ՆԿԱՐԱԳՐԻԴ ՇՂԱՐՇԸ ՄԻՇՏ ԹԱՓԱՆՑԻԿ ԹՈՂ ԸԼԼԱՅ

Սպի­տակ եւ սեւ ե­րանգ­նե­րը գու­նա­յին աշ­խար­հին մէջ ա­մե­նէն շատ կի­րա­ռուող գոյ­ներն են։ Սպի­տա­կը բա­րու­թեան, մաք­րու­թեան, ան­մե­ղու­թեան, սրբու­թեան եւ կա­տա­րե­լու­թեան խորհր­դա­նիշ է։ Օ­րի­նակ՝ սպի­տակ ա­ղաւ­նին՝ խա­ղա­ղու­թեան սիմ­պոլ է, սպի­տակ դրօ­շա­կը՝ հաշ­տու­թեան։ Իսկ սեւ գոյ­նը դա­րե­րու ըն­թաց­քին ստա­ցած է խա­ւա­րի, չա­րու­թեան, գէ­շու­թեան, սու­գի, բռնու­թեան, կա­խար­դու­թեան եւ մո­գու­թեան խորհր­դա­նիշ։

Մարդ ա­րա­րա­ծի ման­կու­թեան նկա­րա­գի­րը միշտ թա­փան­ցիկ ու սպի­տակ կ՚ըլ­լայ, ո­րուն ճա­ռա­գայ­թար­ձակ շղար­շին վրայ չկան նեն­գու­թիւն, ա­տե­լու­թիւն, բղջա­խո­հու­թիւն, քի­նախնդ­րու­թիւն եւ պէս-պէս մո­լու­թիւն­ներ…, այլ կան՝ բա­րիին մարմ­նա­ցու­մը ե­ղող ու բա­րիին ձգտող ա­ռա­քի­նու­թիւն­ներ եւ բա­րո­յա­կան ար­ժէք­ներ։ Թա­փան­ցիկ եւ մաք­րա­մա­քուր այդ շղար­շը եր­բեմն կեան­քի յոր­ձա­նու­տին մէջ տար­բեր երփ­նե­րանգ­նե­րով կը գու­նա­զար­դուի ու կը պճնուի։ Այդ գու­նա­զարդ­ման իբ­րեւ ար­դիւնք, աս­տուա­ծաս­տեղծ շղար­շը պճնան­քի փո­շիին տակ կը կորսնց­նէ իր սպի­տա­կա­թոյր ե­րան­գը եւ կ՚ա­ղար­տէ մեր ներ­սի­դին սեր­մա­նուած ա­ռա­քի­նու­թեան տուն­կե­րը, բա­րի  ու թա­փան­ցիկ նկա­րա­գի­րը։ Ա­հա այդ ժա­մա­նակ գու­նա­փո­խուած ու ե­ղա­փո­խուած շղար­շի տէր մար­դի­կը ի­րենց ողջ էու­թիւ­նը սե­ւա­ցած եւ մոխ­րա­պատ բա­գի­նի կը վե­րա­ծեն ու անզ­գա­լա­բար կը նա­խընտ­րեն չա­րի­քը՝ բա­րի­քէն, նա­խանձն ու ա­տե­լու­թիւ­նը՝ սէր ու խա­ղա­ղու­թե­նէն, նիւ­թա­պաշ­տու­թիւ­նը՝ գա­ղա­փա­րա­պաշ­տու­թե­նէն, նիւ­թա­կան ու մարմ­նա­կան նուաստ հա­ճոյք­նե­րը՝ բա­րո­յա­կան եւ հո­գե­կան վսեմ ար­ժէք­նե­րէն, բիրտ ու­ժը՝ զո­հո­ղու­թե­նէն եւ ի­րա­ւա­խո­հու­թե­նէն, ա­նի­րա­ւու­թիւ­նը՝ ար­դա­րութ­նէն, աշ­խար­հա­պաշ­տու­թիւ­նը՝ աս­տուած­պաշ­տու­թե­նէն…։

Ա­րար­ման ա­ռա­ջին իսկ օ­րէն, մարդ էա­կը ու­նե­ցած է միտ­քեր. գա­ղա­փար­ներ. զգա­ցո­ղու­թիւն­ներ. զգա­ցում­ներ…: Այս յատ­կու­թիւն­ներն են, ո­րոնք կազ­մած են մարդ ան­հա­տի էու­թիւնն ու բնա­ւո­րու­թի­նը: Չկայ անձ մը, որ բնա­ւո­րու­թիւն չու­նի եւ չկան մար­դիկ, ո­րոնք նոյն բնա­ւո­րու­թիւ­նը ու­նե­նան: Կան միայն խառ­նուած­քով, նա­խա­սի­րու­թիւն­նե­րով կամ այլ յատ­կա­նիշ­նե­րով նման մար­դիկ: Բնա­ւո­րու­թիւ­նը թէ՛ բա­ցա­սա­կան եւ թէ դրա­կան կող­մեր կ՚ու­նե­նայ, ո­րոնց­մէ կա­խեալ է նաեւ «լաւ» եւ «վատ» մարդ գա­ղա­փա­րը։

Շատ յա­ճախ կը պա­տա­հի, որ ոե­ւէ մար­դու հետ երբ զրու­ցենք, ըն­կե­րա­նանք, մտեր­մա­նանք, վեր­ջա­ւո­րու­թեան կը նկա­տենք, որ ի­րար­մէ շատ տար­բեր ենք։ Մեր ըն­կա­լում­նե­րը. ո­րո­շում­ներ կա­յաց­նե­լու ա­րա­գու­թիւ­նը եւ նոյ­նիսկ շար­ժու­ձե­ւե­րը տար­բեր կ՚ըլ­լան: Նման տար­բե­րու­թիւն­ներ եր­բեմն կը հիաց­նեն մեզ, իսկ եր­բեմն՝ կը զայ­րաց­նեն: Սա­կայն այս բո­լո­րը ի՞նչ կը նշա­նա­կեն։ Ար­դեօք կա­րե­լի՞ է մեր բնա­ւո­րու­թիւ­նը փո­խել եւ կա­տա­րե­լու­թեան հասց­նել։ Ե­կէք ու­սում­նա­սի­րենք ու դի­տար­կենք այս տար­բե­րու­թիւն­նե­րը հո­գե­բա­նա­կան պրիս­մա­կէն։

Ըստ հին փի­լի­սո­փա­նե­րու տե­սու­թեան՝ մեզ­մէ իւ­րա­քան­չիւ­րը աշ­խարհ «գօ­տա­ւո­րուած» կու գայ, իսկ մար­դոց խառ­նուած­քի տի­պե­րը ժա­ռան­գա­բար ի­րենց նախ­նի­նե­րէն կը փո­խան­ցուին: Այդ է պատ­ճա­ռը, որ նոյն ըն­տա­նի­քի ե­րա­խա­նե­րը, շատ հա­ճախ, տար­բեր բնա­ւո­րու­թեան գի­ծեր եւ խառ­նուածք կ՚ու­նե­նան. չնա­յած որ ծնո­ղա­կան նոյն դաս­տիա­րա­կու­թիւ­նը կը ստա­նան: Ա­հա թէ ին­չո՛ւ մեր ծա­նօթ­նե­րէն ու բա­րե­կամ­նե­րէն եր­բեմն հե­տե­ւեալ ար­տա­յայ­տու­թիւն­նե­րը կը լսենք. «Ե­րա­խան իր հօր ման­կու­թեան կը նմա­նի, իսկ միւս ե­րա­խան լրիւ հա­կա­ռակն է՝ հան­գիստ, խա­ղաղ՝ իր մօ­րը նման»։

Մարդ­կա­յին խառ­նուած­քը ա­ւե­լի քան հա­զար­մեակ­ներ շա­րու­նակ գտնը-ւած է գի­տու­թեան ու­շադ­րու­թեան կեդ­րո­նը։ Խառ­նուածք­նե­րով է, որ կ՚ո­րո­շ-ւին մար­դոց հո­գե­կան տար­բե­րու­թեանց, յոյ­զե­րու ար­տա­յայ­տուա­ծու­թեան աս­տի­ճա­նի, վար­քա­յին աք­թի­ւու­թեան եւ հո­գե­կան կա­յու­նու­թեան բնու­թա­գիր­նե­րը:

Խառ­նուած­քի մա­սին ա­ռա­ջին տի­պա­բա­նու­թիւ­նը մե­զի հա­սած է Հին Յու­նաս­տա­նի բժշկա­պետ Հի­պոկ­րա­տէն (Ն.Ք. 460-377) եւ հռո­մէա­ցի ա­կա­նա­ւոր բժիշկ-բնա­գէտ Կլաւ­տիոս Կա­լէ­նէն (Ն.Ք. 281-201թ.թ.): Վեր­ջինս խառ­նուած­քի 13 տե­սակ­նե­րէ բաղ­կա­ցած ա­ռա­ջին տի­պա­բա­նու­թիւ­նը ա­ռաջ բե­րած էր։ Յե­տա­գա­յին այդ խմբա­ւո­րում­նե­րէն միայն չոր­սը հիմ­նա­ւո­րուե­ցաւ եւ հո­գե­բա­նու­թեան մէջ որ­պէս գոր­ծօն ըն­դու­նուե­ցաւ ու կի­ռա­րուե­ցաւ: Կա­լէ­նի ա­ռա­ջար­կած տի­պա­բա­նու­թեան հա­մա­ձայն, մար­դիկ ի­րար­մէ կը տար­բե­րին կազ­մա­խօ­սու­թեան մէջ գո­յու­թիւն ու­նե­ցող չորս տե­սակ «նիւ­թե­րու» հա­մա­չա­փու­թեամբ։  Այդ հա­մա­չա­փու­թեան հի­ման վրայ խա­ռուած­քի հե­տե­ւեալ տի­պե­րը կ՚ա­ռանձ­նա­նան.

Ա) Տա­քա­րիւ­նու­թիւն։ Այս տի­պին կը պատ­կա­նին այն մար­դի­կը, ո­րոնք ե­ռան­դուն եւ շար­ժու­նակ են։ Այ­լոց կար­ծիք­նե­րու ազ­դե­ցու­թեան տակ եր­բեք չեն իյ­նար եւ միշտ կը գե­րա­դա­սեն ին­քու­րոյն կար­ծի­քը: Նմա­նօ­րի­նակ մար­դոց վար­քը բա­ւա­կա­նին ճկուն է, իսկ մտա­ւոր կա­րո­ղու­թիւն­նե­րը՝ բարձր:

Բ) Դիւ­րագրգ­ռուա­ծու­թիւն։ Այս խում­բին պատ­կա­նող մար­դի­կը չա­փա­զանց աք­թիւ են, սա­կայն չեն կրնար ի­րենց յոյ­զե­րը հսկել: Բռնկուն, ան­համ­բեր, յա­մառ կ՚ըլ­լան եւ միշտ կը ձգտին ի­րենց նպա­տա­կին հաս­նիլ: Այս բո­լո­րին ա­ռըն­թեր, հա­ւա­սա­րակշ­ռուած չեն, իսկ տրա­մադ­րու­թիւն­նին շատ ա­րագ կրնայ փո­խուիլ։

Գ) Սառ­նա­րիւ­նու­թիւն։ Ար­տաք­նա­պէս հան­գիստ եւ հա­ւա­սա­րակշ­ռուած մար­դիկ են այս տի­պին պատ­կա­նող­նե­րը: Հա­ւա­սա­րակշ­ռուած, կա­յուն ու զուսպ են, բայց եւ այն­պէս դան­դա­ղա­շարժ եւ ինք­նամ­փոփ են։ Համ­բե­րա­տա­րու­թեամբ, աշ­խա­տու­նա­կու­թեամբ, ինք­նահս­կո­ղու­թեամբ օժ­տուած են, սա­կայն շատ դժուա­րու­թեամբ օ­տար մար­դոց հետ յա­րա­բե­րու­թիւն կը հաս­տա­տեն։

Դ) Մե­լա­մաղ­ձո­տու­թիւն։ Մե­լա­մաղ­ձոտ­նե­րը բարձր զգա­յու­նու­թեամբ բնու­թագ­րուած են: Անն­շան ե­րե­ւոյթն ան­գամ կրնայ ա­նոնց ար­ժա­նա­պա­տուու­թիւ­նը վի­րա­ւո­րել: Նմա­նա­տիպ մար­դիկ եր­բեք աք­թիւ ու նպա­տա­կաս­լաց չեն, միօ­րի­նակ աշ­խա­տանք­նե­րէ ընդ­հան­րա­պէս կը յոգ­նին, կը ձանձ­րա­նան եւ շատ շուտ խու­ճա­պի կը մատ­նուին։ Հո­գե­բա­նու­թեան մէջ այս տե­սա­կը «թոյլ տիպ» կը կո­չուի։

Խառ­նուած­քի այս չորս տե­սակ­նե­րը գի­տա­կան յստակ ու­սում­նա­սի­րու­թեանց ար­դիւնք են, սա­կայն զա­նոնք տար­բե­րա­կե­լը դիւ­րին չէ։ Որ­պէս կա­նոն` մար­դու խառ­նուած­քը եր­կու կամ ե­րեք տե­սակ­նե­րու խառ­նուրդ է, բայց եւ այն­պէս կրնանք հան­դի­պիլ նաեւ խառ­նուած­քի մէկ տե­սակ ու­նե­ցող մար­դոց։ Հե­տե­ւա­բար, խառ­նուած­քը բնա­ծին է եւ կեան­քի ըն­թաց­քին եր­բեք չի փո­խուիր: Սա­կայն այս բո­լո­րով հան­դերձ, կա­րե­լի չէ մար­դու մա­սին եզ­րա­կա­ցու­թիւն­ներ կա­տա­րել միայն ա­նոր խառ­նուած­քին վրայ հիմ­նուե­լով։ Այդ իսկ պատ­ճա­ռով խառ­նուած­քի հետ միա­ժա­մա­նակ անհ­րա­ժեշտ է ա­նոր բնա­ւո­րու­թեան գի­ծե­րը, մտա­ւոր զար­գա­ցուա­ծու­թեան մա­կար­դա­կը եւ բա­րո­յա­կան ո­րակ­նե­րը պար­զել եւ նկա­տի ու­նե­նալ։

Ե­թէ եր­բեք խառ­նուած­քը մար­դուն մէջ ժա­ռան­գա­բար եւ ըն­դո­ծին ի վե­րուստ դրուած է, ա­պա մար­դու նկա­րա­գի­րը հիմ­նա­կա­նօ­րէն կը կեր­տուի դաս­տիա­րա­կու­թեամբ, ըն­տա­նե­կան կրթու­թեամբ եւ շրջա­պա­տի ազ­դե­ցու­թեամբ։ Ման­կա­վարժ­ներ խոր­հուրդ կու տան հե­տե­ւիլ մա­նու­կին իւ­րա­քան­չիւր քայ­լա­փո­խին ա­ռա­ջին ե­րեք ա­միս­նե­րէն սկսեալ եւ վար­քի կա­ռա­վար­ման հմտու­թիւն­նե­րու ու­սուց­ման շնոր­հիւ՝ ե­րա­խա­յի խառ­նուած­քի ո­րոշ դրսե­ւո­րում­նե­րը շտկել կամ մեղ­մաց­նել:

Ու­ղե­ղը իւ­րա­քան­չիւր խառ­նուած­քի բո­լոր ար­տա­քին դրսե­ւո­րում­նե­րու պա­տաս­խա­նա­տուն է, զոր կը կա­ռա­վա­րէ բո­լոր ազ­դակ­նե­րը եւ ար­գե­լակ­ման գոր­ծըն­թաց­նե­րը: Ե­րե­քամ­սեայ փոք­րի­կը ամ­բող­ջու­թեամբ իր խառ­նուած­քին ազ­դե­ցու­թեան տակ կ՚ըլ­լայ, ո­րով­հե­տեւ այդ տա­րի­քին ա­նոր գլխու­ղե­ղը անհ­րա­ժեշտ հմտու­թիւն­ներ եւ  լիար­ժէք հա­սու­նու­թիւն չ՚ու­նե­նար: Տա­րի­քի հետ միա­սին ե­րա­խան սպուն­գի նման կը ներծ­ծէ իր չորս­դին կա­տա­րուող ա­րարք­ներն ու խօ­սակ­ցու­թիւն­նե­րը, ա­ւե­լի յստակ կը սկսի ըն­կա­լել վար­քագ­ծի շրջա­նակ­ներն ու սահ­ման­նե­րը, ինչ­պէս նաեւ ըն­դօ­րի­նա­կել իր շրջա­պա­տի սո­վո­րու­թիւն­ներն ու կեն­սաո­ճը։ Զուր տե­ղը չէ ը­սուած, թէ «Մտքե­րը գոր­ծե­րու կը վե­րա­ծուին, գոր­ծե­րը՝ սո­վո­րու­թիւն­նե­րու, սո­վո­րու­թիւն­նե­րը` բնա­ւո­րու­թեան։ Իսկ բնա­ւո­րու­թիւ­նը կ՚ո­րո­շէ, թէ մեր կեան­քը ինչ­պի­սի ըն­թացք պէտք է ու­նե­նայ»։

Զօ­րա­ւոր նկա­րա­գիր ու­նե­նա­լու գաղտ­նի­քը, զօ­րա­ւոր հա­մո­զում­ներ ու­նե­նա­լու մէջն է։ Որ­քա՛ն հաս­տա­տուն է հա­մո­զումդ, այն­քան զօ­րա­ւոր է նկա­րա­գիրդ։ Բայց այ­սօր մեր շրջա­պա­տին մէջ կա­րե­լի՞ է հան­դի­պիլ թա­փան­ցիկ ու սպի­տակ նկա­րա­գիր ու­նե­ցող մար­դոց, հա­զուա­դէպ։ Հա­մաշ­խար­հայ­նա­ցած դա­րուն մէջ կան շա­հա­խար­դախ մար­դիկ, ո­րոնք ա­նա­ռիթ չա­փա­զանց ինք­նավս­տահ եւ ինք­նա­գով են: Այս­պի­սի կա­մա­զուրկ­ներ կը փոր­ձեն ի­րենց շրջա­պա­տը ա­նընդ­հատ հա­մո­զել եւ ներ­կա­յաց­նել ի­րենց սե­փա­կան ու­ժե­րը, կա­րո­ղու­թիւն­նե­րը, «շնորհք­նե­րը», ա­ռա­ւե­լու­թիւն­ներն ու հմտու­թիւն­նե­րը, բայց ի­րա­կա­նու­թեան մէջ մէ­կա­կան անն­կա­րա­գիր­ներ են, ո­չինչ ու­նին. պար­զա­պէս մու­նե­տի­կի պէս այս­տեղ-այն­տեղ կը պտտին։

Լրջու­թիւ­նը մար­դու նկա­րագ­րի հիմքն է, իսկ նկա­րա­գի­րը մար­դուն մէջ վերջ­նա­կա­նա­պէս ձե­ւա­ւո­րուած կամքն է։ Նկա­րա­գի­րը մարդ­կա­յին կամ­քի գաղտ­նի ու մշտա­կան ուժն է եւ սկզբունք­նե­րու հա­մա­ձայն գոր­ծե­լու ըն­դու­նա­կու­թիւնն է: Ֆրե­տի­րիկ Նից­չէ կ՚ը­սէ. «Մար­դոց հետ յա­րա­բե­րու­թիւ­նը նկա­րա­գի­րը կը փճաց­նէ, մա­նա­ւանդ ե­թէ մարդ նկա­րա­գիր չու­նի»։ Իսկ Չարլզ Շուար այս­պէ՛ս կը պա­րագ­րէ մար­դու նկա­րա­գի­րը. «Նկա­րա­գի­րը մար­դու հա­մար նոյնն է, ին­չը բուր­մուն­քը՝ ծա­ղի­կի հա­մար»։

Ք­րիս­տոս Սերմ­նա­ցա­նի ա­ռա­կին ընդ­մէ­ջէն չորս տե­սակ հո­ղե­րու մա­սին կը խօ­սի եւ ցոյց կու տայ իւ­րա­քան­չիւր հո­ղի տե­սակն ու ար­դիւ­նա­ւէ­տու­թիւ­նը։ Օր մը, սեր­մա­նող մը սերմ ցա­նե­լու կ՚ել­լէ։ Սեր­մա­նած ա­տեն հա­տիկ­նե­րէն ո­մանք ճամ­բուն ե­զեր­քը կ՚իյ­նան, իսկ թռչուն­նե­րը կու գան ու կ՚ու­տեն զա­նոնք։ Ու­րիշ­ներ ժայ­ռոտ տեղ կ՚իյ­նան, ուր շատ հող չկար, եւ քա­նի հո­ղը խո­րունկ չէր՝ ան­մի­ջա­պէս կը բուս­նին, բայց երբ ա­րե­ւը կը ծա­գի՝ կ՚այ­րին, եւ ո­րով­հե­տեւ ար­մատ չու­նէին՝ կը չոր­նան։ Ո­մանք փու­շե­րու մէջ կ՚իյ­նան, սա­կայն փու­շե­րը կը խեղ­դեն զա­նոնք։ Իսկ ու­րիշ­ներ ալ լաւ հո­ղի մէջ կ՚իյ­նան եւ պտուղ կու տան, ո­մանք մէ­կի տեղ հա­րիւր, ու­րիշ­ներ՝ վաթ­սուն եւ կամ ե­րե­սուն (Հմմտ. Մտ 13.4-8)։ 

Այս ա­ռա­կին մէջ Քրիս­տոս ինք­զինք սեր­մա­նո­ղի կը նմանց­նէ, որ­պէս­զի ցոյց տայ, թէ ինք Աս­տու­ծոյ խօս­քին սեր­մը սեր­մա­նող մը չէ լոկ, մար­դի­կը փրկու­թեան հրա­ւի­րող կամ կան­չող մը չէ պար­զա­պէս, այլ Աս­տու­ծոյ խօս­քը սեր­մա­նե­լէ ետք մեր սիր­տե­րուն մէջ, հոգ կը տա­նի եւ կ՚աշ­խա­տի ա­ճեց­նել այդ սեր­մե­րը։ Եւ ինչ­պէս սերմ­նա­ցա­նը կը ջրէ այն ար­տը, ուր սեր­մեր ցա­նած է, այն­պէս ալ Քրիս­տոս Իր սի­րով կը ջրէ այն սիրտն ու հո­գին, ուր Աս­տու­ծոյ ար­քա­յու­թեան սեր­մե­րը ցա­նած է։ Եւ դար­ձեալ, ինչ­պէս սերմ­նա­ցա­նը վնա­սա­կար խո­տե­րը կը հե­ռաց­նէ այն հո­ղէն, ուր սեր­մեր ցա­նած է, այն­պէս ալ Յի­սուս կը ջա­նայ վերս­տին սպի­տակ դարձ­նել մեր նկա­րա­գի­րը եւ մեզ­մէ հե­ռաց­նել մեղ­քի այն փու­շե­րը, ո­րոնք կրնան խեղ­դել մեր մէջ Աս­տու­ծոյ խօս­քին սեր­մը։ Աս­տուա­ծոր­դին միշտ կը փոր­ձէ քե­զի նոր նկա­րա­գիր, նոր ան­հա­տա­կա­նու­թիւն, նոր ու աս­տուա­ծա­հա­ճոյ փա­փաք­ներ, նոր կամք ու կա­մե­ցո­ղու­թիւն, նոր կեն­սըն­թաց ու գոր­ծե­լա­կերպ, հա­ւատ­քի նոր կրակ, նա­խան­ձախնդ­րու­թեան նոր ո­գի եւ նկա­րագ­րի նոր շղարշ տալ, բայց քե­զի կը մնայ այդ բո­լո­րը յան­ձան­ձել, պա­հել ու ա­ճեց­նել հո­գիիդ ան­դաս­տա­նին մէջ։

Մեկ­նիչ հայ­րեր չորս հո­ղե­րը կը նմանց­նեն մար­դոց չորս տե­սակ­նե­րու եւ դա­սա­կար­գե­րու։ Ա­ռա­ջին դա­սա­կար­գի մար­դի­կը՝ ի­րենց ա­կանջ­նե­րը Աս­տու­ծոյ խօս­քին դի­մաց բո­լո­րո­վին փա­կող­ներն են եւ ի­րենց հո­գի­նե­րը գե­րե­վա­րած են աշ­խար­հիկ հրա­պոյր­նե­րով ու հա­ճոյք­նե­րով։ Այս­պի­սիք ո՛չ բա­նա­լիք սիրտ ու­նին եւ ոչ ալ տա­լիք ա­կանջ ու­նին Աս­տու­ծոյ խօս­քին, այլ ընդ­հա­կա­ռա­կը, գի­տակ­ցօ­րէն եւ կա­մա­ւո­րա­բար Աս­տու­ծոյ խօս­քը մեր­ժող­ներն են։ Երկ­րորդ դա­սա­կար­գի մար­դի­կը՝ թէ­պէտ ի­րենց ա­կանջ­նե­րը չեն փա­կած Աս­տու­ծոյ խօս­քին դի­մաց, եւ սա­կայն ի­րենց սիր­տե­րը չեն բա­ցած։ Նման մար­դիկ ա­կան­ջի մար­դիկ են, բայց ո՛չ սրտի։ Եր­րորդ դա­սա­կար­գի մար­դի­կը՝ ի­րենց սիր­տը Աս­տու­ծոյ խօս­քին դի­մաց բա­ցող­ներն են, բայց ա­նոնց սիր­տը բա­ցուած է նաեւ աշ­խար­հա­յին հա­ճո­յա­ձիգ «ար­ժէք­նե­րու» եւ կեան­քի հոգ­սե­րուն դի­մաց։ Իսկ չոր­րորդ դա­սա­կար­գի մար­դի­կը՝ ի­րենց սիր­տը ամ­բող­ջու­թեամբ Աս­տու­ծոյ խօս­քին այ­լա­կեր­պիչ զօ­րու­թեան դի­մաց բա­ցող­ներն են։

Սի­րե­լի՛ ըն­թեր­ցող, թա­փան­ցիկ եւ սպի­տակ նկա­րա­գի­րը հարս­տու­թիւն է մարդ­կա­յին ողջ կեան­քիդ հա­մար, իսկ անն­կա­րագ­րու­թիւ­նը ա­նար­ժա­նա­պա­տուու­թիւն, կշտամ­բանք, նա­խա­տինք եւ պար­սա­ւանք է նա­խե­ւա­ռաջ քու ան­ձիդ նկատ­մամբ։ Ե­թէ նկա­րագ­րիդ թա­փան­ցիկ շղար­շը կեղ­տո­տած ես տար­բեր տե­սա­կի մո­լու­թիւն­նե­րով ու ախ­տե­րով, ա­պա հի­մա ժա­մա­նակն է զգօն դառ­նա­լու եւ դուրս գա­լու այդ կեղ­տոտ պա­տեա­նէդ։ Նկա­րագ­րիդ սպի­տակ շղար­շը մաք­րէ եւ նախ­կին իր վի­ճա­կին բեր, որ­պէս­զի սի­րով տո­գո­րուած նկա­րագ­րովդ՝ քաղց­րաց­նես դառ­նա­ցած սիր­տե­րը, հեզ նկա­րագ­րովդ՝ հպարտ հո­գի­նե­րը խո­նար­հու­թեան բե­րես,  ազ­նիւ նկա­րագ­րովդ՝ կեղ­ծա­ւոր­նե­րուն դի­մակ­նե­րը ե­րե­ւան հա­նես…։ Նկա­րագ­րիդ շղար­շը միշտ թա­փան­ցիկ թող ըլ­լա­յ։

Ա­ԼԵՔՍ ՍՐԿ. ԳԱ­ԼԱՅ­ՃԵԱՆ