէ­պի ա­րե­ւել­քին Է­սա­տի զօր­քե­րու հսկո­ղու­թեան տակ անց­նի­լը պա­տե­րազ­մէն ներս բե­կում­նա­յին պահ մըն էր։ Ա­րեւ­մուտ­քի դի­ւա­նա­գէտ­նե­րը վրդով­մունք կը յայտ­նեն խա­ղաղ բնակ­չու­թեան ռմբա­կոծ­ման բե­րու­մով, սա­կայն ա­րեւ­մուտ­քի յստակ ար­ձա­գան­գը կը բա­ցա­կա­յի։ Այս պայ­ման­նե­րուն ներ­քեւ խա­ղաղ բնակ­չու­թեան տար­հա­նու­մը սկսաւ միայն Ռու­սաս­տա­նի, Թուր­քիոյ եւ Ի­րա­նի մի­ջեւ հա­մա­ձայ­նու­թեան կնքու­մէն վերջ։

Մինչ այդ, կը հա­ղոր­դուի, որ Թուր­քիա-Ռու­սաս­տան-Ի­րան հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան սեր­տա­ցու­մը Սու­րիոյ հար­ցին շուրջ՝ Թեհ­րա­նի կարգ մը շրջա­նակ­նե­րուն մօտ պատ­ճառ կը դառ­նայ ան­հանգս­տու­թեան։ «Ա­նա­տո­լու» գոր­ծա­կա­լու­թեան հա­ղոր­դում­նե­րով, շարք մը բարձ­րաս­տի­ճան պաշ­տօ­նա­տար­ներ ու­նին այն հա­մո­զու­մը, որ այդ ե­ռա­կող­մա­նի հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան ծի­րէն ներս Ի­րա­նի դիր­քե­րը դար­ձած են կրա­ւո­րա­կան։ Ռու­սաս­տա­նի Նա­խա­գահ Վլա­տի­միր Փու­թի­նի դէ­պի Ան­գա­րա թե­քուի­լը, ըստ այդ մօ­տե­ցում­նե­րուն, խո­չըն­դոտ­ներ կը յա­ռա­ջաց­նէ Թեհ­րա­նի տե­սա­կէ­տէ։ Թուր­քիա-Ռու­սաս­տան-Ի­րան ե­ռա­կող­մա­նի հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան ամ­բող­ջին մէջ Ան­գա­րա հետզ­հե­տէ ա­ւե­լի աշ­խոյժ դե­րա­կա­տա­րու­թիւն կը ստանձ­նէ։ Սու­րիա­յէ ներս անվ­տան­գու­թեան օ­րա­կար­գը փո­խան­ցուած է Մոս­կուա­յին եւ Ան­գա­րա­յին։ Հրա­դա­դա­րի հա­մա­ձայ­նու­թեան մէջ Ան­գա­րան եւ Մոս­կուան էին ե­րաշ­խա­ւոր­ներն ու խա­ղի կա­նոն­նե­րը ճշդո­ղը։ Թէեւ Քրեմ­լին կը յայ­տա­րա­րէ, որ Ի­րան ազ­դե­ցու­թիւն ու­նե­ցած է հրա­դա­դա­րի հաս­տատ­ման ուղ­ղու­թեամբ, սա­կայն կան հան­գա­մանք­ներ, ո­րոնք Թեհ­րա­նի մէջ տե­ղի կու տան ան­հանգս­տու­թեան։ Ա­ռա­ջի­նը այն է, որ Ի­րան հրա­դա­դա­րի հա­մա­ձայ­նու­թեան մաս­նա­կից չէ ե­ղած։ Հիմ­նա­կան հարց մը կը հա­մա­րուի նաեւ այն հան­գա­ման­քը, որ ա­նոր ա­նու­նը չէ թուար­կուած ե­րաշ­խա­ւոր­նե­րու շար­քին։

Թեհ­րա­նի մէջ ու­շա­դիր ձե­ւով կը դի­տար­կուի նաեւ Թուրք զի­նեալ ու­ժե­րու ձեռ­նար­կած «Եփ­րա­տի վա­հան» գոր­ծո­ղու­թեան ըն­թաց­քը։ Ռու­սաս­տան կ՚ա­ջակ­ցի Սու­րիոյ հիւ­սի­սին ձեռ­նար­կուած այդ գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րուն։ Ռու­սա­կան կող­մը նաեւ օ­դէն զօ­րակ­ցու­թիւն ցոյց կու տայ։ Հե­տե­ւա­բար, Թեհ­րա­նի մէջ կը կան­խա­տե­սեն, որ մօ­տա­ւոր ան­ցեա­լին Թուր­քիա Սու­րիա­յէ ներս ռազ­մա­վա­րա­կան ու բա­ւա­կան նպաս­տա­ւոր զի­նուո­րա­կան դիրք մը կրնայ ա­պա­հո­վել։ Սու­րիա­յէ ներս պայ­ման­նե­րը յա­ռա­ջի­կա­յին կրնան փո­խուիլ ի նպաստ Թուր­քիոյ։ Հե­տե­ւա­բար, Թեհ­րա­նի մէջ քննա­դա­տու­թիւն­ներ կը հնչեն, որ Ի­րան այս ուղ­ղու­թեամբ լուռ մնալ կը նա­խընտ­րէ ու միայն կը հե­տե­ւի Սու­րիա­յէ ներս Թուր­քիոյ եւ Ռու­սաս­տա­նի զօր­քե­րու հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թեան։ Սա նա­խա­պէս օ­րա­կար­գի վրայ չե­կած եւ ան­հա­ւա­նա­կան հա­մա­րուած կա­ցու­թիւն մըն է։ Ըստ նոյն վեր­լու­ծու­թիւն­նե­րուն Սու­րիոյ պա­րա­գա­յին Թուր­քիոյ հետ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը Ռու­սաս­տա­նի տե­սան­կիւ­նէն շատ կա­րե­ւոր է։ Այն աս­տի­ճան, որ Ան­գա­րա­յի մէջ ռուս դես­պա­նին սպան­նուիլն ան­գամ չկրցաւ խո­չըն­դո­տել այդ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը։

Ան­գա­րա-Մոս­կուա սերտ հա­մա­գոր­ծակ­ցու­թիւ­նը ա­րեւ­մուտ­քի տե­սա­կէ­տէ ալ անվ­տան­գու­թեան լուրջ մտա­հո­գու­թիւն մը դար­ձած է, ո­րով­հե­տեւ Թուր­քիա ՆԱ­ԹՕ-ի ան­դամ է։ Այս ա­ռու­մով Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րը ու­նի մտա­հո­գու­թիւն­ներ։ Հե­տե­ւա­բար, Ո­ւա­շինկ­թը­նի ղե­կա­վա­րու­թիւ­նը կը պար­տա­ւո­րուի Սու­րիոյ պա­րա­գա­յին գոր­ծել Թուր­քիոյ եւ Ռու­սաս­տա­նի հետ։

Ա­րեւ­մուտ­քի, Թուր­քիոյ եւ Ռու­սաս­տա­նի ա­ռանցք­նե­րուն վե­րա­բե­րեալ հան­գա­ման­քը խո­շո­րա­ցոյ­ցի տակ բե­րե­լով՝ Թեհ­րա­նի կարգ մը վեր­լու­ծա­բան­նե­րը կը հան­գին այն հա­մոզ­ման, որ ե­թէ Սու­րիոյ մէջ ի­րա­դար­ձու­թիւն­նե­րը ներ­կայ հու­նով շա­րու­նա­կուին, ա­պա Ի­րան կրնայ ի վի­ճա­կի չըլ­լալ պաշտ­պա­նե­լու իր այն շա­հե­րը, ո­րոնց հա­մար պայ­քար կը մղէ ա­ւե­լի քան հինգ տա­րիէ ի վեր։

Իր կարգին, Ռուսաստանի Արտաքին գորքոց նախարար Սերկէյ Լաւրով երէկ յայտնեց, որ ներկայիս ստեղծուած իրավիճակը յարափերաբար շատ աւելի նպաստաւոր կը համարուի Սուրիոյ տագնապի կարգաւորման տեսակէտէ։