ԲՈՅՍԵՐ՝ ՍՈՒՐԲ ԳԻՐՔԻ ՄԷՋ - Բ -

Ստորեւ կը շարունակենք Սուրբ Գիրքի մէջ յիշուած զանազան բոյսերը ներկայացնել։

ԵՂԷԳ. (Գամըշ. «roseau»). Բարձր տունկ է սրածայր տերեւներով եւ երկայն եւ բազմայօդ ծղօտներէ՝ բոյսին եգէգնիկը՝ շիտակ կամ ծիլի պէս յօդ յօդներէ բաղկացեալ. կը բուսնի գետերու, առուներու եզերքը եւ ուրիշ խոնաւ տեղեր։

Առատութեամբ կը գտնուի Տիգրիս եւ Եփրատ գետերուն մէջտեղ (Գ ԹԱԳ. ԺԴ 15), (ԵՍ. ԺԹ 6, ԼԶ 6), (ԵԶԵԿ. Խ 5)։

Այս կը գործածուէր չափելու եւ ձուկ որսալու համար, եւ փոքր տեսակը՝ գիր գրելու համար որպէս գրիչ։

ԵՂՋԻՒՐ. (քեչի պոյնուզու), եղջերենիի պտուղ։ Եղջերենի՝ պարկճաւորներու ընտանիքէն ծառի տեսակ, որուն շատ կարծր եւ կարմիր փայտը կահագործութեան մէջ կը գործածուի, որուն պտուղները կ՚ուտուին (=caroubier)։ Կը յիշուի (ՂՈՒԿ. ԺԵ 16)ի մէջ. ծառը միջին մեծութեամբ է, պտուղը կ՚ըլլայ 6-8 մատնաչափ երկայն եւ մէկ մատնաչափ լայն։

Պտուղին կուտը կարծր, դառն եւ անօգուտ, բայց կեղեւները քաղցր են, եւ կը գործածուին անասուններու, եւ մանաւանդ խոզերու իբրեւ կերակուր, սնունդ։ Անցեալին, աղքատներ եւս երբեմն կ՚ուտէին անոր պտուղները, ինչպէս կը վկայեն պատմութեան իրողութիւններ։

ԶՄՈՒՌՍ. Երկու Եբրայեցերէն բառ «զմուռս» կը թարգմանուին Սուրբ Գիրքին մէջ. նախ՝ «մուռ» բառը (ԵԼ. Լ 23), (ՍԱՂՄ. ԽԵ 8), եւ նաեւ ուրիշ տեղեր։ Կը կարծուի, թէ այս համարներուն մէջ «զմուռս»ն է բժշկական եւ շատ համեմային եւ ըստ բաւականին գրգռիչ խէժը, որ կ՚ելլէ Արաբիոյ եւ Ափրիկէի մէջ բուսնող ծառէ մը, որուն գոյնն է նախ ճերմակ եւ իւղային, եւ ապա կը մթագնի։ (Տոգ. Անկըսէ)։

Յոյներ զմուռսը կը գործածէին գինիի բաղադրութեան համար։

Երկրորդ՝ «լոդ» բառը (ԾՆՆԴ. ԼԷ 25), (ԾՆՆԴ. ԽԳ 11) կը թարգմանուի «զմուռս»։ (Տոգ. Անկըսէ)։

Բուն զմուռս չէր գտնուեր Պաղեստինի մէջ, ուստի կը կարծուի, թէ այս վերջինն է «աղանդանոյն» ըսուած խէժը, որ կ՚ելլէ Պաղեստինի եւ Կիպրոս կղզիի մէջ գտնուող ծառէ մը, եւ հիմա կը գործածուի գլխաւորապէս իբրեւ անուշահոտ նիւթ։ (Զմուռս= «միւրրի», «սաֆի», «միւրր», «myrrhe»)։

Սուրբ Գիրքի մէջ յիշուած ուրիշ խէժեր ալ կը գտնուին՝ որոնք հետեւեալներն են.

ա) ԲԱԼԱՍԱՆ. (Ապրասամ, ապրսամ), կը յիշուի (ԾՆՆԴ. ԼԷ 25), (ԵՐԵՄ. Ը 22)ի մէջ։

Այս խէժի ծառը հասարակ է Պաղեստինի, Արաբիոյ, եւ նաեւ Ափրիկէի մէջ։ Ան կու տայ շատ քիչ խէժ. բայց սաստիկ համեմային եւ բժշկական է։ Ան կը համարուէր Պաղեստինի ազնուագոյն բերքերէն մին, եւ կը գործածուէր մանաւանդ վէրքեր օծելու եւ բժշկելու։

բ) ԽՈՒՆԿ. Այս է խէժ մը, որ կ՚ելլէ տեսակ մը կնդրկի ծառէ (կնդրուկ=oliban) եւ շատ հոտաւէտ է։ Եբրայեցիներ իբրեւ ծխանելիք կը գործածէին ասիկա, իրենց կրօնական պաշտամունքներուն ժամանակ։ (Խէժ= «զամք»)։

Համարուած է աղօթքի այլանական նշան. (ՂԵՒՏ. Բ 2), (ՍԱՂՄ. ՃԽԱ 2), (ՅԱՅՏ. Ը 3-4)։ Խունկի ամենէն ընտիր տեսակը կը բերուի Հնդկաստանէ։

գ) ՀԱՄԵՄՈՒՆՔ. (ԾՆՆԴ. ԼԷ 25, ԽԳ 11)։ Այս եւս տեսակ մըն է խէժի, որ թերեւս «գազ» կոչուած ծառին հիւզն է։ «Գազ»՝ փշալից բոյս մըն է, որմէ կը ծորի գազի խէժ։

դ) ՍՏԱՇԽ. (ԵԼՔ. Լ 34). անտարակոյս խէժի ուրիշ տեսակ մըն է, որ հիմա յայտնի չէ։ Կը կարծուի, թէ այսպէս կը կոչուէր զմուռսին ստորին մէկ տեսակը։

ե) ՔԱՂԲԱՆ. (ԵԼՔ. Լ 34)։ Զօրաւոր, բայց ո՛չ շատ անուշահոտ խէժ, որ կը ծորէ հովանոցաձեւ ծառէ մը, եւ (ԵԼՔ. Լ 34)ի մէջ հրամայուած բաղադրութեան բաղկացուցիչ մէկ մասն էր։

Նոյն (ԵԼՔ. Լ 34) համարին մէջ յիշուած «Եղունգ»ը՝ որ այս բաղադրութեան մէկ ուրիշ բաղկացուցիչ մասն էր՝ տեսակ մը խեցեմորթէ շինուած անուշահոտ նիւթ էր։

ԶՈՊԱ. (ԵԼՔ. ԺԲ 22)։ Այս կա՛մ կաքաւախոտն է (քեքլիկ օթու) եւ կա՛մ անոր նման կակուղ եւ աղուամազոտ տերեւներով վայրի խոտ մը։ Ունէր ջուր բռնելու յատկութիւն, ուստի եւ անով հեղուկներ կը սրսկուէին։ (Զոպա=զուպա=զուֆա=«hysope»)։

Անուշահոտ տունկ մը՝ շրթնածաղիկներու ընտանիքէն՝ որ բժշկութեան մէջ գործածուած է։

ԹԶԵՆԻ. Պաղեստինի մէջ ընտանի ծառ մըն է. (ԾՆՆԴ. Գ 7), (Բ ՕՐ. Ը 8) լայն եւ հովանաւոր տերեւներով (Գ ԹԱԳ. Դ 25)։ Մարտ ամսու մէջ կը բողբոջի (ԵՐԳ. Բ 13), եւ այլ եւ այլ տեսակներէն տարին երեք անգամ պտուղ կ՚առնուի։ Առաջին պտուղը կը հասնի Յունիս ամսոյ վերջերը. ունի ընտիր համ եւ ընդհանրապէս դալար (չչորցած) կ՚ուտուի (ԵՐԵՄ. ԻԴ 2)։

ԹԹԵՆԻ. (ՂՈՒԿ. ԺԷ 6). Պաղեստինի մէջ հասարակ ծառ է. (Բ ԹԱԳ. Ե 23-24)։

ԹՈՒՆԱՒՈՐ ԽՈՏ. (ՈՎՍ. Ժ 4)։ Ոմանք կը կարծեն, թէ այս համարին մէջ գործածուած Եբրայեցերէն բառը կը նշանակէ «մոլախինդ» (=պալտըրան, «cigué»), որ կը նմանի ազատքեղին (=մայտանոզ, «persil»), իսկ ուրիշներ կը կարծեն, թէ կը նշանակէ որեւէ թունաւոր եւ դառն խոտ։

ԽԻԺԱԲԵՐ ՓԱՅՏ կամ ՆՈՃԻ. Յիշուած է միայն (ԾՆՆԴ. Զ 14)ի մէջ, եւ հաւանական է, թէ կը նշանակէ տեսակ մը սոճի կամ բուն նոճի, քանի որ նոճին (=«սէլվի») շատ առատ է Ասորւոց երկրին մէջ…։

- Պիտի շարունակուի։

ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Նոյեմբեր 6, 2020, Իսթանպուլ