ՈՒՆԱՅՆՈՒԹԵԱՆ ՄԱՍԻՆ

«Ու­նայ­նու­թիւն» կը նշա­նա­կէ՝ պա­րա­պու­թիւն, ոչն­չու­թիւն, դա­տար­կու­թիւն։ Իսկ ու­նայ­նա­պաշտ են ա­նոնք՝ որ ո՛չ մէկ բա­նի կը հա­ւա­տան եւ կ՚ը­սեն՝ թէ ա­մէն ինչ պա­րապ է, ո­չինչ եւ պար­զա­պէս ե­րե­ւա­կա­յա­կան։ Պա­րա­պու­թիւն եւ ոչն­չու­թիւն է ա­մէն ի­րա­կա­նու­թիւն ի­րենց հա­մար։ Բայց ո՛չ մէկ բան ու­նայն է, քա­նի որ Աս­տուած իր ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեամբ վերջ տուաւ ա­մէն ոչն­չու­թեան, ի­մաս­տա­ւո­րեց ա­մէն ինչ, քա­նի որ Ան «ո­չինչ»էն ստեղ­ծեց աշ­խար­հը եւ ա­մէն ինչ որ գո­յու­թիւն ու­նի՝ կեն­դա­նի կամ ան­կեն­դան, աշ­խար­հի վրայ։ Ոչն­չու­թիւ­նը վերջ գտաւ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թեամբ։

Ու­րեմն ու­նայ­նա­պաշտ­ներ կը սխա­լին…։

Ար­դա­րեւ ու­նայ­նա­պաշ­տու­թիւ­նը Ա­դա­մին անկ­ման մէկ հե­տե­ւու­թիւնն է, ինչ­պէս կ՚ը­սէ Ա­ռա­քեա­լը. «Ար­դա­րեւ, ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւ­նը ինք եւս մար­դուն հետ ա­կա­մայ դա­տա­պար­տու­թեան են­թար­կուե­ցաւ Աս­տու­ծոյ հրա­մա­նո­վը, որ սա­կայն նաեւ սա յոյ­սը տուաւ, թէ ստեղ­ծա­գոր­ծու­թիւ­նը ինք եւս պի­տի ա­զա­տագ­րուի փճա­ցու­մը յա­ռա­ջաց­նե­լու դա­տա­պար­տու­թե­նէն, մաս­նա­կից դառ­նա­լու հա­մար Աս­տու­ծոյ որ­դի­նե­րուն ա­զա­տու­թեան ու փառ­քին» (ՀՌՈՄ. Ը 20-21)։ Խոր­հինք պահ մը՝ ե­թէ ա­մէն ինչ «պա­րա­պու­թիւն» եւ «ոչն­չու­թիւն» ըլ­լար, «կեանք» ը­սուած ճշմար­տու­թիւ­նը գո­յու­թիւն կ՚ու­նե­նա՞ր։

Ի­մաստ եւ նպա­տակ կ՚ըլ­լա՞ր, ո­րոնք կը կեն­դա­նաց­նեն ա­մէն ինչ։ Եւ ե­թէ պա­րա­պու­թիւն եւ ոչն­չու­թիւն ըլ­լար «մարդ», ին­չո՞ւ կեանք մը ամ­բողջ պայ­քա­րի մէջ ըլ­լար։ Մարդ կ՚ապ­րի ի վեր­ջոյ նպա­տա­կի մը հաս­նե­լու հա­մար եւ ի­մա՛ստ մը ու­նի կեան­քը, ո­մանք կ՚անդ­րա­դառ­նան, ո­մանք ան­տար­բեր են, բայց ան­տար­բե­րու­թիւ­նը ա­նոնց, եր­բեք չ՚ի­մաս­տազր­կեր եւ չ՚ու­նայ­նաց­ներ կեան­քը։ Կեան­քը ու­նայ­նու­թիւն չէ, ի­մաստ մը, նպա­տակ մը ու­նի եւ այդ կեր­պով ի­րա­կան ապ­րում­նե­րու ըն­թացք մըն է։

Կեան­քը ու­նայ­նու­թիւն չէ, քա­նի որ ու­նայ­նու­թեան մա­սին խոր­հող­ներ ի­րենք զի­րենք կը հա­կա­սեն, քա­նի որ խոր­հե­լով՝ ար­դէն իսկ կ՚ա­պա­ցու­ցա­նեն, որ ի­րենք ի­րա­կան, լե­ցուն կեանք մը կ՚ապ­րին եւ գո­յու­թիւն ու­նին։ Տէ­գարթ կը ջրէ ա­մէն ու­նայ­նա­պաշտ մտա­ծում, երբ կ՚ը­սէ. «Կը խոր­հիմ, ու­րեմն գո­յու­թիւն ու­նիմ»։ Ար­դա­րեւ միտ­քը, մտա­ծու­մը, խոր­հուր­դը ա­պա­ցո՛յցն է գո­յու­թեան։

Խոր­հի­լը՝ ա­պա­ցո՛յցն է գո­յու­թեան։

Նոյն­պէս՝ Աս­տուած ալ Էու­թիւն մըն է, քա­նի որ Ան խոր­հող, մտա­ծող, դա­տող է, ո­րո­շող, բա­նա­ւոր Անձ մը եւ Հո­գի է, ու­րեմն ա­մէն կաս­կա­ծէ եւ տա­րա­կու­սան­քէ հե­ռու՝ Էու­թիւն մըն է։

Այս պատ­ճա­ռով՝ ու­նայ­նա­պաշտ­ներ կը սխա­լին, քա­նի որ ու­նայ­նու­թեան մա­սին կը խոր­հին, այ­սինքն կ՚ըն­դու­նին, թէ գո­յու­թիւն մը ու­նին, եւ «պա­րապ» ու «ո­չինչ» չե՛ն, ինչ­պէս ա­մէն ինչ…։

«Nihil est in intellectu quod non prius fuerit in sensu»։ Լա­տի­նե­րէն այս խօս­քը կը նշա­նա­կէ՝ «Մտքին մէջ զգա­ցում­նե­րու մի­ջո­ցով նա­խա­պէս գո­յա­ցած ո՛­չինչ կայ»։

Այս, սա կը նշա­նա­կէ՝ թէ գի­տու­թեան ա­կը զգա­ցում­նե­րով ստա­ցուած փոր­ձա­ռու­թիւնն է եւ այս փոր­ձա­ռու­թե­նէն ա­ռաջ որ­պէս գի­տու­թիւն ո՛չ մէկ բան կը գտնուի։

Այս­պէս կը խոր­հին ոչն­չա­պաշտ­ներ, բայց կ՚ան­տե­սեն կա­րե­ւոր կէտ մը՝ թէ խոր­հիլ ար­դէն գո­յու­թեան նա­խա­պատ­ճառն է՝ ըստ Տէ­գար­թի «cogito» փաս­տին, այ­սինքն «խոր­հե­լու» կամ «մտա­ծե­լու» ազ­դա­կին, որ գո­յու­թեան ա­պա­ցո՛յցն է։ Ու­րեմն, քա­նի որ մարդ խոր­հող էակ մըն է եւ բա­նա­կա­նու­թիւն, միտք ու­նի, ա­պա ու­րեմն գո­յու­թիւն ու­նի, ինչ­պէս Աս­տուած Էու­թիւն մըն է։

Այս­պէս ու­րեմն «ոչն­չա­պաշտ­ներ» ի­րենք զի­րենք կը հա­կա­սեն։ Խոր­հե­լով՝ կ՚ա­պա­ցու­ցա­նեն, որ գո­յու­թիւն մըն է ա­մէն ի­րո­ղու­թիւն եւ փա՛ստ մը էու­թեան։

Թէ ի՛նչ կ՚ը­սէ Սուրբ Գիր­քը ու­նայ­նու­թեան մա­սին։

Զոր օ­րի­նակ՝ Սաղ­մո­սեր­գուն սա­պէս կ՚ը­սէ.

«Ա­նօ­րէ­նու­թիւն­նե­րուն հա­մար յան­դի­մա­նու­թիւն­նե­րով կը խրա­տես մար­դը, ցե­ցի մը պէս կը մա­շեց­նես ա­նոր ցան­կա­լի բա­նե­րը. ի­րա՛ւ ա­մէն մարդ ու­նայ­նու­թիւն է» (ՍԱՂ­ՄՈՍ ԼԹ 11)։­

Եւ դար­ձեալ մար­դոց ու­նայ­նու­թեան մա­սին է խօս­քը.

«Ար­դա­րեւ ռա­միկ մար­դի­կը փուճ են, ազ­նուա­կան մար­դի­կը սուտ են։ Ե­թէ կշիռ­քի մէջ դրուե­լու ըլ­լան, ա­մէնքն ալ ու­նայ­նու­թե­նէն թե­թեւ են» (ՍԱՂ­ՄՈՍ ԿԲ 9)։­

Ան­շուշտ Սաղ­մո­սեր­գուին այս «ու­նայ­նու­թիւն»ը գո­յու­թեան ու­նայ­նու­թեան մա­սին պէտք չէ հասկ­նալ, ար­դա­րեւ Պղա­տո­նի ճշմար­տու­թեան վրայ մտա­ծում­նե­րը ե­թէ յի­շենք, ա­ւե­լի պի­տի պատ­շա­ճի Սաղ­մո­սեր­գուին ու­նայ­նու­թեան հետ.

«Ա­հա իմ օ­րերս թի­զե­րու չափ դրիր ու իմ կեանքս ո­չին­չի պէս է քու առ­ջեւդ։ Ի­րաւ ա­մէն մարդ թէեւ հաս­տա­տուած ըլ­լայ, բայց բո­լո­րո­վին ու­նայ­նու­թիւն է» (ՍԱՂ­ՄՈՍ ԼԹ 5)։­

Այս խօս­քե­րէն կը հասկ­նանք, թէ մարդ պէտք է գիտ­նայ իր չափն ու կշի­ռը, պէտք է անդ­րա­դառ­նայ իր դիր­քին։

«Տէ­րը մար­դոց խոր­հուրդ­նե­րը գի­տէ, ո­րոնք ու­նայ­նու­թիւն են» (ՍԱՂ­ՄՈՍ ՂԴ 11)։ Այս­տեղ մե­զի կը յի­շեց­նէ ժո­ղովր­դա­կան ի­մաս­տու­թեամբ ը­սուած սա խօս­քը, թէ՝ «Խոր­հուրդ մարդ­կան՝ կամք Աս­տու­ծոյ»։ Ինչ­պէս ու­րիշ ժո­ղովր­դա­կան խօսք մըն ալ կ՚ը­սէ. «Մար­դիկ կը ծրագ­րեն եւ Աս­տուած կը ծի­ծա­ղի»։ Այս ի­մաս­տով, մար­դոց խոր­հուրդ­նե­րը ա­ռանց Աս­տու­ծոյ կամ­քին, ի­րա­պէս ու­նայ­նու­թիւն են։ Ինչ­պէս ը­սինք նա­խա­պէս, այս ու­նայ­նու­թիւ­նը կապ չու­նի «ոչն­չու­թեան» գա­ղա­փա­րին հետ։

Ար­դա­րեւ Սաղ­մո­սեր­գուին խօս­քը՝ մարդ­կա­յին ընդ­հա­նուր թե­րու­թեան, տկա­րու­թեան եւ ան­կա­տա­րու­թեան մա­սին է եւ ցոյց կու տայ մար­դուն՝ թէ ինք­նա­բաւ չէ՛։

«Ի՛նչ որ ե­ղաւ, ար­դէն ա­նոր ա­նուն դրուած է եւ յայտ­նի է թէ մա՛րդ է ու ա­նի­կա իր­մէ Զօ­րա­ւո­րին հետ վի­ճե­լու կա­րող չէ։ Ո­րով­հե­տեւ ու­նայ­նու­թիւն շատց­նող շատ բա­ներ կան, մար­դուն ի՞նչ կը մնայ։ Քան­զի ո՞վ գի­տէ թէ ո՛ր բա­նը ա­ղէկ է կեն­դա­նի մար­դուն՝ ստուե­րի պէս ան­ցու­ցած իր ու­նայն կեան­քին բո­լոր օ­րե­րուն մէջ. վասն­զի մար­դուն ո՞վ պի­տի յայտ­նէ՝ թէ իր­մէ ետ­քը ա­րե­ւուն տակ ի՛նչ պի­տի ըլ­լայ» (ԺՈ­ՂՈ­ՎԻ Զ 10-12)։

«Քու սրտէդ տրտմու­թիւ­նը վեր­ցո՛ւր ու մարմ­նէդ չա­րու­թիւ­նը հե­ռա­ցո՛ւր, վասն­զի ման­կու­թիւնն ու ե­րի­տա­սար­դու­թիւնն ալ ու­նայ­նու­թիւն են» (ԺՈ­ՂՈ­ՎԻ ԺԱ 10)։

­Մար­դուս ա­մէն ար­տա­քին տեսք ու ե­րե­ւոյթ ժա­մա­նա­կա­ւոր է, քա­նի որ «ու­նայ­նու­թիւն» է ըստ Սաղ­մո­սեր­գուին. «Ի­րաւ, ա­մէն մարդ ու­նա՛յն է» (ՍԱՂ­ՄՈՍ ԼԹ 11)։

Ն­ման են Ա­ռա­կա­խօ­սին ը­սած­նե­րը. «Վա­յել­չու­թիւ­նը սո՛ւտ է եւ գե­ղեց­կու­թիւ­նը ու­նայն է…» (Ա­ՌԱԿ. ԼԱ 30)։ Ուս­տի «ժա­մա­նա­կա­ւոր» ա­մէն ինչ ան­ցեա­լին եւ ա­պա­գա­յին մէջ ու­նայ­նու­թիւն չէ՞։

Հա­պա մար­դուն կա­տա­րած ա­մէն օգ­նու­թիւն ե­թէ նպա­տա­կին չի ծա­ռա­յեր, ու­նայն չէ՞։

«Նե­ղու­թեան մէջ մե­զի օգ­նու­թիւն տո՛ւր. վասն­զի փո՛ւճ է մար­դուն փըր-կու­թիւ­նը» (ՍԱՂ­ՄՈՍ Կ 11)։

­Մեր­ձի­մաստ է Ողբք Ե­րե­միա­յի խօս­քե­րը, թէ՝ «Մե­զի գա­լիք օգ­նու­թեա­նը հա­մար պա­րապ տեղ մին­չեւ հի­մա մեր աչ­քե­րը մա­շե­ցան. դի­տե­լով սպա­սե­ցինք այն­պի­սի ազ­գի մը՝ որ չէ՛ր կրնար մեզ ա­զա­տել» (ՈՂԲՔ Ե­ՐԵ­ՄԻԱՅ Դ 17)։ Ար­դա­րու­թեան յու­սա­ցող­նե­րու հա­մար ալ Մար­գա­րէն հե­տե­ւեա­լը կ՚ը­սէ. «Ես քու ար­դա­րու­թիւնդ ու գոր­ծերդ պի­տի հրա­տա­րա­կեմ, ո­րոնք քե­զի օ­գուտ պի­տի չը­նեն» (Ե­ՍԱ­ՅԵԱՅ ԾԷ 12)։ Ար­դա­րու­թիւ­նը ե­թէ ու­ղիղ չէ, պար­զա­պէս «ա­նուա­նեալ ար­դա­րու­թիւն» է, ո՛­չինչ կ՚ար­ժէ, նոյն­պէս՝ ու­նայ­նու­թիւն է…։

Ի­րա­կա­նու­թեան մէջ մարդ «ու­նայն» չէ՛, այլ ա­նոր ու­նայն գոր­ծերն են որ զինք կ՚ու­նայ­նաց­նեն…։

 ՄԱՇ­ՏՈՑ ՔԱ­ՀԱ­ՆԱՅ ԳԱԼ­ՓԱՔ­ՃԵԱՆ

Մա­յիս 22, 2015, Իս­թան­պուլ