ԱՐՏԱԿ ՔԱԼԱՆԹԱՐԵԱՆ. «ԱՅՍՕՐ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ՄԷՋ ԿԸ ՏԵՍՆԵՆՔ ՓԱՅԼՈՒՆ ԵՒ ԽՈՍՏՄՆԱԼԻՑ ՆՈՐ ՍԵՐՈՒՆԴ ՄԸ»

Արտակ Քալանթարեան բնիկ երեւանցի է: Ան Հայաստանի դժուարին տարիներուն ստիպուած եղած է Միացեալ Նահանգներ գաղթել: Իր նախնական կրթութիւնը ստանալով Հայաստանի մէջ, աւելի ուշ ան հմտացած է արհեստագիտական (IT) ոլորտէն ներս, դառնալով այդ ոլորտին մէջ գործող մասնագէտ ճարտարագէտ մը: Վերջին քանի մը տարիներուն Երեւանէն բացակայելէ ետք, Քալանթարեան վերջերս այցելեց հայրենիք ու այս առիթով ԺԱՄԱՆԱԿ-ին տուաւ հետեւեալ հարցազրոյցը:

*

-Պրն. Քալանթարեան, յատկապէս վերջին տարիներուն Հայաստանի տարբեր շրջանակներու կողմէ բարձր գնահատականներ տրուեցան մեր նոր սերունդի IT արհեստագիտական ոլորտին մէջ ունեցած ներուժին եւ ձեռքբերումներուն մասին: Ինչպէս գիտենք, դուք երկար ժամանակէ ի վեր կը գտնուիք Միացեալ Նահանգներու մէջ եւ որպէս IT ոլորտի մասնագէտ ճարտարագէտ կը գործէք եւ կարեւոր ձեռքբերումներ ունեցած էք: Ինչպէ՞ս կը գնահատէք այդ մօտեցումը, որ Հայաստանի մէջ IT ոլորտը որոշ դրական յառաջընթաց մը կ՚ապրի:

-Կ՚ընդունիմ եւ կը կիսեմ ձեր ըսածը, այն իմաստով, որ այսօր Հայաստանի մէջ այդ ոլորտէն ներս կարեւոր ձեռքբերումներ կան եւ նկատելի աշխուժութիւն մը կայ, բայց ըսել, որ մեր ժողովուրդը այլ ժողովուրդներէ կը տարբերի եւ յատուկ տաղանդ մը ունի IT ոլորտին մէջ՝ ընդունելի չէ: Ամէն պարագայի, ինչպէս քիչ առաջ ալ մատնանշեցիք, ունինք ձեռքբերումներ եւ գնահատելին այն է, որ Հայաստանի նոր սերունդը շատ մեծ հետաքրքրութիւն ունի այս ոլորտին նկատմամբ:

Նաեւ ըսեմ, որ այս առումով ես շատ բարձր կը գնահատեմ այսօրուան սերունդին ունեցած հետաքրքրութիւնը եւ եռանդը, սակայն չեմ կիսեր այն մօտեցումը, որ մասնաւորապէս մենք՝ հայերս այս ոլորտի նկատմամբ յատուկ տաղանդ մը ունինք:

-Ըսիք, որ մենք նուաճումներ արձանագրած ենք այս ոլորտին մէջ, ձեր կարծիքով՝ ո՞ւր են աւելի յայտնի, աւելի երեւելի այդ նուաճումներն ու յաջողութիւնները: Հայաստանի՞ մէջ, թէ՞ Հայաստանէն դուրս: Գիտէք, այս հարցումը կ՚ուղղեմ ի մտի ունենալով նաեւ այն խօսակցութիւնները, թէ՝ Հայաստան կը շարունակէ ենթակայ ըլլալ, այսպէս ըսած, «ուղեղներու արտահոսք»ի, ու այս առումով նաեւ այդ արտագաղթը, չըսեմ սարսափեցնող, այլ մտահոգիչ երեւոյթ մըն է մեր բոլորին համար:

-Այսօրուան դրութեամբ ես չեմ կիսեր ձեր մտահոգութիւնը, որովհետեւ իմ կարծիքով՝ Հայաստանը անցած է այդ փուլը եւ այսօր այդ «ուղեղներու արտահոսք»ը, որուն դուք ակնարկեցիք, վտանգ չի սպառնար Հայաստանին: Քիչ մը կոպիտ օրինակ մը տալով կ՚ուզեմ յիշել հէքեաթներու մէջ առկայ հրէշի պարագան, որուն գլուխը կտրելէ ետք, զարմանալիօրէն, ան տարբեր գլուխներ աճեցնելու եւ մեծցնելու հնարաւորութիւն կ՚ունենայ: Այդպէս է այսօր Հայաստանի պարագան եւ ոեւէ մասնագէտի պարագային, որ Հայաստանէն դուրս կը գտնուի, անոր փոխարէն մենք հրապարակի վրայ կը տեսնենք աւելի փայլուն, աւելի հետաքրքրական, աւելի կարող եւ աւելի խոստմնալից նոր երիտասարդ անուններ:

Այստեղ նաեւ կ՚ուզեմ նշել, որ IT ոլորտի հանդէպ հետաքրքրութիւնը աւելի «թէժացաւ», երբ մարդիկ յաջողութիւններու հասնելով դարձան օրինակելի կերպարներ եւ անոնք յաջողեցան ոչ միայն Հայաստանի մէջ, այլ նաեւ Հայաստանէն դուրս եւ անոնց ունեցած ձեռքբերումները կրնամ ըսել ձեւով մը դարձաւ օրինաչափ:

Հետաքրքրական է նաեւ, որ Արեւելքի ժողովուրդները այսօր աւելի աշխոյժ կեանքի մը մէջ ըլլալու ճիգը ունին, խօսքս օրինակով մը ամրագրելու համար կ՚ուզեմ ըսել, որ օրինակ՝ անցեալ տարի ես եղայ հեռաւոր Հոնկ Քոնկի մէջ եւ այնտեղ նաեւ զգացի այդ ժողովուրդին դէպի աւելի լաւը, դէպի աւելի բարեկեցիկ կեանքը, դէպի նոր յաջողութիւններու հասնելու ճիգը, բան մը, որ այսօր կը պակսի արեւմտեան երկիրներուն մէջ: Ճիշդ է, որ ես Արեւմուտքի մէջ կ՚ապրիմ, կրողն եմ այդ մշակոյթին, կը յարգեմ այդ մշակոյթը, բայց մեր կողմերը մարդիկ սկսած են աւելի ձեւով մը ծուլանալ. օրինակ՝ մինչ Հոնկ Քոնկի մէջ կրնայի հանդիպիլ մարդոց, որոնք նոյնիսկ կարիք չեղող տեղ մը, լերան մը մէջ փակուղի մը կ՚ուզէին փորել, անդին, օրինակի համար՝ Սիէթըլ քաղաքը ցայսօր ալ տարբեր պատճառաբանութիւններով կը մերժէ Ողիմպիական խաղերը հիւրընկալել:

Երկու տարբեր մօտեցումներ են, մինչ արեւելեան կողմնաշխարհի մէջ մարդիկ սկսած են աւելի աշխոյժ կերպով նայիլ կեանքին, աւելի մեծ ճիգեր գործադրել՝ կեանքը հեշտացնելու համար, Արեւմուտքի մէջ այդ ռիթմը սկսած է դանդաղիլ՝ ինչ-ինչ պատճառներով:

-Պրն. Քալանթարեան, ինչպէս գիտէք, ամբողջ աշխարհի ուշադրութեան կեդրոնը Միջին Արեւելքն է, տարբեր ազդակներու պատճառով՝ քաղաքական, ընկերային, մշակութային, բայց նաեւ մանաւանդ՝ տնտեսական։ Երբ տնտեսական կ՚ըսենք, նկատի կ՚ունենանք նաւթը, որ ոչ միայն աշխարհի գերտէրութիւններուն, այլ բոլորին համար կարեւոր տնտեսական գործօն մը կը համարուի: Ձեր կարծիքով՝ յառաջիկայ տարիներուն արդեօք IT ոլորտը պիտի կարողանա՞յ այդ նաւթը փոխարինող ներուժ մը դառնալ եւ մենք որպէս հայեր եւ Հայաստան՝ պիտի կարողանա՞նք այդ ներուժին օգտակարութիւնները քաղել։

-Ճիշդն ըսելով, ես կը դժուարանամ կտրուկ պատասխան մը տալ ձեր հարցին, լաւապէս կը հասկնամ նաեւ, թէ ինչ բանի կ՚ակնարկէք, սակայն միշտ չէ որ որեւէ արտադրութիւն, որեւէ տնտեսական գործօն կը կարողանայ յաջողութիւններու հասնիլ: Ես կը կարծեմ, որ բոլոր յաջող գործընթացներուն մէջ, որեւէ գործօնի «թայմինկ»ը՝ ժամանակը եւ առիթը կարեւոր դեր ունին եւ ոչ միայն այդ բոլորը, այլ նաեւ բախտը, որ կը համարուի գլխաւոր մղիչ ուժը այդ բոլորին: Հիմա ամբողջ աշխարհ կը խօսի IT ոլորտի ունեցած յատկանիշներուն եւ մրցունակութեան մասին, բայց ինչ իմանաս, որ քանի մը տարի ետք կրնայ ըլլալ այդ բոլորը, այսպէս ըսած՝ «ջուր կը դառնան» եւ մարդիկ կը նախազգան, որ գլխաւոր ոլորտը, որուն վրայ գրաւ պիտի դնէին, օրինակ՝ IT-ին չէր, այլ զբօսաշրջութիւնն էր, կամ քիմիական արտադրութիւն մըն էր, որ յաջողութիւն պիտի ունենար, եւ ոչ IT-ին:

Յետոյ գիտէք, մարդկութեան համար նաեւ յստակ սկսած է դառնալ, որ ըս-տեղծուած ներուժ ունեցող գործօնները յաւիտենական չեն. օրինակ՝ ասկէ 40-50 տարի առաջ ո՞վ կը մտածէր, որ նաւթը փոխարինելի է, կամ անկէ առաջ երկաթի յայտնագործումի ժամանակին ոչ ոքի մտքէն կ՚անցնէր, որ երկաթը օր մը պիտի դառնայ վեցերորդական, եօթներորդական տնտեսական գործօն մը, հետեւաբար նոյնը կարելի է ըսել IT ոլորտին մասին։ Մենք չենք կրնար երաշխաւորել, թէ մեր ժամանակաշրջանէն 30 տարի անց IT ոլորտը պիտի ունենայ նոյն հնչեղութիւնը եւ նոյն ուժականութիւնը, ինչ որ ունի այսօր։ Թերեւս ուրիշ գործօններ պիտի գան փոխարինելու զայն, կամ նոյն ոլորտին մէջ պիտի ըլլան այնպիսի զարգացումներ, որոնք այսօրուան IT-ի ունեցած յատկանիշները պիտի դարձնեն երրորդական, չորրորդական մակարդակի տնտեսական կամ նոյնիսկ քաղաքական գործօններ: Այս առումով ես կը կարեւորեմ, օրինակ՝ բջիջային արհեստագործութեան մտայղացումները. «մայքրոչիփ»երու դպրոցը եւ «տրոն»ներու՝ անօդաչու թռչող սարքերու ոլորտը եւ նման տասնեակ այլ ոլորտներ, որոնք յառաջիկայ տարիներուն, իմ կարծիքով, նոր զարգացում ապրելով նոր որակներ պիտի ստեղծեն մարդկային քաղաքակրթութեան համար։ Վերջերս ես կը կարդայի գիրք մը, ուր այդ քիչ առաջուայ իմ ըսած բախտի դերի մասին շեշտադրումներ կային, ուր նաեւ կ՚ըսուէր, որ օրինակ՝ Պիլ Կէյթսի պարագային, եթէ ան իր ժամանակէն քիչ մը աւելի ուշ կամ քիչ մը աւելի շուտ ծնէր, նոյն Պիլ Կէյթսը պիտի չդառնար հանգամանքներու բերումով եւ պիտի նետուէր այլ ասպարէզի մը մէջ։ Հետեւաբար բախտը, ըստ իս, շատ կարեւոր է, որովհետեւ մարդու ունեցած հմտութիւնը եւ առիթը միաւորողն է այդ բախտ ըսուածը եւ անոր կառչելով է, որ մարդ պիտի կարողանայ նորութիւն մը բերել իր շրջապատին ու նաեւ աշխարհի մէջ:

Իսկ ինչ կը վերաբերի հայութեան՝ ըսեմ, որ այսօր, իմ կարծիքով, Հայաստանի մէջ շատ արագ կը զարգանայ այդ ոլորտը եւ շատ մեծ դրական գործընթացներ կը կատարուին, սակայն յոյսով եմ, որ մեր երկրին մէջ այնպիսի առիթներ կ՚ըլլան ու թէ՛ քաղաքական, թէ՛ տնտեսական եւ թէ տարբեր ոլորտներու մէջ այնպիսի տրամադրութիւններ եւ այնպիսի դրական մթնոլորտ մը կ՚ըլլայ, որ իրապէս այդ բախտը մենք կը կարողանանք ստեղծել եւ անգամ մը եւս մեր ներուժով աշխարհը ձեւով մը զարմացնել:

-Պրն. Քալանթարեան, տարիներ առաջ Հայաստանի վարչապետ Տիգրան Սարգսեան յայտարարեց, որ Հայաստանի մէջ պիտի հիմնէ գերարհեստական «Սիլիքոն վելի» կեդրոն մը, սակայն ցայսօր այդ ծը-րագիրը իրականութիւն չէ դարձած, ինչպէ՞ս կը մեկնաբանէք այդ խոստումը:

-Գիտէք, ես ոչ միայն Հայաստանի, այլ ընդհանուր առումով ոչ մէկ երկրի մէջ պետական առաջարկի կամ ծրագրի հանդէպ վստահութիւն ունիմ: Իմ կարծիքով՝ հասարակութեան մէջ միշտ անհատներն են, որ շարժում առաջ կը բերեն եւ անոնք են որ, ոչ-կառավարական կազմակերպութիւններու, բարեսիրական միութիւններու հետ գործակցելով, կրնան ստեղծել նման հարթակներ. ինչպիսին են՝ «Սիլիքոն վելի»ն, որ կը կարծեմ, թէ շատ կարեւոր ծրագիր մը կրնար ըլլալ Հայաստանի համար:

Այս առումով այս խօսքիս ամենամեծ ապացոյցը «Թումօ» կեդրոնն է, որ իմ կարծիքով՝ ցնցող երեւոյթ մըն է ոչ միայն Հայաստանի համար, այլ նաեւ շրջանային իմաստով։ «Թումօ»ի ստեղծարար կեդրոնի հիմնադրումը եւ գործունէութիւնը, իմ կարծիքով, շատ մեծ դրական միաւոր մըն է Հայաստանին համար: Չեմ ալ գիտեր, թէ պետական մարմիններ առընչութիւն ունի՞ն «Թումօ»ի հետ, թէ՞ ոչ։ Սակայն նկատելի է, որ պետութիւնը եթէ առնուազն չօժանդակէր, նաեւ չի խանգարեր, որ այդպիսի տիտանական մեծ ծրագիր մը կեանքի կոչուի եւ գլխաւորէ Հայաստանի երիտասարդութիւնը ներգրաւող եւ դէպի իրեն քաշող կառոյցներու ցուցակը: Այս առումով ձեր ուշադրութեան կ՚ուզեմ յանձնել նաեւ ուրիշ ապացոյց մը, որուն ես ականատես եղայ օրեր առաջ, երբ կ՚այցելէի Սիւնեաց աշխարհ, Խնձորեսքի մէջ ծանօթացայ ու առաջին անգամ անցայ այդ կամուրջէն, հոն նաեւ իմացայ, որ այդ կամուրջը նոյնպէս անհատական նախաձեռնութիւն մըն է, որ յաջողութեամբ պսակուած է: Ինչու այսօր այդ օրինակը կ՚ուզեմ տալ, պարզապէս շեշտելու համար, թէ Հայաստանը հասած է հանգրուանի մը, ուր անհատական նախաձեռնութիւնները կարեւոր եւ շրջադարձային դեր սկսած են ունենալ եւ վստահ եմ, որ ապագային ալ պիտի շարունակեն ունենալ:

-Պրն. Քալանթարեան, շատ պիտի ուզէի իմանալ, որ ներկայիս ի՞նչ ոլորտի մէջ կը գործէք:

-Ուրեմն ըսեմ, որ ես տարբեր արհեստագիտական ոլորտներու մէջ աշխատած եմ եւ բազմաթիւ ամերիկեան ու այլ ընկերութիւններու հետ գործակցած: Այսօր չեմ գիտեր զուգադիպութեամբ թէ ճակատագրի բերումով, մեր ընտանիքի բոլոր անդամներն ալ ներգրաւուած են հեռախօսային համակարգերու ծրագիրներ գրելով, այսինքն կը ծրագրաւորենք «անտրոյիտ» կամ «Էփըլ» հեռախօսային համակարգերու համար յատուկ ծրագիրներ եւ ընդհանրապէս կլանուած ենք այդ գործերով:

Ըսեմ, որ ես բոլորովին պատահական մտայ այդ «անտրոյիտ» հեռախօսային համակարգի աշխարհը։ Նախ յայտնեմ, որ որոշ շրջան մը չէի աշխատեր, եւ այսպէս ըսած, տնային գործերով կլանուած էի։ Այնքան հմտացայ խոհանոցային գործերու մէջ, որ կինս անընդհատ կը քաջալերէր ըսելով՝ «Արտակ այսքան կը յաջողիս խոհանոցի գործերուն մէջ եւ այսքան լաւ ճաշեր կը սարքես մեզի, եկուր քիչ մըն ալ նուիրուէ այդ ընտանեկան գործին»։ Բայց յանկարծ իմ չինացի ծանօթներէս մէկը ինծի առաջարկ մը ներկայացուց՝ ըսելով, որ «Մայքրոսոֆթ»ի սա ինչ խումբին մէջ յատուկ աշխատանք մը իրականացնողի պէտք ունին: Այդ եղաւ առաջին աշխատանքս եւ ընդունուեցայ, յատուկ խումբ մը ղեկավարեցի, որուն ուսերուն ձգուած եւ վստահուած էր յատուկ ծրագրեր գրել «Տիզնի»ի համար, «Ուոլթ Տիզնի» խաղաքաղաքի համար յատուկ ծրագրեր գրել եւ ես կարողացայ երկար ժամանակով զբաղիլ եւ իսկապէս այդ իմ խումբով հրաշալի ծրագիրներ գործել:

-Կրնա՞ք օրինակ մը տալ:

-Վերջին օրինակը, որ կ՚ուզեմ տալ, յատուկ հեռախօսային «ափլիքէյշըն» մըն էր՝ «ԱՓՓ» մըն էր, որ կ՚օգնէր «Տիզնի»ի ղեկավարութեան, որպէսզի քաղաքին մէջ մարդոց տեղաշարժին շնորհիւ գիտնան, թէ անոնք ո՛ր խաղին ուղղութեամբ արագ կը կողմնորոշուին եւ ինչո՛ւ այս կամ այդ խաղին ուղղութեամբ կ՚երթան եւ կ՚ուզեն անոր մասնակցիլ:

Այս տեսակի ծրագիրները, բաւականին ժամանակ կ՚առնէին, բայց նաեւ հաճելի էին, որովհետեւ կ՚աշխատէի ոլորտի մը մէջ, որ իմ ընտրած ոլորտն էր եւ հաճոյք կը ստանայի անկէ ու ատոր հետ նաեւ լաւ կը վճարուէի, երբեք բռնազբօսիկ զգացում մը չէի ունենար… Անշուշտ այս բոլորը կ՚ըսեմ, որովհետեւ լաւ աշխատանք մը եւ լաւ գործունէութիւն մը ստեղծելու համար այս տուեալները շատ կարեւոր են, որպէսզի մարդ կաշկանդուած չզգայ եւ չզգայ որ պարտադրուած կ՚աշխատի:

-Պրն. Քալանթարեան, գիտենք որ վեց տարիէ ի վեր Հայաստան չէիք եղած եւ այս առումով ալ պիտի ուզէինք գիտնալ, թէ ի՞նչ տպաւորութիւններ ունեցաք: Ինչպիսի՞ն է Հայաստանը ձեր վերջին այցէն վեց տարի յետոյ:

-Ճիշդն ըսելով, ես հիացած եմ այսօրուայ Հայաստանով եւ ինծի համար այս դրական ընդհանուր տեղաշարժները, որոնք կը կատարուին հայրենիքի մէջ, կրնամ ըսել, որ անսպասելի էին, ու կրնամ ըսել նաեւ, որ վեց տարուան ընթացքին ես Հայաստանի մէջ հսկայական տարբերութիւն տեսայ:

-Ձեր կարծիքով, ի՞նչ բան գլխաւորապէս այդքան փոխուած է Հայաստանի մէջ:

-Մարդիկն են, որ փոխուած են, դէպի լաւը փոխուած են, տրամադրութիւնները փոխուած են, դարձած են աւելի դրական… Ամենասովորական մարդէն մինչեւ համալսարանի դասախօսը, ուսանող կամ պարզ քաղաքացի, բոլորին հայեացքները փոխուած են եւ այդ մէկը դրական մթնոլորտով մը պատած է ամբողջ մայրաքաղաքը։ Մարդիկ շատ աւելի ժպտերես սկսած են ըլլալ, պատրաստ են հաղորդակցիլ, պատրաստ են խօսիլ, պատրաս են կիսուելու եւ այս բոլորին մասին պէտք է բարձրաձայնել անշուշտ:

-Յստակ է, որ Հայաստանի մասին դրական ընկալումներով կը խօսիք, իսկ ի՞նչ կարելի է ըսել Արեւմուտքի մասին, ուր երկար տարիներէ ի վեր կ՚ապրիք եւ հաստատուած էք ձեր ընտանիքին հետ:

-Գիտէք, Արեւմուտքի մէջ ալ ես շատ լաւ կը զգամ ինքզինքս, անկախ կեանքի, կենցաղի դրութիւններէն, գործի դրութիւններէն, միջավայրի դրութիւններէն, ամենալաւը այն է, որ ես հանգիստ կը զգամ, ես ճնշուած չեմ զգար եւ այս մէկը ձեւականութեան համար չեմ ըսեր, այլ իմ ապրածիս մասին է, որ կը խօսիմ:

Ճիշդ է, որ ես սերած եմ քիչ թէ շատ յայտնի ընտանիքէ մը, հայրս գրող էր, յարգուած էր իր միջավայրին մէջ, սակայն այդ բոլորով հանդերձ Խորհրդային Հայաստանի մէջ ինքզինքս ճնշուած զգացած եմ ու ատոր համար ալ ուզած եմ միշտ Հայատանէն դուրս գալ:

-Ի՞նչի հետեւանք էր այդ ճնշուածութիւնը։ Արդեօք որեւէ բան պատահա՞ծ էր ձեր կամ ձեր ընտանիքին հետ կապուած։

-Ո՛չ, ոչ մէկ բան ալ պատահած էր, պարզապէս թերեւս ինձմէ էր այդ զգացումը, թէ որեւէ պահու որեւէ վատ բան պիտի պատահի ու ինքզինքս անընդհատ ճնշումի տակ կը զգայի։ Իբր այդ ալ շատ կը փափաքէի, որ Հայաստանէն հեռանամ։ Ու ի վերջոյ հեռացայ, անշուշտ խօսքը Խորհրդային Հայաստանի մասին է:

Կ՚ուզեմ նաեւ շեշտել, որ ես Ամերիկա հաստատուեցայ այն հանգրուանին, երբ Հայաստանի մէջ տեղեկատուական ոլորտէն, ուսումի ոլորտէն ներս ուղղակի «սով» կար։ Անշուշտ սովը չակերտի մէջ պէտք է դնել, ու այդ բոլորէն ետք ես յաջողեցայ Ամերիկայի մէջ օգտուիլ ուսման կարելիութիւններէն եւ ինքնահաստատուիլ առանց ոչ ոքի օգնութեամբ, այլ ամբողջութեամբ առանձինս եւ միայն վստահելով իմ սեփական ուժերուն:

-Պրն. Քալանթարեան, գիտէք յաճախ երբ խօսակցութիւն կ՚ըլլայ այն հայաստանցիներուն հետ, որոնք վերջին տարիներուն հեռացած են Հայաստանէն, որոշ դառնութիւն մը կը զգաս։ Չեմ գիտեր ի՞նչ են այդ դառնութեան պատճառները, բայց ակներեւ է, որ անոնք դժգոհ են Հայատսանէն։ Ի՞նչ կրնաք ըսել այդ մասին:

-Գիտէք, ես ո՛չ մէկ անգամ Հայաստանի հանդէպ նեղուածութեան զգացում ունեցայ, ո՛չ մէկ անգամ դժգոհեցայ, եւ հակառակ անոր, որ ես ալ Հայաստանի մէջ այդ դժուար տարիները տեսայ, բայց կը զարմանամ այն մարդոց, որոնք առհասարակ քէն կը պահեն ոեւէ մարդու կամ իրենց հայրենիքին հանդէպ:

Ի վերջոյ ի՞նչ ըսել է քէն պահել եւ իչքա՞ն առողջ է քէն ունենալը կամ օրինակ՝ ինչպէ՞ս կրնայ մարդ քէն պահել իր հօրը, որ տարիներ առաջ իրեն ապտակ մը զարկած է: Ես այդ մարդուն հարց կու տամ՝ «ինչպէ՞ս կրնաս քէն պահել քու հօրդ, ու պիտի ըսեմ՝ այ մարդ, մոռցիր այդ ամէնը եւ մէկ քայլ յառաջացիր եւ պարզապէս քալէ, երբ քալել սկսիս, պիտի մոռնաս այդ ամբողջ դառնութիւնը»:

Ի վերջոյ, ինչպէ՞ս կրնայ մարդ որեւէ դէպքի պարագային լաւ կողմերը մոռնալ ու վատը յիշել: Ամերիկայի մէջ ապրող լաւ ընկեր մը ունիմ՝ Արմէն Յովհաննէսեան անունով, որ թեւաւոր խօսք մը ունի՝ «Նախանձը եւ քէնը կեանքի ամենավատ գիծերն են»։ Երբ մարդ զգայ, որ կը նախանձի ոեւէ անձի, պէտք է սթափի եւ ինքն իրեն ապտակ մը զարնէ եւ ըսէ. «Այ մարդ, ինչո՞ւ կը նախանձիս եւ այդ նախանձը ի՞նչ օգուտ պիտի բերէ քեզի»:

Ի վերջոյ, քանի ընկերային կենցաղային խնդիրներու մասին կը խօսինք, ինծի համար շատ կարեւոր է նաեւ լսել մարդոց խորհուրդը։ Երբ ոեւէ մէկը քեզի որեւէ խորհուրդ կու տայ, դուն մի՛ անտեսեր այդ խորհուրդը, այլ պարզապէս փորձէ լսել, փորձէ ականջներդ լաւ բանալ եւ ընկալել, եւ կրնայ այդ խորհուրդին մէջ դրական որեւէ երանգ մը ըլլալ, որեւէ օգտակար բան մը ըլլալ։ Հետեւաբար երբ մարդիկ քեզի խորհուրդ տան, դուն գոռոզութեամբ մի՛ նայիր անոնց, այլ փորձէ ընկալել անոնց խօսքերը եւ յետոյ պիտի անդրադառնաս, որ այդ լսելու փորձդ քեզի համար մեծ օգուտ մը ունեցաւ:

-Որպէս վերջին խօսք, ի՞նչ կ՚ուզէք ըսել մեր ընթերցողներուն:

-Ինչպէս քիչ առաջ ալ շեշտեցի, ինծի համար հիանալի էր Հայաստանը տեսնել այսքան լուսաւոր եւ այսքան յուսալի վիճակով մը եւ իմ կոչս է, որ մարդիկ հեռուէն միայն չգնահատեն Հայաստանի իրավիճակը, այլ գան, տեսնեն, զգան, ապրին, կիսուին։ Անշուշտ նաեւ իմ փափաքս է, անձնական մակարդակի վրայ ալ՝ օր մը Հայաստան գալ, Հայաստան հաստատուիլ ոչ միայն ներդրում մը ունենալու առումով, այլ նաեւ օգտուելու համար Հայաստանի մթնոլորտէն, միջավայրէն եւ «աուրա»էն… Իմ փափաքս այդ է, սակայն անշուշտ եթէ մարդ կը կարողանայ քար մըն ալ աւելցնել Հայաստանի ընդհանուր զարգացման մեծ շէնքին վրայ, այդ ալ չի խանգարեր, այդ ալ իմ երազանքներուս մէջ է:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան