«ԿՈՒՐՈՒԹԻՒՆ»

«Կուրութիւն»ը փորթուգալցի յայտնի ու աշխարհահռչակ թարգմանիչ ու գրող Ժոզէ Սարամակոյի նշանաւոր վէպերէն մին է։ 1998 թուականին Սարամակօ արժանացաւ Գրականութեան Նոպէլեան մրցանակին եւ պարգեւատրման ժամանակ կոմիտէի կողմէ արտասանուած էր հեղինակի գլուխգործոց ստեղծագործութիւններու շարքին վերոյիշեալ գիրքին անունը։ 

Ժոզէ Սարամակօ ծնած է 1922 թուականին, Փորթուգալի մէջ։ Չքաւոր ընտանիքի մը զաւակն էր ան եւ նիւթական դժուարութեան պատճառով պարտաւորուած է կիսատ թողուլ իր միջնակարգի կրթութիւնը։ Դեռ վաղ տարիքէն սկսած է աշխատանքի ու զանազան ասպարէզներէ ներս կեանքի մէջ դիմաւորուած նեղութիւններուն տոկալ սորված է։ Ինքնուս եղած է Սարամակօ եւ իր կեանքի ամբողջ տեւողութեան ուսումնասիրած է օտար լեզուներ եւ ընթերցած է համաշխարհային գրականութեան եւ փիլիսոփայական վիթխարի գործեր։ Ան կը համարուի մոգական իրապաշտութեան ներկայացուցիչներէն մին։ Հեղինակի առաջին գիրքը՝ «Մեղքի հողը» անուանեալ վէպը հրատարակուած է 1947 թուականին։ Երկար տարիներ անց, 1977 թուականին հրատարակուած է իր երկրորդ գիրքը՝ «Դասագիրք՝ գեղանկարչութեան եւ գեղագրութեան»ը։ Սարամակոն միւս գրողներէ առանձնացնող յատկանիշներէն մին սա է, թէ ան բացի կէտէ եւ ստորակէտէ, որեւէ կէտադրութեան նշան չէ գործածած իր ստեղծագործութիւններուն մէջ։ Իր աշխատանքային փորձառութիւններու եւ ժողովրդական հարցերու հմտութեան շնորհիւ, գրի առած է շարք մը վէպեր, որոնց մէջ լուսաբանած ու քննադատած է ընկերվարական խնդիրներն ու կառավարման թերութիւնները։ Արդարեւ, Սարամակօ իր ստեղծագործութիւններուն մէջ անդրադարձած է ո՛չ միայն ժողովրդական ու քաղաքական խնդիրներու, այլեւ՝ կրօնական հարցերու եւ այլ կարեւոր նիւթերու։ 1991-ին լոյս տեսած է Սարամակոյի «Աւետարան ըստ Յիսուսի» անունով վէպը, որու պարունակութեան պատճառով ենթարկուած է եկեղեցական բանադրանքի։ 1995-ին հրատարակուած է իր կոթողային գործերու շարքին ամենանշանաւորը համարուող «Կուրութիւն»ը, որու մէջ հեղինակը կ՚անդրադառնայ եսակեդրոն վերաբերմունքին ու նիւթապաշտութեան հետեւանքներուն եւ մարդոց բարոյական արժէքներու նկատմամբ անտարբերութեան։ 

Սարամակոյի միւս գործերուն նման, «Կուրութիւն»ը եւս կը պարունակէ երկարաշունչ նախադասութիւններ եւ կէտադրման նշաններու նուազագոյն գործածումը։ Գիրքին մէջ հերոսները նշուած են նկարագրական կոչումներով. օրինակ՝ «բժիշկի կողակիցը», «ինքնաշարժի գողը», «առաջին կոյր մարդը»։ Նշեալ գիրքին մէջ նաեւ որեւէ մանրամասնութիւն չէ հաղորդուած հերոսներու տեղակայման մասին։ 

Անանուն երկրի, անանուն քաղաքի մը մէջ մարդ մը ինքնաշարժին մէջ կը սպասէ լուսանշանորդի կանաչ դառնալը եւ յանկարծակի կը կուրանայ։ Կը տեսնէ ոչ թէ մթութիւն, այլ՝ ծովածաւալ սպիտակ պարապութիւն։ Գիրքը կը կեդրոնանայ բժիշկի կողակցին, իր ամուսնոյն եւ հիւանդ մի քանի հոգիէ բաղկացեալ եօթ կերպարի, որոնք պատահաբար կը ծանօթանան իրարու հետ։ Ամբողջ աշխարհին համաճարակի նման կը տարածուի կուրութիւնը, որուն կը յաջորդէ հասարակական անկում։ Կոյրեր կը դարմանուին յատուկ խնամքի տակ։ Աներեւակայելի ու աղէտալի վիճակ մը կը ստանայ աշխարհ եւ մարդոց բուն նպատակը կը դառնայ ողջ մնալ։ Կեղծաւորութիւնը կը փոխարինէ ճշմարտութիւնները եւ մարդ արարածը կորսնցուցած է յարգանքը իր նմաններուն հանդէպ։ Տեսողութեան կարողութեան տէր միակ անձը՝ բժիշկին կողակիցը կ՚աջակցի քանի մը հիւանդներու եւ անոնց կեանքի պայքարը տեսանելի կը դարձնէ, մարդկութեան անգթութեան ու դաժանութեան դէմ։ Մարդիկ կը ջանան ինքզինքնին վերագտնել թէ՛ հոգեպէս եւ թէ բարոյապէս։

Սարամակօ իր այս խորաթափանց գործին մէջ կարծէք կը բացագանչէ, թէ ինչպէ՛ս կը կուրանայ մարդոց խիղճն ու հոգին իրենց սեփական կարիքները դիմագրաւելու նպատակով։ Ան նաեւ կը թելադրէ ըլլալ քաղաքակիրթ ու անշահախնդիր անհատներ։ Պէտք է զիրար սիրել, սիրելով ապրիլ, տեսնել զգալով եւ հասկնալ մենք մեզ, քանի որ մարդիկ կ՚արտայայտուին ոչ միայն արտաքին տեսքով, այլ՝ ճանաչման ու շփման ընթացքին իրենց վերաբերմունքով։ Կը սորվեցնէ տեսնել ոչ միայն աչքերով, այլ սրտով, հոգեպէս։ Հեղինակը իր այս գործին մասին սապէս արտայայտուած է. «Ես կը կարծեմ, մենք չենք կուրանար, այլ՝ եղած ու մնացած ենք կոյր։ Դարձած ենք կոյրերու, որոնք կը նային, բայց չեն տեսներ»։

Սարամակոյի վերոյիշեալ գիրքի նիւթի հիման վրայ 2008 թուականին նկարահանուեցաւ նոյն անունով շարժանկար մը, որու մէջ գլխաւոր դերերը ստանձնած էին՝ Ճիւլիանա Մուր եւ Մարք Ռուֆալօ։ 

ՊԻԱՆՔԱ ՍԱՐԸԱՍԼԱՆ