ՍՓԻՒՌՔԱՀԱՅ ՊԱՏՄԱԲԱՆ ՊԵՏՐՈՍ ՏԷՐ-ՄԱԹՈՍԵԱՆ ԱՐԺԱՆԱՑԱՒ ՊԱՐԳԵՒԱՏՐՄԱՆ

Գո­հու­նա­կու­թեամբ վե­րա­հա­սու կ՚ըլ­լանք, թէ սփիւռ­քա­հայ յայտ­նի մտա­ւո­րա­կան Պետ­րոս Տէր-Մա­թո­սեան վեր­ջերս ար­ժա­նա­ցած է պա­տուա­բեր մրցա­նա­կի մը։ Այս­պէս, պատ­մա­բան Տոց. Պետ­րոս Տէր-Մա­թո­սեա­նի կող­մէ հե­ղի­նա­կուած գիրք մը վեր­ջերս ար­ժա­նա­ցած է պար­գե­ւի մը՝ որ­պէս լա­ւա­գոյն գործ։

Պետ­րոս Տէր-Մա­թո­սեան Նեպ­րաս­քա­յի հա­մալ­սա­րա­նի Պատ­մու­թեան ամ­պիո­նէն ներս կը դա­սա­խօ­սէ ար­դի Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քին վրայ։ Ան ծնած է Ե­րու­սա­ղէ­մի մէջ եւ իր տոք­թո­րա­կա­նը 2008 թուա­կա­նին ա­ւար­տած՝ Քո­լոմ­պիա հա­մալ­սա­րա­նի Պատ­մու­թեան ամ­պիո­նին մէջ պաշտ­պա­նած թե­զով։ Սթեն­ֆոր­տի հա­մալ­սա­րա­նի հրա­տա­րակ­չու­թիւ­նը 2014 թուա­կա­նին լոյս ըն­ծա­յած էր իր կող­մէ հե­ղի­նա­կուած գիր­քը, որ կը կո­չուի «Shattered Dreams of Revolution: From Liberty to Violence in the Late Ottoman Empire»։ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րէ ներս գոր­ծող Հայ­կա­կան հե­տա­զօ­տու­թիւն­նե­րու ըն­կե­րակ­ցու­թիւ­նը (SAS) վեր­ջերս այս գոր­ծը ճանչ­ցաւ՝ որ­պէս լա­ւա­գոյն գիրք։ Այս առ­թիւ Պետ­րոս Տէր-Մա­թո­սեան ար­ժա­նի նկատուե­ցաւ պար­գե­ւատր­ման։ 2016 թուա­կա­նին ալ, «Ի­լե­թի­շիմ» հրա­տա­րակ­չու­թիւ­նը Պետ­րոս Տէր-Մա­թո­սեա­նի այս գիր­քի թրքե­րէն թարգ­մա­նու­թիւ­նը հրա­տա­րա­կեց՝ «Hüsrana Uğra­yan Devrim: Geç Dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda Hürriyet ve Şiddet» ա­նու­նով։

Սփիւռ­քա­հայ հե­ղի­նա­կա­ւոր պատ­մա­բա­նի այս գոր­ծը կեդ­րո­նա­ցած է Օս­մա­նեան կայս­րու­թե­նէն ներս 1908 թուա­կա­նին տե­ղի ու­նե­ցած յե­ղա­փո­խու­թեան վրայ։ Ան խտա­ցեալ աշ­խա­տանք մը տա­րած է կայս­րու­թեան կա­րե­ւո­րա­գոյն ե­րեք տար­րե­րուն՝ ա­րաբ­նե­րու, հա­յե­րու եւ հրեա­նե­րու ապ­րում­նե­րու պար­զա­բա­նու­մով։ Գիր­քին մէջ խո­շո­րա­ցոյ­ցի տակ կ՚առ­նուին այդ շրջա­նին Օս­մա­նեան կայս­րու­թե­նէն ներս ապ­րուած յոյ­սերն ու յու­սալ­քու­թիւն­նե­րը։ Յե­ղա­փո­խու­թեան այդ փոր­ձա­ռու­թեան լոյ­սին տակ բաղ­դա­տու­թիւն­ներ կը կա­տա­րուին Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի մե­րօ­րեայ յե­ղա­փո­խու­թեան փոր­ձա­ռու­թիւն­նե­րուն հետ։ Այս բո­լո­րը գի­տա­կան խո­րու­թիւ­նով մը լոյս կը սփռեն Մեր­ձա­ւոր Ա­րե­ւել­քի մե­րօ­րեայ տա­րած­քաշր­ջա­նա­յին ի­րադ­րու­թեան վրայ։

Փրինս­թը­նի հա­մալ­սա­րա­նի դա­սա­խօս Շիւք­րիւ Հա­նիօղ­լու բարձր գնա­հա­տան­քով ար­տա­յայ­տուած է Պետ­րոս Տէր-Մատ­թէո­սեա­նի այս գոր­ծին շուրջ։ Ըստ ի­րեն, Պետ­րոս Տէր-Մատ­թէո­սեա­նի ար­ժէ­քա­ւոր նպաս­տէն մե­ծա­պէս պի­տի օգ­տուին այն ու­սա­նող­նե­րը, ո­րոնք կ՚աշ­խա­տին Օս­մա­նեան կայս­րու­թեան, հայ­կա­կան, ա­րա­բա­կան եւ ար­դի հրեա­նե­րու պատ­մու­թեան վրայ։ Ա­րի­զո­նա­յի հա­մալ­սա­րա­նի դա­սա­խօս Պեն­ճա­մին Ֆորթ­նա եւս բարձր գնա­հա­տան­քով անդ­րա­դար­ձած է Պետ­րոս Տէր-Մատ­թէո­սեա­նի այս գոր­ծին։ Ըստ ի­րեն, այս աշ­խա­տան­քը կա­րե­ւոր ազ­գա­յին խմբա­ւո­րում­նե­րու տար­բեր ձայ­նե­րուն մի առ մի ա­կանջ տուած է եւ այս իսկ հան­գա­ման­քով պայ­մա­նա­ւո­րուած է ա­նոր ա­պա­հո­ված մեծ նպաս­տը։

Այս առ­թիւ ջեր­մօ­րէն կը շնոր­հա­ւո­րենք Տոց. Պետ­րոս Տէր-Մատ­թէո­սեա­նը, որ կը շա­րու­նա­կէ իր վե­րել­քը ա­կա­դե­մա­կան կեան­քէ ներս։ Ի­րեն կը մաղ­թենք նո­րա­նոր յա­ջո­ղու­թիւն­ներ։