ՌՈՒԲԷՆ ՏԱՐԻՕ՝ ԳՈՒՆԱԳԵՂ ԱՊՐՈՒՄՆԵՐՈՒ ՄԵԾ ԵՐԳԻՉԸ

20-րդ դարու վաթսունական թուականներէն սկսեալ, եւրոպական մշակութային աշխարհը յատուկ ուշադրութիւն կը սեւեռէ Լատինական Ամերիկայի երկիրներուն վրայ: Պատճառը լատին-ամերիկեան գրականութեան ասպարէզէն ներս յայտնուած նոր հեղինակներու աստղաբոյլն էր՝ մէկը միւսին յաջորդող շռնդալից երկերով, որոնց վիճակուած էր համաշխարհային գրականութեան անմահ ռահվիրաները դառնալ: Ահա այդ ժամանակին էր, որ Սպանիան դարձաւ նոր մշակոյթի հայրենիք։ Մշակոյթ, զոր բացայայտեց աշխարհի գեղեցկութիւնը, մարդու մեծութիւնը եւ վեհութիւնը: Այստեղ ծնունդ առին նոր. յառաջդիմական գաղափարները. իսկ երիտասարդ բանաստեղծները յանդգնօրէն խորտակեցին հին, միջնադարեան աւանդոյթները։

Վերացական մտածողութիւնը լատին-ամերիկեան գրողներու համար փիլիսոփայութեան եւ գրական մեթոտներու միջեւ հիմնական օղակ մըն էր: Իսկ եւրոպական վիպասանները դիցաբանական մտածողութիւնը կը դիտարկէին որպէս հինցած եւ ժամանակավրէպ ձեւ մը: Արդարեւ, 19-րդ դարավերջը եւրոպական գրականութեան մէջ գեղարուեստական նորարարութեան շրջան մը եղաւ: Մոտեռնիստական արուեստը իր տարբեր տարատեսակներով սկսաւ իր յաղթարշաւին: Նոր դարասկզբին այս եւ այլ գրական ուղղութիւնները արդէն տիրապետող բնոյթ սկսած էին ունենալ «ձեւափոխուած» գրականութեան մէջ: Լատին-ամերիկեան բանաստեղծութեան այդ առաջատարներէն էր նիքարակուացի բանաստեղծ Ռուբէն Տարիոն:

Տարիօ ծնած է 1867 թուականին, Նիքարակուա։ Բանաստեղծի ծնողները կ՚ամուսնալուծուին. երբ ան տակաւին նորածին էր։ Իր խորթ մեծ հայրն ու մայրը զինք կը խնամեն, իսկ ապագայ մեծն բանաստեղծը զիրենք կ՚ընդունի որպէս իսկական ծնողք։

Տարիօ 3 տարեկան էր, երբ կը սկսի կարդալ ու գրել. իսկ աւելի ուշ՝ կը գրէ զանազան ստեղծագործութիւններ: Իր առաջին ստեղծագործութիւնները կը տպագրուին «Էլ Էնսայօ» թերթին մէջ, որուն շնորհիւ ճանաչելի կը դառնայ «փոքրիկ բանաստեղծ» անուամբ: 1882-ին կը մեկնի Սալուատոր, ուր կը ծանօթանայ նախագահ Ռաֆայէլ Զալտիւարուի հետ, որ յետագային իր հովանաւորը կը դառնայ: Չնայած այն փաստին, որ բանաստեղծը Սալուատորիոյ մէջ կը հասնի մեծ յաջողութեանց եւ ձեռքբերումներու, սակայն նիւթական ծանր կացութեան մէջ կը մատնուի եւ հայրենիք կը վերադառնայ։ Իր ուժերը կը փորձէ թատերական ասպարէզէն ներս եւ աչքի կ՚իյնայ իր «Իւրաքանչիւր ոչխար» վերնագիրը կրող թատրերգութեամբ:

1893-ին, Պուէնոս Այրէսի մէջ կը նշանակուի որպէս Քոլոմպիոյ հիւպատոս. ուր հինգ տարի կը պաշտօնավարէ եւ կ՚աշխատակցի արժանթինցի առաջատար գրողներու հետ: «Նասիոն» թերթին մէջ իր ընթերցողներուն ուշադրութեան կը յանձնէ ֆրանսական գրականութեան նորագոյն ուղղութիւնները՝ նպաստելով մոտեռնիզմի զարգացման ու տարածման: Իսկ 1898 թուականին, Սպանիա-Ամերիկա պատերազմի աւարտէն ետք, Տարիօ կը մեկնի Սպանիա որպէս «Նասիոն» թերթի թղթակից: Կեանքի յետագայ 17 տարիները կ՚անցընէ Եւրոպայի մէջ՝ պարբերաբար այցելութիւններ կատարելով դէպի Ամերիկա:

Տարիօ իր խորիմաստ հայեցողութեան եւ նորարարութեանց շնորհիւ կը դառնայ սպանալեզու գրականութեան մէջ գրական մոտեռնիզմի ամենավառ ներկայացուցիչներէն մէկը։ Իր ընթերցողներու ստուար մեծամասնութիւնը զինք կոչած է «Սպանալեզու գրականութեան արքայազն»:

Տարիոյի բանաստեղծութիւնները կ՚առանձնանան իրենց նուրբ լեզուով. երաժշտականութեամբ ու առաձգականութեամբ: Ան իր ազդեցութիւնը ձգած է ո՛չ միայն ժամանակակից հեղինակներու, այլեւ յետագայ ստեղծագործողներու վրայ։ Տարիոյի գլխաւորագոյն գործերէն են՝ «Քուպայի աղջիկը», «Թափառական երգը», «Աշնանային բանաստեղծութիւնը», «Երգ՝ նուիրուած Արժանթինին»…: Տարիօ իր եզակի աշխատութիւններով ստեղծեց գրական նոր ուղղութիւն՝ համախմբելով ամբողջ սպանալեզու աշխարհը եւ արմատապէս փոխեց բանաստեղծական բառապաշարը՝ բանաստեղծութեան մէջ ներմուծելով մաքուր գեղագիտական չափանիշներ:

Գիտակից կեանքէն մինչեւ վերջին շունչը ապրելով հասարակական-քաղաքական-մշակութային թէժ կէտերու ոլորաններու մէջ՝ Ռուբէն բանաստեղծական ժողովածուներու մէջ անդրադարձ կատարած է նաեւ քաղաքական թեմաներու, ներկայացնելով Քուպայի մէջ տիրող անցուդարձերը, բարքերն ու ապրելակերպը: Բնութեան եւ իր տրամադրութեանց հակադրման ու զուգակցման. ձայնաւոր-բաղաձայն հնչիւններու զգացական կողմի եւ ամենանրբին ելեւէջներու հնարամիտ ներդաշնակմամբ՝ Տարիօ ստեղծած է խոհերու եւ զգացումներու չափածոյ-հանրագիտարան մը, որուն մէջ իւրաքանչիւր անհատ կը կարողանայ գտնել սիրազեղ յոյզերու, մտորումներու ու չբարձրաձայնուած ապրումներու խորախորհուրդ ձեւակերպումները, մինչեւ իսկ անորոշ տրամադրութեանց անվրէպ բնութագրումները:

Իր բանաստեղծութեանց ընդմէջէն Տարիօ ընթերցողին ցոյց տուած է իսկական եւ ապրուած սիրոյ նշոյլները, ապրելու եւ կեանքի գեղեցկութիւնները վայելելու անդիմադրելի ձգտումը. մարդու ստեղծագործական ուժի ու կարողութեան խոր հաւատքը։ Բանաստեղծը իր ողջ գրական գործունէութեան ընթացքին դատապարտած է տիրող ազնուական դասակարգի, սակաւապետներու բռնութիւններն ու անիրաւութիւնները: Իր ստեղծագործութիւնները տոգորուած են մեծ հայրենասիրական շունչով, ազատութեան կարգախօսներով եւ անկախութեան գաղափարներով։

Տարիոյի «Քուպայի աղջիկը» բանաստեղծութեանց ժողովածուն իր բովանդակութեամբ եւ իւրայատկութեամբ կը տարբերուի միւս աշխատանքներէն։ Առ այդ, պիտի փորձենք փոքր հատուածներ թարգմանաբար ներկայացնել մեր ընթերցողներուն եւ ապա վերլուծել անոնց ետին թաքնուող խորիմաստ խորհուրդը։

Ընթերցելով Ռուբէն Տարիոյի սոյն ժողովածուի բանաստեղծութիւններէն որեւէ մէկը, կը նկատենք, որ անոր բանաստեղծութիւնները ակնթարթային արձագանգներ են: Ամէն ինչ ներկայի մէջ կը կատարուի եւ նոյնիսկ մոռցուածի մասին ներկայով կը խօսուի: Անոր բանաստեղծութեանց հիմնական ու գերագոյն թեման Քուպան է եւ իր սիրած քուպացի աղջիկը։ Տարիոն կը փորձէ իր առաջին զգացումները կիսել ընթերցողին հետ եւ զայն որակել՝ իբրեւ հնութիւն: Բայց այդ գոյներու եւ տրամադրութիւններու ներդաշնակ խաղը. զգայունութիւնը՝ թախիծով եւ ուրախութեան պոռթկումով կը ներթափանցեն հրաժեշտի տխուր մեղեդիի մը մէջ, ժամանակի յաւերժութեան հետ միազանգուելով եւ բանաստեղծութեանց միասնութիւն եւ խորութիւն տալով:

Օրինակ՝

Երգն այս անուշ. երգն այս շքեղ
Մութին մէջ աղջիկը կը փնտռէ.
Որ լուսամուտէն կախուած է՝
Որպէս հայեացք շնորհագեղ: