ՄՈՆԻՔԱ ՄԱՆԻՇԱԿ. «ԹՈՒՐՔԻԱ ԱՊՐՈՂ ՀԱՅԱՍՏԱՆՑԻՆԵՐԸ ՊՈԼԻՍ ԳԱԼԷ ԵՏՔ ՄԵՐ ԵԿԵՂԵՑԻՆ ՄՕՏԷՆ ՃԱՆՉՑԱՆ»

Ո՞վ է Մոնիքա Մանիշակ։ Ան ընկերաբան է։ Ծնած է Պոլսոյ մէջ: 2010-ին աւարտած է Կեդրոնական վարժարանը: 2008-2009 թուականներուն մեկնած է Փորթլանտ, Օրեկոն, Միացեալ Նահանգներ, որպէս AFS «Intercultural Programs» ծրագրի փոխանակման ուսանող, ստանալով ամբողջական կրթաթոշակ: Վերադառնալով Թուրքիա, ան իր համալսարանական կրթութիւնը կը ստանայ Իզմիրի համալսարանին մէջ, ուր կը հետեւի անգլերէն լեզուի եւ գրականութեան բաժանմունքի դասընթացքներուն, որմէ ետք մագիստրոսական աստիճան ստանալու համար կը տեղափոխուի Անգարայի «Օրթատողու» (ODTÜ) համալսարանը։ 2014-ին, Երեւանի մէջ կը մասնակցի ARMACAD հայագիտական դպրոցի դասերուն, բարելաւելու համար արեւելահայերէնի իր հմտութիւնները: Ան բազմաթիւ կրթաթոշակներ ստացած է տարբեր հայկական կազմակերպութիւններէ. ինչպէս՝ AIWA-էն (Armenian International Women's Association), ՀԲԸՄ-էն եւ «Հրանդ Տինք» հիմնադրամէն: 2016-2017 թուականներուն ընկերաբանական որակական հետազօտութիւն մը կատարած է եւ հարցազրոյց վարած՝ Պոլիս հաստատուած աշխատաւոր հայերու հետ, իր թէզին մէջ անոնց պատմութիւններու մասին գրելու նպատակով:

2012 թուականէն ի վեր ան կ՚աշխատի որպէս ազատ թարգմանիչ՝ հայերէն, թրքերէն եւ անգլերէն լեզուներով:

Իրեն հետ հեռախօսակապի միջոցաւ ունեցանք հարցազրոյց մը, զոր կը ներկայացնենք ստորեւ։

*

-Ո՞ւր եւ ո՞ր թուականին ծնած էք:

-Ծնած եմ Պոլիս, 1992 թուականին, աւարտած եմ Իզմիրի Լեզուի եւ գրականութեան համալսարանը, որմէ ետք մագիստրոսական աստիճանի համար մասնագիտացած եմ Անգարայի ODTÜ-է ներս, մշակութային ուսումնասիրութիւններու բաժնին մեջ:

-Իսկ ի՞նչ է ձեր աւարտական մագիստրոսական թէզին խորագիրը:

-Թէզիս խորագիրն է՝ «Պոլսոյ մէջ աշխատող հայաստանցի փախստականներու փորձառութիւնները», զոր պաշտպանած եմ անգլերէն լեզուով: Նիւթի հանգամանալից ուսումնասիրութեան նպատակով հանդիպում ունեցայ եւ հարցազրոյցներ կատարեցի Պոլիս հաստատուած քսան հայաստանցիներու հետ: Իմ ուշադրութեան կիզակէտը անոնց տպաւորութիւններուն եւ ապրած ու աշխատած պայմաններուն մասին գրելն էր:

-Ի՞նչն էր այս նիւթի ընտրութեան պատճառը:

-Նիւթի ընտրութեան մէջ հիմնական քաջալերողը համալսարանս եղաւ՝ դասախօսներս, որոնք ինծի խորհուրդ տուին, որ որպէս լեզուի կրող, ես լաւագոյն անձն եմ այս նիւթը պատրաստելու համար, եւ ես ալ այս ուղղութեամբ սկսայ աշխատիլ։ Իմ բոլոր հետազօտութիւններն ու աշխատանքը կատարեցի հայերէն լեզուով: Ատկէ զատ, նպատակ ունէի ուսումնասիրել պոլսահայերու եւ հայաստանցիներու միջեւ գտնուող գործատու-աշխատաւոր յարաբերութիւնները՝ նկատի առնելով ազգային եւ կրօնական պատկանելիութիւններու դերը:

-Իսկ անոնց, որոնց հետ զրուցեցիր, վախ չունէի՞ն ձեզի հետ խօսելու կապակցութեամբ:

-Բնաւ վախ չունեցան, որովհետեւ մայրենի լեզուով զրուցեցի եւ երբեք օտար չզգացին, շատ հանգիստ եւ շատ մտերիմ ընթացաւ զրոյցը, ոչ մէկը վախի պատճառով հրաժարեցաւ հարցազրոյց տալէ, հակառակ որ ես մտահոգուած էի, որ կրնամ որոշ արգելքներու հանդիպիլ:

-Իսկ անոնց մէջ կայի՞ն փաստաթուղթ չունեցողներ:

-Այո, անոնց մեծամասնութիւնը օրինական թուղթեր չունէին եւ հակառակ անոր, երբեք վախ չունեցան այս զրոյցը վարելու: Անոնք յայտնեցին, թէ եթէ ուրիշ թրքախօս մը գար եւ ուզէր զրուցել իրենց հետ, կը մերժէին, բայց որովհետեւ հայերէնով էր զրոյցը՝ շատ մեծ ուրախութեամբ ընդունեցին:

-Ձեր կարծիքով, համայնքը՝ այսինքն պոլսահայերը, ինչպէ՞ս կ՚ընդունին այն հայաստանցիները, որոնք Պոլիս եկած են աշխատելու:

-Ես ուսումնասիրած եմ պոլսահայերու եւ պայմաններու բերմամբ փախստականներու յարաբերութիւնները, որոնք առանց կեցութեան իրաւունքի օրինական թուղթ ունենալու եկած են աշխատելու: Ի հարկէ, խնդիրներ կան, այնպէս որ մենք Թուրքիոյ քաղաքացի ենք եւ որոշ կարգ ու կանոն հաստատած ենք, սակայն անոնք չունին: Գիտենք նաեւ, որ Պոլսոյ մէջ գողութիւններ, սպանութիւններ տեղի ունեցան հայաստանցիներու կողմէ, հետեւաբար մասնաւորապէս այդ դէպքերէն ետք մթնոլորտը լարուեցաւ եւ անոնց որոշ դժուարութիւններ տուին եւ վատ աչքով սկսան նայիլ ու վախ մը յառաջացաւ անոնց մէջ: Եւ ոչ թէ միայն հայաստանցիներու նկատմամբ, այլ նաեւ՝ բոլոր գաղթականներուն։ Ինչպէս գիտենք, Թուրքիոյ մէջ կը գտնուին նաեւ մեծ թիւով սուրիացի գաղթականներ: Ասիկա ընդհանուր խնդիր մըն է մեր երկրին մէջ: Սակայն չեմ կրնար ընդհանրացնել եւ ըսել, որ համայնքին ու անոնց միջեւ յարաբերութիւնները ամբողջովին վատ են:

Ես զրուցեցի այնպիսի մարդոց հետ, որոնք կ՚աշխատին պոլսահայերու տան մէջ եւ կ՚ապրին անոնց հետ, եւ անոնց յարաբերութիւնները շատ լաւ են՝ ուղղակի կրնամ ըսել մէկ ընտանիք եղած են: Այս իմաստով լսեցի շատ օրինակներ եւ արտայայտութիւններ, որոնք իսկապէս շատ տպաւորիչ էին. օրինակ՝ «ինծի համար ան մօրս տեղն է», «զինք մօրս նման կը խնամեմ» եւ այլն: Ուզեցի հասկնալ, թէ հայ ըլլալու կամ ինքնութեան հետ կապ ունի՞ այս բոլորը: Եւ նկատեցի, որ այդ մէկը շատ մեծ դեր ունի եւ հայկական ինքնութիւնը աւելիով կը միացնէ եւ աւելի կը բարելաւէ յարաբերութիւնները: Ասիկա ալ կարեւոր թեմա մըն էր, որուն անդրադարձած եմ:

-Այս զրոյցներէն ետք ի՞նչ եզրակացութեան հասաք, որովհետեւ ամէն անգամ որ Հայաստան-Թուրքիա յարաբերութիւնները կը սրուին, յանկարծ կը յիշենք Թուրքիա հաստատուած Հայաստանի քաղաքացիները, որոնք պայմաններու բերումով կ՚ապրին Թուրքիոյ մէջ եւ կը մտահոգուինք: Դուք ի՞նչ պատկերացում ունիք, ի՞նչ վիճակի մէջ են անոնք այսօր, մտահոգի՞չ է իրենց վիճակը, թէ՞ իրենց բնական կեանքը կը վարեն։ Ի՞նչ է ձեր կարծիքը:

-Ես այնպիսի տպաւորութիւն ստացայ, թէ Թուրքիա գալէ ետք լաւ գումար կը վաստկին եւ այդ առումով իրենք ուրախ են, որովհետեւ հիմնականը այն է, որ աշխատանք ունին եւ կրնան որոշ գումար մը շահիլ: Իրենց հետ իմ ունեցած զրոյցներու ընթացքին անոնք շատ յաճախ իրենց Թուրքիա գալուն համար կը մեղադրեն Հայաստանի մարմինները՝ առարկելով, որ անոնց պատճառով է, որ լքած են իրենց հայրենիքը եւ յաճախ չուզելով եկած են այստեղ: Թուրքիոյ մէջ հաստատուելէ ետք անոնց նիւթական վիճակը բարելաւուած է եւ իրենց ընտանիքները աւելի բարւոք կացութեան մը մէջ կ՚ապրին: Այս պատճառով ալ անոնց մեծ մասը ետ վերադառնալ չ՚ուզեր: Այս ամէնուն կողքին, սակայն, անոնք միեւնոյն ժամանակ շատ տխուր եւ յուզուած էին իրենց հայրենիքէն եւ հարազատներէն հեռու ըլլալնուն համար:

-Ըստ ձեր տեղեկութիւններուն, որքա՞ն է հոն ապրող հայաստանցիներուն ընդհանուր թիւը:

-Ես շատ քիչ մարդոց հետ խօսեցայ, հետեւաբար այս առընչութեամբ յըս-տակ տեղեկութիւններ չունիմ եւ չեմ կրնար ճշգրիտ թիւեր տալ: Շատեր կ՚ըսեն, որ այսօր Թուրքիոյ մէջ կ՚ապրին 10 հազար հայաստանցիներ, իսկ ոմանք ալ կ՚ըսեն, թէ անոնց թիւը կը հասնի 50 հազարի, սակայն ստոյգ եւ ճշգրիտ տեղեկութիւններ չկան: Բայց հետաքրքրականը այն է, որ ես Անգարայի մէջ բնակութիւն հաստատած եմ, սակայն այս հետազօտութիւը ընելու համար Պոլիս գացի եւ ինծի համար բնաւ դժուար չեղաւ գտնել զանոնք, որովհետեւ նոյնիսկ փողոցը քալած ժամանակ կրնաք հանդիպիլ անոնց, եւ դիւրութեամբ կրցայ շփուիլ եւ զրուցել անոնց հետ:

-Ի՞նչ գործով կը զբաղին անոնք։ Արդեօք կրնա՞ք այդ մասին տեղեկութիւն տալ մեր ընթերցողներուն:

-Այո', անշուշտ: Անոնք երեխաներ եւ ծերեր կը խնամեն, տնային աշխատանքներ կը կատարեն՝ տան մաքրութիւն, խնամք եւ այլն:

-Շրջան մը շատ կը յիշուէր, թէ հայաստանցի կանայք անառակ գործերու մէջ են: Դո՞ւք լսած էք այսպիսի բան:

-Ո՛չ, սակայն ես ալ կարդացի այդ մասին: Ես որոնց հետ, որ շփուեցայ եւ զրուցեցի, զգացի, թէ անոնք բարձր կը դասեն ընտանեկան արժէքները եւ անոնց համար կարեւոր է ընտանեկան սրբութիւնը, ինչպէս նաեւ տեսայ ու ծանօթացայ անոնց ապրելակերպին, նիստ ու կացին:

-Անգարայի կամ Իզմիրի մէջ հայաստանցիներու հանդիպեցա՞ք:

-Դժբախտաբար կապ չունիմ, հաւանաբար կան, բայց ես չկրցայ կապուիլ անոնց հետ, եւ միայն Պոլսոյ մէջ կրցայ իրականացնել այս հետազօտութիւնը:

-Շատ յաճախ կը լսենք, որ Պոլիս հաստատուած ընտանիքներու զաւակներուն շատ-շատերը հայկական դպրոց չեն յաճախեր: Այդ կ՚ըլլայ պայմաններու բերումով կամ հայկական թաղամասերէն անոնց հեռու ըլլալուն պատճառով: Ի՞նչ լսած էք այս մասին եւ արդեօք անոնց հայկական ինքնութիւնը կը վտանգուի՞ տեղական դպրոցներ յաճախելուն պատճառով:

-Ես աւելի տարիքով մեծ մարդոց հետ շփում ունեցայ եւ ոչ թէ երեխայ ունեցող ընտանիքներու հետ: Սակայն երբ պրպտումներ կատարեցի եւ նիւթեր ընթերցեցի այս առընչութեամբ, երեխաներու մասին աշխատութիւններ գտայ եւ գիտեմ, որ դպրոց մը կայ Կէտիկփաշայի շրջանին մէջ, որ կը կրէ «Հրանդ Տինք» անունը: Թէեւ շատ տեղեկութիւն չունիմ այս մասին, որովհետեւ իմ հետազօտութեան մաս չկազմեց, բայց գիտեմ, որ լեզուէն բացի անոնք կորսնցուցած են նաեւ իրենց ինքնութիւնը՝ այն իմաստով, որ ո՛չ թրքական եւ ո՛չ ալ հայկական փաստաթուղթեր ունին: Հետեւաբար այս մէկը շատ մտահոգիչ է եւ իրենց համար պայմանները կը դժուարանան, սակայն ես անոնց հետ չեմ զրուցած:

-Իսկ ձեր կարծիքով՝ հայկական դպրոցները ինչո՞ւ չեն ընդունիր հայաստանցիները:

-Դպրոց ընդունուելու համար շարք մը օրէնքներ կան: Օրինակ՝ թէ՛ հայրը եւ թէ մայրը հայ պէտք է ըլլան, քրիստոնեայ պէտք է ըլլան, միայն հայաստանցիներու խնդիր չէ, բայց ես լսեցի, որ Սուրիայէն եկող հայերը ընդունած են դպրոցները, սակայն իբրեւ հիւր աշակերտ: Հայաստանցիներու մասին տեղեկութիւններ չունիմ, սակայն տարիներ առաջ լսած էի, թէ նոյնպէս իբրեւ հիւր աշակերտ մասնակցած են: Ներկայիս դրութիւնը ի՛նչ է, տեղեակ չեմ: Իմ կարծիքով՝ եթէ ջանք թափեն, ձեւով մը կը լուծուի այս հարցը, որովհետեւ ես իմացայ, որ թէեւ թիւով քիչ են, սակայն կան թէ՛ սուրիացի, թէ՛ հայաստանցի աշակերտներ: Իմ կարծիքով՝ եթէ թուղթեր կան՝ աշխատանքի եւ այլն, դպրոցի հարցը աւելի կը դիւրանայ:

-Պոլսահայերու հետ խօսեցա՞ք այս հարցին շուրջ: Ինչո՞ւ իրենք հեռու կը մնան մեր հայրենակիցներէն։ Չէ՞ որ բոլորս ալ հայ ենք, ինչպէս անցեալին եկած են գաւառներէն Պոլիս աշխատելու համար, ճիշդ այդ պատկերը միտքս կու գայ, որոնք խաներու մէջ կ՚աշխատէին, ինչպէս նաեւ բանուորներ, աշխատաւորներ, ամիրաներու տուները մաքրողներ։ Ճիշդ նոյն պատկերն է՝ կարծես պատմութիւնը կը կրկնուի: Ինչո՞ւ պոլսահայերը հեռու կը պահեն իրենք զիրենք ձեր կարծիքով։ Արդեօք տեղեկութիւն ունի՞ք այս մասին։

-Չենք կրնար ըսել բոլորովին հեռու կը պահեն: Ես տեսայ ընտանիքներ, որոնք իրար հետ կ՚ապրին, հետեւաբար այդպիսի բան ըսել ճիշդ չ՚ըլլար: Սակայն նման տպաւորութիւններ կան, ճիշդ էք, եւ այս նիւթին մասին ալ գրուած էր, բայց ինչպէս դուք ըսիք՝ Արեւելքէն, Անատոլուէն եկած հայերը, հեշտութեամբ չընդունուեցան պոլսահայերու կողմէ: Ու նոյնիսկ հիմա Պոլսոյ մէջ դասակարգային թաքուն պայքար մը կայ: Պոլսահայերը յաճախ կ՚ըսեն՝ «մենք արեւմտեան մշակոյթի կրողներ ենք», իսկ անոնք ալ կը դիմադարձեն, թէ իրենք Արեւելքէն եկած են: Մեր ծնողները ապրած են այդ վիճակները, որոնց մասին հետաքրքրական դիտարկումներ ըրած է գրագէտ Մկրտիչ Մարկոսեանը իր պատմուածքներուն մէջ: Սակայն միայն հայերու պարագային չէ ատիկա: Բոլոր փոքրամասնութիւն կազմող խումբերու պարագային ալ կարելի է նման վիճակներու հանդիպիլ:

-Իսկ դուք նկատեցիք, թէ արդեօք եկեղեցին հոգատարութիւն կը ցուցաբերէ՞ այն հայաստանցիներուն նկատմամբ, որոնք իրենց օրուան հացը վաստկելու համար եկած են Թուրքիա:

-Իմ հետազօտութեան հետաքրքրական մէկ արդիւնքը այն էր, որ հայաստանցիները ապրելով Խորհրդային Միութեան մէջ, առհասարակ հեռու են եկեղեցիէն ու անոնցմէ շատերն ալ խոստովանեցան, որ Պոլիս գալէ ետք աւելի մօտեցան եկեղեցիին: Աւելի մօտէն ծանօթացած են եկեղեցւոյ օրէնքներուն եւ նոյնիսկ այցելած են Պոլսոյ բոլոր եկեղեցիները: Անոնք հոս գալէ ետք աւելի սերտ ձեւով կապուեցան իրենց կրօնին:

-Դուք ինչպէ՞ս կը տեսնէք անոնց ապագան Թուրքիոյ մէջ:

-Այս մէկը շատ դժուար հարցում մըն է, որովհետեւ անոնցմէ շատեր կ՚ուզեն ետ տուն վերադառնալ, սակայն հոն ալ ապագայի նկատմամբ դրական յոյս մը չունենալուն պատճառով չեն կրնար այդ քայլը առնել: Այս մէկը շատ խառն եւ ցաւալի վիճակ է:

-Այսօր, ձեր կարծիքով, պոլսահայութեան համար, Թուրքիոյ հայութեան համար կարեւո՞ր է նոր պատրիարքի մը ընտրութիւնը:

-Անպայման կարեւոր է, որովհետեւ մենք պէտք ունինք հոգեւոր առաջնորդի մը, պատրիարքի մը, որ մեզի համար սոսկ կրօնական առաջնորդ մը չէ, այլ աւելին է: Գաղտնիք չէ, որ տարիներէ ի վեր լուծման կարիք ունեցող խնդիրներ կան: Անշուշտ այս հարցերուն մէջ ես չեմ ուզեր խորանալ, քանի որ ես հեռու կ՚ապրիմ եւ առկայ հարցերուն մասին բացի կարդալէ եւ հետեւելէ՝ ուրիշ ձեւով օգտակար դառնալու հնարաւորութիւն չունիմ, հակառակ որ շատ կը փափաքիմ Պոլիս վերադառնալ:

ՍԱԳՕ ԱՐԵԱՆ

Երեւան