ՅԱՂԹԱՀԱՐԵԼ ՍԱՀՄԱՆՆԵՐԸ

Ե­րե­ւա­կա­յե­ցէ՛ք այն­պի­սի սահ­ման մը, որ փակ է մար­դոց անց­քին։ Մինչ­դեռ, այս աշ­խար­հագ­րու­թիւ­նը, ուր­կէ հա­զա­րա­ւոր տա­րի­նե­րէ ի վեր ա­նընդ­հատ ա­ռեւտ­րա­յին ճա­նա­պարհ­ներ, գաղ­թեր, բռնագրա­ւում­ներ, պա­տե­րազմ­ներ ե­կած-ան­ցած են, բաժ­նած է նաեւ բազ­մա­թիւ ու­րա­խու­թիւն­ներ ու ցա­ւեր։ Նոյ­նիսկ Պաղ պա­տե­րազ­մի ա­մե­նադ­ժուա­րին շրջան­նե­րուն եր­կա­թու­ղի մը կ՚անց­նէր այս սահ­մա­նէն, որ ներ­կա­յիս աշ­խար­հի վրայ փակ մնա­ցած սա­կա­ւա­թիւ օ­րի­նակ­նե­րէն մին է։ Ա­նոնք, ո­րոնք կ՚ապ­րին սահ­մա­նի եր­կու կող­մե­րուն, քիչ թէ շատ ու­նին հա­սա­րա­կաց պատ­մու­թիւն մը եւ հա­րուստ մշա­կոյթ մը, որ կը սնուի փո­խա­դար­ձա­բար։

Պատ­մա­կան ար­դա­րու­թեան եւ հա­մա­ձայ­նու­թեան կա­ճա­ռը (IHJR), ո­րու կեդ­րո­նը կը գտնուի Լա­խէ­յի մէջ, նա­խա­ձեռ­նած է՝ որ­պէս­զի Հա­յաս­տա­նէն եւ Թուր­քիա­յէն եր­կու լու­սան­կա­րիչ­ներ՝ Զա­ւէն Խա­չի­կեան եւ Մե­սուտ Թու­ֆան, սահ­մա­նա­մերձ տա­րածք­նե­րու ե­րեք քա­ղաք­նե­րուն՝ Կար­սի, Կիւմ­րիի եւ Ա­նիի մա­սին տե­սո­ղա­կան ճա­նա­պար­հոր­դագ­րու­թիւն մը պատ­րաս­տեն։

Լու­սան­կար­նե­րէն ցո­լա­ցած ա­ռօ­րեան, փո­ղոց­նե­րը, մար­դիկ եւ ճար­տա­րա­պե­տա­կան մշա­կոյ­թի հետ­քե­րը, մաս­նա­ւո­րա­պէս Կար­սի եւ Կիւմ­րիի պա­րա­գա­յին, կ՚առ­թեն եր­կուո­րեակ քա­ղաք­նե­րու զգա­ցում մը։ Այս եր­կու քա­ղաք­նե­րուն մի­ջեւ տե­ղա­կա­յուած եւ դա­րե­րէ ի վեր լքուած Ա­նին ալ կը յայտ­նուի որ­պէս հնա­գի­տա­կան անն­ման ամ­րոց մը։

Լու­սան­կա­նե­րը, ո­րոնք տար­բեր ժա­մա­նակ­նե­րուն, ա­ռան­ձին-ա­ռան­ձին նկա­րա­հանուած են հե­ղի­նակ­նե­րուն կող­մէ, կը պար­զեն տե­սո­ղա­կան երկ­խօ­սու­թիւն մը եւ դի­տող­նե­րուն հետ կու գան բաժ­նել՝ մար­դոց անց­քին փակ, նուրբ սահ­մա­նա­յին շրջա­նի մը բարդ պատ­մու­թեան հէն­քը։ «Մտքե­րու մէջ յաղ­թա­հա­րել սահ­ման­նե­րը» խո­րագ­րեալ ներ­կայ ցու­ցա­հան­դէ­սով ան­ցե­լու­նե­րը կը հրա­ւի­րուին յաղ­թա­հա­րե­լու մտքե­րու առ­կայ սահ­ման­նե­րը. բան մը, ո­րու փոր­ձը ինչ­քան դիւ­րին, այն­քան նաեւ դժուար է։

*

Այս­պէս ներ­կա­յա­ցուած է քա­ղա­քիս Ֆրան­սա­կան մշա­կոյ­թի կեդ­րո­նին մէջ ե­րէկ ե­րե­կո­յեան բա­ցուած լու­սան­կար­չա­կան ցու­ցա­հան­դէ­սը, որ բաց պի­տի մնայ մին­չեւ Մա­յի­սի 7-ը։ «Մտքե­րու մէջ յաղ­թա­հա­րել սահ­ման­նե­րը» խո­րագ­րեալ ձեռ­նար­կին բա­ցու­մը ե­րէկ Իս­թան­պու­լի մօտ Ֆրան­սա­յի հիւ­պա­տո­սա­րա­նի Թաք­սի­մի հա­մա­լի­րէն ներս հա­մախմ­բած էր բազ­մա­թիւ գե­ղա­րուես­տա­սէր­ներ, հե­տաքր­քիր­ներ եւ հայ-թրքա­կան երկ­խօ­սու­թեան զար­գաց­ման հե­տա­մուտ շրջա­նակ­նե­րէն գոր­ծիչ­ներ։

Ֆրան­սա­յի հիւ­պա­տո­սու­թեան են­թա­կայ Ֆրան­սա­կան կա­ճա­ռին եւ Պատ­մու­թեան հիմ­նար­կին (Tarih Vakfı) հա­մա­տեղ նա­խա­ձեռ­նու­թեամբ կազ­մա­կերպուած ցու­ցա­հան­դէ­սին բա­ցու­մը կա­-տարուե­ցաւ ներ­կա­յա­ցուած գոր­ծե­րու հե­ղի­նակ­նե­րէն միայն մէ­կուն՝ Մե­սուտ Եա­շար Թու­ֆա­նի մաս­նակ­ցու­թեամբ։ Դժբախ­տա­բար, Զա­ւէն Խա­չի­կեան չէր կրցած ներ­կայ գտնուիլ բազ­մազ­բաղ վի­ճա­կին բե­րու­մով։

Ե­րե­կոյ­թը սկսաւ Իս­թան­պու­լի մօտ Ֆրան­սա­յի ա­ւագ հիւ­պա­տոս Միւ­րիէլ Տո­մե­նա­քի ող­ջոյ­նի խօս­քով։ Ա­ւագ հիւ­պա­տո­սի կող­քին էին Իս­թան­պու­լի Ֆրան­սա­կան կա­ճա­ռի տնօ­րէ­նու­հի Պե­նե­նիս Կիւլ­ման եւ լու­սան­կա­րիչ Մե­սուտ Եա­շար Թու­ֆան։ Ա­ւագ հիւ­պա­տոս Տո­մե­նա­քի ող­ջոյ­նի խօս­քէն վերջ Մե­սուտ Եա­շար Թու­ֆանն ալ ար­տա­սա­նեց իր սրտի խօս­քը, ո­րու ըն­թաց­քին ընդգ­ծեց, որ իր ճա­նա­պար­հոր­դու­թեան ըն­թաց­քին եր­կու կող­մե­րու մօտ չէ հան­դի­պած կան­խա­կալ կարծիք­նե­րու, նա­խա­պա­շա­րում­նե­րու եւ կարծ­րա­տի­պե­րու։ Փակ սահ­մա­նի ե­րե­ւոյ­թին դի­մաց ան ը­սաւ, թէ լեռ­նե­րը որ­քան որ ալ եր­կա­րին, միշտ անց­քեր կու տան։ Հե­տե­ւա­բար, խոր­քին մէջ պէտք է յաղ­թա­հա­րուին ա­նոնք, ո­րոնք ղե­կա­վար­ման ար­հես­տը կը կա­ռու­ցեն ար­գելք­նե­րու հի­ման վրայ։

Ցուցահանդէսի գեղարուեստական ձեւաւորումը իրականացուած է Իզզետտին Չալըշլարի կողմէ։

Սոյն ցու­ցա­հան­դէ­սի բաց­ման զու­գա­հեռ այ­սօր ալ ա­սու­լիս մը տե­ղի կ՚ու­նե­նայ Պատ­մու­թեան հիմ­նար­կի հա­ւա­քա­տե­ղիին մէջ։