ՓՈԽ-ԳԱՀԱԺԱՌԱՆԳԸ ԿԸ ԹԱԿԷ ԹԱԳԱՒՈՐԱԿԱՆ ՊԱԼԱՏԻ ԴՌՆԵՐԸ

Մար­տի կէ­սէ­րուն Սէուա­տա­կան Ա­րա­բիոյ փոխ-գա­հա­ժա­ռանգ Մուհ­ա­մմէտ Պըն Սըլ­ման իշ­խա­նը Ո­ւա­շինկ­թըն կ­­՚այ­ցե­լէր եւ հան­դի­պում կ­­՚ու­նե­նար Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու Նա­խա­գահ Տա­նըլտ Թրամ­փի հետ: Մինչ վեր­լու­ծա­բան­նե­րը կը սպա­սէին, որ Սէու­տա­կան Ա­րա­բիոյ Սըլ­ման Պըն Ապ­տըլ Ա­զիզ թա­գա­ւո­րին հա­մար կա­րե­ւոր օ­րա­կարգ պի­տի ըլ­լար Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ այ­ցե­լե­լը, ինչ որ կ­­՚ու­շա­նար եւ թա­գա­ւո­րին փո­խա­րէն թա­գա­ւո­րու­թեան փոխ-գա­հա­ժա­ռան­գը իր ու­սե­րուն «կ՚առ­նէ­ր» այդ կեն­սա­կան պար­տա­կա­նու­թիւ­նը:

Ե­թէ ա­րագ ակ­նարկ մը նե­տենք Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ-Սէու­տա­կան Ա­րա­բիա յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն վրայ ու շեշ­տը դնենք նախ­կին նա­խա­գահ Պա­րաք Օ­պա­մա­յի իշ­խա­նու­թեան վեր­ջին մէկ տա­րուան ըն­թաց­քին այդ «կեն­սա­կա­ն» (եր­կու կող­մե­րուն հա­մար ալ) հա­մա­րուած յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու ընդ­հա­նուր պատ­կե­րին վրայ, ա­պա յստակ պի­տի դառ­նայ, որ եր­կու կող­մե­րուն մի­ջեւ սկսած էր տեղ գտնել փո­խանվս­տա­հու­թեան մթնո­լորտ մը:

Սէու­տա­կան կող­մին հա­մար ա­մե­րի­կեան Գոնկ­րէ­սին կող­մէ հրա­պա­րա­կուած «ՃԱՍ­ԹԱ» օ­րի­նա­գի­ծը մե­ծա­գոյն հա­րուած կը հա­մա­րուէր: Այդ օ­րէն­քին հիմ­քով հար­ցաքն­նու­թեան պի­տի ներ­կա­յա­նա­յին Սէուա­տա­կան Ա­րա­բիոյ Միա­ցեալ Նա­հանգ­նե­րու մէջ ապ­րող այն քա­ղա­քա­ցի­նե­րը, ո­րոնք կրնա­յին կապ մը ու­նե­ցած ըլ­լալ (նիւ­թա­կան կամ այլ տի­պի) 2001 թուա­կա­նին Նիւ Եոր­քի Twin Tower-ի դէմ ե­ղած ա­հա­բեկ­չու­թիւ­նը ի­րա­կա­նաց­նող­նե­րու մօ­տիկ շրջա­նակ­նե­րուն հետ:

Տա­նըլտ Թրամ­փի ընտ­րու­թե­նէն եւ Ռիա­տի ու Ո­ւա­շինկ­թը­նի մի­ջեւ փո­խա­նա­կուած հե­ռա­գիր­նե­րէն ան­մի­ջա­պէս ետք, սիւն­նի աշ­խար­հի զար­գա­ցում­նե­րուն հե­տե­ւող լրագ­րող­նե­րուն հա­մար կը սպա­սուէր, որ Սըլ­ման թա­գա­ւոր (տա­րե­կան) այ­ցե­լէ Սպի­տակ տուն:

Բայց ինչ­պէս վե­րը նշե­ցինք, թա­գա­ւո­րին այ­ցե­լու­թիւ­նը ան­յայտ պատ­ճառ­նե­րով չէր կա­յա­նար եւ ա­նոր փո­խա­րէն 17 Մար­տին փոխ-գա­հա­ժա­ռանգ Մուհամ­մէտ Պըն Սըլ­ման Պըն Ապ­տըլ Ա­զիզ Սպի­տակ տան մէջ Տա­նըլտ Թրամ­փի հետ «սպասուա­ծ» ժո­ղով մը գու­մա­րէր:

Այս բո­լո­րէն բա­ցի փոխ-գա­հա­ժա­ռան­գին ա­ռած քայ­լե­րը կը գծեն պատ­կե­րը թա­գա­ւո­րու­թեան մէջ տե­ղի ու­նե­նա­լիք «փո­փո­խու­թիւն­նե­րու­ն»:

Երբ 2015 թուա­կա­նի Ապ­րի­լին Մու­համ­մէտ (32 տա­րե­կան) իշ­խան կը ստանձ­նէր փոխ-գա­հա­ժա­ռան­գի պաշ­տօ­նը, ա­րագ եւ կա­րե­ւոր հա­մա­րուած քայ­լե­րով կը գրա­ւէր թա­գա­ւո­րու­թեան «ներ­քին խո­հա­նո­ց­»էն ներս կա­տա­րուող զար­գա­ցում­նե­րը վեր­լու­ծող­նե­րուն ու­շադ­րու­թիւ­նը:

Եէ­մէ­նի հու­սի­նե­րուն դէմ զի­նուո­րա­կան լայ­նա­ծա­ւալ գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րու սկսե­լու (ո­րուն տրուե­ցաւ «Զսպու­մի փո­թո­րի­կը» ա­նու­նը) ո­րո­շու­մը կա­րե­լի է հա­մա­րել փոխ-գա­հա­ժա­ռան­գին ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան կա­րե­ւոր քայ­լե­րէն մին։ Այդ քայ­լով էր նաեւ, որ վերջ կը տրուէր թա­գա­ւո­րու­թեան «պահ­-պա­նո­ղա­կա­ն» մօ­տե­ցում­նե­րուն: Բա­ցի այդ, հրա­պա­րակ կը հա­նուէր «Սէու­տա­կան Ա­րա­բիա. 2030-ի տե­սիլ­ք» խո­րագրեալ թղթած­րա­րը, զոր կը կրէր փոխ-գա­հա­ժա­ռան­գին ստո­րագ­րու­թիւ­նը: Տնտե­սա­կան ար­դիա­կան մօ­տե­ցում­նե­րով յա­գե­ցած այդ ծրա­գի­րը կը դառ­նար թա­գա­ւո­րա­կան ար­քու­նի­քին մէջ ըն­թա­ցող քննար­կում­նե­րու հիմ­նա­կան ա­ռանցք եւ այդ ծրագ­րով էր նաեւ, որ փոխ-գա­հա­ժա­ռան­գը կը հաս­տա­տէր, թէ հա­կա­ռակ իր ե­րի­տա­սարդ տա­րի­քին, կա­րո­ղու­թիւ­նը ու­նի թա­գա­ւո­րա­կան գա­հուն թիւ մէկ յա­ւակ­նոր­դը դառ­նա­լու:

Այս բո­լո­րին զու­գըն­թաց թա­գա­ւո­րու­թեան եւ յատ­կա­պէս մայ­րա­քա­ղաք Ռիա­տի մէջ տե­ղի կ­­՚ու­նե­նա­յին կա­րե­ւոր փո­փո­խու­թիւն­ներ եւ պաշ­տօ­նի կը կո­չուէին Մու­համ­մէտ իշ­խա­նի ա­մե­նէն մօ­տիկ հա­մա­րուող անձ­նա­ւո­րու­թիւն­նե­րը:

Մայ­րա­քա­ղաք Ռիա­տի «ո­րոշ­ման կէ­տե­ր­»ուն մէջ կա­տա­րուած փո­փո­խու­թիւն­նե­րու եւ ե­րի­տա­սարդ գոր­ծիչ­նե­րու նշա­նա­կու­մը տե­ղի կ՚ու­նե­նար թա­գա­ւոր Սըլ­մա­նի ան­մի­ջա­կան վե­րահս­կո­ղու­թեան տակ: Ու յստակ էր նաեւ, որ 80-ա­­մեայ թա­գա­ւո­րին հա­մար Մու­համ­մէտ իշ­խա­նը կը դառ­նար ա­մէե­նէն վստա­հե­լի գոր­ծիչ­նե­րէն մին: Ոչ միայն ար­տա­քին, տնտե­սա­կան, քա­ղա­քա­կան ո­լորտ­նե­րուն, այլ նաեւ իշ­խող թա­գա­ւո­րա­կան ըն­տա­նի­քին հետ կա­պուած անն­շան հա­մա­րուած ման­րա­մաս­նու­թիւն­նե­րուն մէջ:

Տե­ղի ու­նե­ցած փո­փո­խու­թիւն­նե­րը եւ «պաշ­տօ­նէա­կան ջար­դ­»ը կը հե­տապըն-դէր հե­ռա­կայ նպա­տակ­ներ: Այդ քայ­լե­րով էր նաեւ, որ իշ­խան Մուհ­հա­մէտ կը փոր­ձէր «գրա­ւե­լ» դէ­պի թա­գա­ւո­րա­կան գահ տա­նող բո­լոր ճա­նա­պարհ­նե­րը:

Խօ­սե­ցանք Միա­ցեալ Նա­հանգ­ներ-Ռիատ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րուն մա­սին, ո­րոնք ոչ միայն տնտե­սա­կան, այլ նոյն­պէս ռազ­մա­վա­րա­կան բնոյթ կը կրեն: Ո­ւա­շինկ­թը­նի «օրհ­նու­թիւ­ն­»ը կը հա­մա­րուի կեն­սա­կան, մա­նա­ւանդ թա­գա­ւո­րի ան­ձին ընտ­րու­թեան հար­ցով: Ու այս­տեղ է նաեւ, որ իշ­խան Մու­համ­մէտ կրնայ լուրջ տա­րա­կար­ծու­թիւն ու­նե­նալ Սպի­տակ տան հետ, ո­րով­հե­տեւ մին­չեւ ե­րէկ Ո­ւա­շինկ­թը­նի հա­մար թա­գա­ւո­րու­թեան «ֆա­վո­րի­» թեկ­նա­ծու մը կը հա­մա­րուի 56-ա­մեայ Մուհամ­մէտ Պըն Նա­յէֆ իշ­խա­նը, որ 2015 թուա­կա­նէն սկսեալ կը վա­րէ երկ­րի գա­հա­ժա­ռան­գի պաշ­տօ­նը:

Ու­րեմն ներ­կայ պա­հու դրու­թեամբ բա­ւա­կան լուռ պայ­քար մըն է, որ կ­­՚ըն­թա­նայ եր­կու իշ­խան­նե­րուն մի­ջեւ: Ճիշդ է, որ այդ պայ­քա­րը կը հաս­նի մին­չեւ թա­գա­ւո­րա­կան պա­լա­տի նա­խա­շե­մը եւ շնոր­հիւ թա­գա­ւո­րա­կան ըն­տա­նի­քին յա­տուկ «գաղտ­նա­պա­հու­թեա­ն», հնա­րա­ւոր կ­­՚ըլ­լայ մա­մու­լէն հե­ռու պա­հել սկիզբ ա­ռած «առ­ճա­կատ­մա­ն» բո­լոր ար­ձա­գանգ­նե­րը:

Թա­գա­ւո­րա­կան գա­հին հա­մար սկիզբ ա­ռած պայ­քա­րի յաղ­թա­նա­կը կրնայ տա­նիլ այն թեկ­նա­ծուն, որ «գետ­նի վրա­յ» է եւ ա­նոր բո­լոր ծրա­գիր­նե­րը հիմ­նուած են սիւն­նի աշ­խար­հի հզօ­րա­գոյն տէ­րու­թեան ար­դիա­կան շունչ մը տա­լու ըմբռ­նու­մին վրայ: Ու այս ա­ռու­մով է նաեւ, որ Մու­համ­մէտ Պըն Սըլ­ման իշ­խա­նը մին­չեւ այս պա­հը յա­ջո­ղած է կա­րե­ւոր ա­ռա­ւե­լու­թիւն ար­ձա­նագ­րել, հա­կա­ռակ ա­մե­րի­կա­ցի­նե­րուն ու­նե­ցած վե­րա­պա­հու­թիւն­նե­րուն։ Ա­նոնք կը նա­խընտ­րեն գոր­ծակ­ցիլ փոր­ձա­ռու գոր­ծի­չի մը հետ, քան թէ ե­րի­տա­սարդ ա­նու­նի մը:

Չենք գի­տեր, թէ ի՛նչ հու­նի կրնայ ա­ռաջ­նոր­դել այս պայ­քա­րը։ Բայց եւ այն­պէս, յստակ է, որ բա­ւա­կան «ա­նակնկա­լ» հա­րուած­ներ ստա­ցած գա­հա­ժա­ռանգ Մու­համ­մէտ Պըն Նա­յէֆ իշ­խա­նը կրնայ յա­ռա­ջի­կայ փու­լին ա­րագ եւ կտրուկ քայ­լե­րու դի­մել՝ նպա­տակ ու­նե­նա­լով ո­րոշ միա­ւոր­ներ ստա­նալ եւ թա­գա­ւո­րա­կան մրցա­վազ­քին մէջ իր դիր­քե­րը ամ­րապն­դել:

Ե­թէ շրջա­նի ընդ­հա­նուր քա­ղա­քա­կան ու­րուա­գի­ծը ներ­կա­յաց­նել փոր­ձենք, պէտք է նշմա­րենք, որ մի­ջի­նա­րե­ւե­լեան ընդ­հա­նուր տե­սա­դաշ­տին մէջ Սէու­տա­կան Ա­րա­բիոյ թա­գա­ւո­րու­թիւ­նը ոչ միայն ա­ռաջ­նա­յին դեր ու­նի, այլ՝ հիմ­նա­րար դեր: Ու այդ դե­րին մա­սին լա­ւա­պէս կը գի­տակ­ցին թէ՛ Սպի­տակ տան եւ թէ Քրեմ­լի­նի մէջ:

Այս ա­ռու­մով լա­ւա­գոյն ա­պա­ցոյ­ցը Սու­րիոյ մէջ ցարդ ըն­թա­ցող պա­տե­րազմն է։ Հա­կա­ռակ Սու­րիոյ իշ­խա­նու­թեան եւ ա­նոր զօ­րա­վիգ ու­ժե­րուն հզօր կա­րո­ղու­թիւն­նե­րուն եւ վեց տա­րուան ա­րիւ­նա­լի ճա­կա­տում­նե­րէն ետք, մին­չեւ այս պա­հը անհ­նար է խօ­սիլ քա­ղա­քա­կան լու­ծում­նե­րու հար­թակ մը ստեղ­ծե­լու մա­սին:

Այդ լու­ծու­մը անհ­նար է, ո­րով­հե­տեւ լու­ծում­նե­րու ընդ­հա­նուր քննար­կում­նե­րէն հե­ռու է սիւն­նի աշ­խար­հի հզօր պե­տու­թիւ­նը՝ Սէուա­տա­կան Ա­րա­բիան: Այս ա­ռու­մով յստակ չէ, թէ ի՛նչ պատ­կե­րա­ցում­ներ ու­նի փոխ-գա­հա­ժա­ռանգ Մու­համ­մէտ իշ­խա­նը։ Բայց յստակ է, որ ճիշդ եւ դրա­կան քայ­լեր առ­նե­լով իշ­խան Մու­համ­մէտ կրնայ Մոս­կուա­յի հետ ո­րոշ «քոն­սէ­սու­ս»­նե­րու հաս­նե­լով կեր­տել բո­լո­րին հա­մար սպա­սուած լու­ծում­նե­րու նոր ճա­նա­պարհ մը:

Յստակ է, որ յա­ռա­ջի­կայ տա­րի­նե­րը պի­տի դառ­նան կա­րե­ւոր ո­րո­շում­նե­րու տա­րի­ներ: Ներ­քին, ըն­տա­նե­կան եւ ազ­գակ­ցա­կան պայ­քա­րէն ան­դին Մուհամ­մէտ իշ­խա­նը կը պատ­րաս­տուի մղել «ար­դիա­կա­նու­թեան պայ­քա­ր», ո­րու շնոր­հիւ թա­գա­ւո­րու­թիւ­նը դնել նոր դրա­կան եւ ար­դիա­կան ուղ­ղիի մը վրայ:

Պի­տի յա­ջո­ղի՞ ան իր ա­ռա­քե­լու­թեան մէջ: Հար­ցում մը, որ դար­ձած է շրջա­նի հար­ցե­րով զբա­ղող բազ­մա­թիւ լրագ­րող­նե­րու հիմ­նա­կան հար­ցու­մը, ո­րուն պա­տաս­խա­նը կրնայ փա­րա­տել Մի­ջին Ա­րե­ւել­քի ա­պա­գա­յին վե­րա­բե­րեալ մոխ­րա­գոյն մօ­տե­ցում­ներ ու­նե­ցող­նե­րուն կաս­կած­նե­րը:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Ե­րե­ւան