ՆՈՐ ՀԱՅԵԱՑՔՈՎ ԱՇԽԱՏԱՆՔ

Ե­րէկ, Ե­րե­ւա­նի մէջ տե­ղի ու­նե­ցաւ «Ա­մե­րի­կա­յի Միա­ցեալ Նա­հագ­նե­րու ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը եւ ա­րեւմ­տա­հա­յու­թիւ­նը (19-րդ դար-1914 թուա­կան)» խո­րագ­րեալ գրքին շնոր­հան­դէ­սը։ Ե­րե­ւա­նի Պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի (ԵՊՀ) հրա­տա­րա­կու­թիւն­նե­րու շար­քին լոյս տե­սած յատ­կան­շա­կան գործ մըն է այս մէ­կը, ո­րու հե­ղի­նակն է հայ­կա­կան դի­ւա­նա­գի­տա­կան անձ­նա­կազ­մի շատ փոր­ձա­ռու եւ հե­ղի­նա­կա­ւոր դէմ­քե­րէն մին՝ Ար­ման Կի­րա­կո­սեան։ Այս վեր­ջի­նը ներ­կա­յիս Վիեն­նա­յի մօտ Հա­յաս­տա­նի դես­պանն է եւ ԵԱՀԿ-ի մօտ Հա­յաս­տա­նի մշտա­կան ներ­կա­յա­ցու­ցի­չը։ Ար­ման Կի­րա­կո­սեան որ­դին է Սո­վե­տա­կան Հա­յաս­տա­նի ար­տա­քին գոր­ծոց նա­խա­րար­նե­րէն Ճոն Կի­րա­կո­սեա­նի, որ նոյն­պէս ու­նե­ցած է հե­տաքրք­րա­կան գոր­ծեր։

Ե­րէ­կուան գի­նե­ձօ­նին ըն­թաց­քին Ե­րե­ւա­նի Պե­տա­կան հա­մալ­սա­րա­նի վե­րա­տե­սուչ Ա­րամ Սի­մո­նեան հան­դէս ե­կաւ ե­լոյ­թով մը, ո­րու ըն­թաց­քին բարձր գնա­հա­տեց Ար­ման Կի­րա­կո­սեա­նի գիր­քը։

«Ար­մէնփ­րէս»ի հա­ղոր­դում­նե­րով, սա նոր տե­սան­կիւ­նով ու նոր փաս­տա­թուղ­թե­րով աշ­խա­տու­թիւն մըն է։ Ար­ման Կի­րա­կո­սեան, որ ան­ցեա­լի մէջ ե­ղած է Ո­ւա­շինկ­թը­նի դես­պա­նը այդ տա­րի­նե­րուն աշ­խա­տանք տա­րած է ԱՄՆ-ի Գոնկ­րէ­սի գրա­դա­րա­նէն ներս եւ ար­խիւ­նե­րուն մօտ։ Սոյն ու­սում­նա­սի­րու­թիւն­նե­րուն հի­ման վրայ է, որ ան պատ­րաս­տած է այս գիր­քը, ուր կը վեր­լու­ծէ ԱՄՆ-ի ար­տա­քին քա­ղա­քա­կա­նու­թեան ընդ­հա­նուր սկզբունք­նե­րը, Օս­մա­նեան կայս­րու­թեան հետ յա­րա­բե­րու­թիւն­նե­րու ձե­ւա­ւո­րումն ու զար­գա­ցու­մը, մի­սիո­նա­րա­կան շարժ­ման սկիզբն ու գոր­ծու­նէու­թեան ուղ­ղու­թիւն­նե­րը, ա­մե­րի­կեան դի­ւա­նա­գէտ­նե­րու եւ բո­ղո­քա­կան ա­ռա­քե­լու­թիւն­նե­րու գոր­ծո­ղու­թիւն­նե­րը։

Ե­րէ­կուան հա­ւա­քոյ­թին ըն­թաց­քին Ար­ման Կի­րա­կո­սեան յայտ­նեց, թէ սա միայն պատ­մա­կան աշ­խա­տու­թիւն մը չէ, այլ քա­ղա­քա­գի­տա­կան-դի­ւա­նա­գի­տա­կան նշա­նա­կու­թիւն ու­նի։ Այն­տեղ չկան զգա­ցում­ներ, կան թի­ւեր ու փաս­տեր։ Շնոր­հան­դէ­սի ըն­թաց­քին ան մատ­նան­շեց, որ հա­ւա­քուած նիւ­թե­րը ու­նին շատ մեծ ծա­ւալ մը եւ ինք չի բա­ցա­ռեր, որ ա­պա­գա­յին կը ներ­կա­յաց­նէ նաեւ ա­մե­րի­կեան քա­ղա­քա­կա­նու­թիւ­նը եւ ա­րեւմ­տա­հա­յու­թիւ­նը 1914-1949 թուա­կան­նե­րուն։ Ըստ ի­րեն, ներ­կայ գիր­քին մէջ տեղ գտած ա­մե­րի­կեան ար­խիւ­նե­րը կը ներ­կա­յաց­նեն նաեւ 1894-1896 թուա­կան­նե­րու Հա­մի­տեան ջար­դե­րը։

Իր կար­գին, Հա­յաս­տա­նի Գի­տու­թիւն­նե­րու ազ­գա­յին ա­կա­դե­միոյ Ա­րե­ւե­լա­գի­տու­թեան կա­ճա­ռի տնօ­րէն Ռու­բէն Սաֆ­րազ­տեանն ալ դի­տել տուաւ, թէ հա­յոց պատ­մագ­րու­թեան մէջ այդ ժա­մա­նա­կա­հա­տուա­ծը բաց մնա­ցած էր։ Ուս­տի, շատ կա­րե­ւոր է, որ Ար­ման Կի­րա­կո­սեան ներ­կա­յա­ցու­ցած է վեր­լու­ծու­թիւն մը եւ ըստ էու­թեան նոր հա­յեաց­քով ու նոր փաս­տա­թուղ­թե­րով կա­տա­րած է ար­ժէ­քա­ւոր գործ մը։