ՄԱՐԴԸ

Որ­քան բարդ է մարդ ա­րա­րա­ծը, միշտ փո­փո­խա­կան ու ան­հասկ­նա­լի: Փո­փո­խու­թիւ­նը կեան­քի պայ­ման է կար­ծես, ա­մէն օր նոր յա­րա­բե­րու­թիւն­ներ, նոր դէմ­քե­րու հետ հան­դի­պում­ներ, կար­ծիք­նե­րու բա­խում­ներ ու միտ­քե­րու փո­խա­նա­կում­ներ տե­ղի կ՚ու­նե­նան, ո­րոնք կը կո­փեն, կը յղկեն մար­դը, փոր­ձա­ռու­թիւն­նե­րով կը հարս­տաց­նեն ա­նոր միտ­քը ու ան գա­լի­քը ա­ւե­լի սթափ աչ­քե­րով կը սկսի դի­տել՝ «Մար­դը այ­սօր այն չէ, ինչ որ էր ե­րէկ», կ՚ը­սէր դա­սա­տուս տա­րի­ներ ա­ռաջ, մի­թէ սա հա­մա­կեր­պու­մը չէ՞, որ կը ստի­պէ քեզ այ­սօր չըլ­լալ ե­րէ­կուա­նը, հետզ­հե­տէ փո­խուիլ, ա­ռանց նոյ­նիսկ դուն քեզ ներ­քուստ նկա­տե­լու, քա­նի որ ար­տա­քինդ ար­դէն իսկ կ՚ա­ճի վայր­կեան­նե­րու, ժա­մե­րու, օ­րե­րու, տա­րի­նե­րու սա­հան­քով, կնճիռ­նե­րով ու սպի­տակ մա­զե­րով զար­դեր կը հիւ­սէ մարմ­նիդ վրայ:

Կը նստիս, կը հա­ղոր­դակ­ցիս բա­րե­կամ­նե­րու հետ ու կար­ծիք­ներ, միտ­քեր, խոր­հուրդ­ներ կը թե­ւա­ծեն չորս դիդ, ա­մէն ոք իր «ճիշդ»ը կ՚ար­տա­յայ­տէ, ո­րուն ընդ­մէ­ջէն իր կեն­սա­փոր­ձը, ժա­ռան­գա­ծը եւ մտա­յին հարս­տու­թիւնն է որ կը նկա­տուի, «ճիշդ»ե­րը կը բա­խին, մէ­կը կը զի­ջի միւ­սին. «ոչ»ե­րը, «ա­յո»նե­րը կը հաս­նին ժխտե­լու կամ դրա­կան կող­մե­րը բա­ցա­յայ­տե­լու, եր­բեմն ալ կար­ծիք­նե­րը կը վե­րա­ծուին վէ­ճի ու դուն լուռ կը հե­տե­ւիս եւ մե­նու­թեանդ մէջ կը խոր­հիս՝ «Ար­դեօք բա­ցար­ձակ «ճիշդ» մը գո­յու­թիւն ու­նի՞, «ճիշդ» մը, ո­րուն խո­նար­հին բո­լոր կար­ծիք­նե­րը»:

Եր­բեմն խօսք մը, բառ մը, ար­տա­յայ­տու­թիւն մը գլխի­վայր կը շրջէ ա­մէն ինչ, տրա­մադ­րու­թեան ան­կում մը կ՚ապ­րիս, կ՚ա­ղա­ւա­ղի գծուած պատ­կեր մը, ո­րուն կրո­ղին հան­դէպ գո­յա­ցած էր յար­գանք, հաս­կա­ցո­ղու­թիւն, ո­րոնք միա­նա­լով կա­ռու­ցած էին վստա­հու­թիւն կո­չուա­ծը: Բա­բե­լո­նի նման ան­հաս­կա­ցո­ղու­թիւ­նը բա­ռի, հնչիւ­նի ազ­դե­ցու­թեամբ կու գայ ու կը քան­դէ այդ կա­ռոյ­ցը եւ դուն կը խու­սա­փիս այ­լեւս այդ ան­ձին հետ հա­ղոր­դակ­ցե­լու, վըս-տա­հու­թեան կու գան փո­խա­րի­նե­լու լռու­թիւ­նը, մեր­ժու­մը, ո­րոնք կը վե­րա­ծ-ւին պար­տա­կա­նու­թեան, որ միայն լսե­լու ար­դիւնք է, բայց ոչ՝ կար­ծիք­ներ փո­խա­նա­կե­լու:

Զար­մա­նա­լի է կեան­քը, մար­դը...:

«Կը սի­րեմ քեզ» կը հա­մակ­րի ե­րի­տա­սարդ մը ու կը սկսի շո­յանք­նե­րով պա­տել աղջ­կան մար­մի­նը: Մի­թէ սէ­րը մար­մի՞ն է լոկ, կի՞րք է, վայր­կեա­նի գրգի՞ռ, հաս­նե­լու ցան­կու­թի՞ւն: Ին­չեր կ՚ը­նեն ա­նոնք, որ հաս­նին ի­րա­րու, մո­մեր կը վա­ռին, խնդրանք­նե­րով լի ա­ղօթք­ներ կը բարձ­րա­նան առ Աս­տուած: Ա­րա­րի­չը խնդրանք­նե­րուն ծրա­րը կը բա­նայ ու կ՚ի­րա­կա­նաց­նէ ա­նոն­ցը: Նոյն զոյ­գը ա­մուս­նու­թեան ա­ռա­ջին իսկ տա­րի­նե­րէն ան­հա­մա­ձայ­նու­թեան մէջ կը մխրճուի: Կը սա­ռին ա­նոնց տաք ա­րիւն­նե­րը, ի­րա­րու նկատ­մամբ ի­րենց ա­ճու­մին հետ կը փո­խուի ա­մէն ինչ, ոչ սէր կը մնայ, ոչ կիրք, ոչ գրգիռ, ոչ հա­րա­զա­տու­թիւն, ո­րուն հե­տե­ւանք­նե­րը...:

Մեծ մայրս կ՚ը­սէր՝ «Տղա­մար­դը չորս պա­տին մէջ միայն կա­րե­լի է ճանչ­նալ», ա­րե­ւել­քի մէջ, սե­րունդ­ներ ա­ռաջ հա­սակ ա­ռած կնոջ մը հա­մար աս էր ճիշ­դը թե­րեւս. հի­մա ա­մէն ինչ փո­խուած է, սէ­րը՝ նոյն­պէս, իսկ ե­թէ լու­սա­հո­գի մեծ մայրս ողջ ըլ­լար, միայն՝ «Թո՛ւ, թո՛ւ, ա­մօթ, աս ինչ բա­ներ են, չե՞ն ամչ­նար», պի­տի ը­սէր ի տես ե­րի­տա­սարդ­նե­րուն սի­րոյ հա­մար­ձակ գիր­կընդ­խառ­նում­նե­րուն:

Կը գան­գա­տիս, կը դժգո­հիս յան­կարծ մե­նու­թե­նէն, կա­րօտ մը կ՚ա­ճի մէջդ ու հե­ռա­ձայ­նով կը սկսիս հա­ղոր­դակ­ցիլ հե­ռա­ւոր հա­րա­զատ­նե­րուդ հետ: Կը խօ­սիս, կը խնդաս, որ­պի­սու­թիւն կը հարց­նես, կը պա­տաս­խա­նես, կ՚ար­տա­յայ­տես դժգո­հանքդ, ա­ճած կա­րօտդ, ու ա­հա. «Ե­լի՛ր, ե­կուր, ա­մէն ինչ շատ լաւ է հոս», կ՚ը­սեն: Պարզ նա­խա­դա­սու­թիւն մ՚է ը­սուա­ծը, բայց է­ջեր կը բա­նայ, եւ կը բա­ցա­յայ­տէ սո­վո­րու­թիւն մը մե­նու­թեան, ա­յո սո­վո­րու­թիւն, որ ճա­կա­տագ­րին հա­րուած­նե­րը կլլե­լով ու կա­մայ թէ ա­կա­մայ են­թար­կու­մով հիւ­սուե­ցաւ տա­րի­նե­րու ըն­թաց­քին. հիւս­քին ա­ռա­ջին հան­գոյ­ցը դժուար էր ա­գու­ցել հար­կաւ, բայց եր­բեք՝ ան­կա­րե­լի: Հի­մա, տարուէ տա­րի փա­րա­տած է մե­նու­թեան դառ­նու­թիւ­նը, նոյ­նիսկ եր­բեմն հա­ճե­լի ու սփո­փիչ ալ կը թուի, որ ա­զա­տու­թեան ու ինք­նաքն­նու­մի դռնե­րը լայն բա­ցած, ու ան­սահ­ման ժա­մա­նակ պար­գե­ւած ա­ռիթ­ներ կ՚ըն­ձե­ռէ, ան­ձիդ մա­սին կը գիտ­նաս բա­ներ, ո­րոնց չէիր անդ­րա­դար­ձած ժա­մա­նա­կին: Հի­մա է որ կը հասկ­նամ ա­ռան­ձին ապ­րող ե­րի­տա­սարդ դրա­ցու­հիիս հո­գե­վի­ճա­կը: Կու գար, կը գան­գա­տէր, կը դժգո­հէր, բայց սուր­ճը խմա­ծին պէս կը շտա­պէր տուն:

Միայն սի­րոյ մէջ չէ դա­ւա­ճա­նու­թիւ­նը: Գրի­չին դա­ւա­ճա­նու­թիւնն ալ կայ ե­ղեր: Ամ­փո­փուած ու մտքիդ մէջ շա­րան մը պատ­րաս­տած կը սկսիս գրել. կը գրես, ա­յո՛, սա­կայն խոր­հածդ, մտքերդ ո՛ւր, գրածդ՝ ո՛ւր: Հա­կա­ռակ ա­նոր որ կը ստի­պես գրի­չիդ որ գծէ մտքիդ պատ­կեր­նե­րը յար­մար ար­տա­յայ­տու­թիւն­ներ հա­ղոր­դե­լով ա­նոնց, կ՚ընդվ­զի ան ու չ՚ու­զեր գրել՝ «այ քեզ բա՛ն», կ՚են­թար­կուիս այս ան­գամ գրի­չիդ, որ իր փա­փա­քա­ծը կը գրէ ու կը յու­շէ քե­զի, որ հոն, մտքիդ մէջ շա­րուած գա­ղա­փար­նե­րը տա­կա­ւին շատ մշա­կու­մի կը կա­րօ­տին:

Ա­ՆԻ ԲՐԴՈ­ՅԵԱՆ-ՂԱԶ­ԱՐԵԱՆ